گروه بین‌الملل خبرگزاری فارس – آرمان سلیمی*: با گذشت بیش از دو ماه از برگزاری انتخابات پارلمانی اقلیم کردستان که در 30 سپتامبر 2018 (8 مهر 1397) در سوم دسامبر 2018 (12 آذر 1397)، شورای رهبری حزب دموکرات کردستان عراق به ریاست مسعود بارزانی، آینده تشکیل حکومت را  اعلام کرد. بر اساس اعلام حزب دموکرات کردستان عراق، در دولت جدید مسرور بارزانی مسئول سابق شورای امنیت اقلیم کردستان ریاست کابینه را بر عهده خواهد گرفت و نیچروان بارزانی نخست‌وزیر ثابت یک دهه گذشته، نامزد ریاست اقلیم کردستان خواهد شد. این تقسیم پست در شرایطی است که حزب دموکرات کردستان عراق در پنجمین دوره انتخابات پارلمانی اقلیم کردستان، با کسب 45 کرسی از مجموع 110 کرسی پارلمان، به عنوان حزب اول مسئول تشکیل کابینه شده است.

متعاقب اعلام رسمی تصمیم شورای رهبری حزب دموکرات، در سطح داخلی اقلیم کردستان عراق، حرف و حدیث‌های زیادی پیرامون این تقسیم قدرت مطرح شد.  در واقع، تعیین دو پسر عمو برای نقش‌های جدید در مدیریت اقلیم، تحلیل‌های متفاونی را به همراه داشت. برخی از ناظران این تقسیم پست را آشکار شدن جناح‌بندی‌های درون حزب دموکرات کردستان عراق قلمداد و برخی دیگر، آن را سناریوی مسعود بارزانی برای حذف نیچروان از عرصه قدرت در اقلیم ارزیابی کردند. در سطحی دیگر، نزدیکان به حزب دموکرات کردستان این مساله را به عنوان امری عادی و مقدمه‌ای برای آغاز عصر جدید حیات این حزب در کشور عراق، معرفی نمودند.

 با تمام این اوصاف، اکنون این مساله مطرح می‌شود که تقسیم قدرت میان پسر و برادرزاده مسعود بارزانی، چگونه قابل خوانش و ارزیابی است؟ مسعود بارزانی رئیس حزب دموکرات، از مدیریت این تقسیم وظیفه و قدرت، چه اهداف و نیاتی داشته است؟ در پرداختن به این پرسش‌ها، می‌توان دو فرضیه را همراه با استدلال‌های قوام‌بخش، پیش‌ران‌ها و پس‌ران‌های آن ارائه کرد. البته قبل از طرح فرضیات دوگانه، ضروری است، برای شناخت این دو رهبر جوان حزب دموکرات کردستان عراق، مراحل حیات سیاسی آن‌ها ارائه و دریچه‌ای جدید نسبت به وجوه همگون و ناهمگون آن‌ها طرح شود.

پسرعموهای حکمران اقلیم کردستان عراق در آیینه تاریخ

نیچروان بارزانی، برادرزاده مسعود بارزانی، پسر ادریس بارزانی، در سال 1966 در منطقه بارزان متولد شد. بعد از اعلام متارکه از جنگ در سال 1975 از سوی ملا مصطفی بارزانی، با خانواده خود راهی ایران شدند. نیچروان فارغ التحصیل کارشناسی رشته علوم سیاسی در دانشگاه تهران است و در سال  1989 عضو دفتر سیاسی حزب دموکرات کردستان عراق شد. در سال 1996 به عنوان معاون نخست‌وزیر منطقه تحت کنترل حزب دموکرات (اربیل و دهوک) منصوب و در سال 1999 به عنوان نخست‌وزیر این منطقه انتخاب شد. در سال 2006 در اولین دولت بعد از سقوط رژیم بعث، نیچروان بارزانی سمت نخست وزیر اقلیم کردستان را عهده‌دار شد و تا سال 2018 فارغ از دو سال نخست‌وزیری «برهم احمد صالح» به عنوان نماینده حزب اتحادیه میهنی کردستان، در این پست حضور داشته است. نیچروان به زبان‌های کردی، انگلیسی و فارسی تسلط کامل دارد.

در سوی دیگر، مسرور بارزانی، پسر ارشد مسعود بارزانی و پسر عموی نیچروان بارزانی، در سال 1969 متولد شده است. او در سن 16 سالگی و در زمانی که موج جدیدی از قیام کردها در اواسط دهه 1980 علیه حکومت بعث در عراق آغاز شده بود، به‌عنوان پیشمرگ وارد صفوف مبارزین کرد شد. در سال 1989 در سن 20 سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در ایران به اتمام رساند و در قیام 1991 کردها علیه حکومت صدام حضور داشت.  مسرور بارزانی در ادامه برای ادامه تحصیل راهی آمریکا شد و در دانشگاه واشنگتن مدرک کارشناسی مطالعات بین‌الملل را در سال 1997 گرفت و در همین دانشگاه مدرک کارشناسی ارشد خود را در زمینه صلح و حل بحران‌ها اخذ کرد. در سال 1998 پسر ارشد مسعود بارزانی، به کردستان عراق بازگشت و در کنگره دوازدهم حزب دموکرات کردستان عراق، به عنوان عضو دفتر سیاسی انتخاب شد. در همین سال (1998) مسرور، ریاست سازمان اطلاعات و امنیت حزب دموکرات در منطقه تحت کنترل خود یعنی اربیل و دهوک، موسوم به «پاراستن» را بر عهده گرفت. در سال 2010، در جریان برگزاری کنگره سیزهم حزب دموکرات کردستان عراق، با کسب بیشترین رای بار دیگر به عنوان عضو دفتر سیاسی برگزیده شد.  در سال 2012 نیز نامزد کنونی حزب دموکرات برای تصدی مقام نخست‌وزیر اقلیم کردستان عراق، به عنوان مسئول شورای امنیت اقلیم منصوب شد. مسرور بارزانی در سال 2016 نیز دانشگاه آمریکایی دهوک را تاسیس کرد. بر اساس گزارش‌های منتشر شده او بر زبان‌های کردی، انگلیسی، فارسی و عربی مسلط است.

طی سال‌های گذشته همواره شائبه‌هایی پیرامون اختلاف‌نظر و تنش‌های شخصی میان این دو پسر عمو وجود داشته است و اکنون با وجود تعیین مناصب جدید برای آن‌ها، شاهد تشدید این موضوع نیز هستیم. با نگاه به دوران حیات این دو رهبر حزب دموکرات کردستان عراق، می‌توان به چند موضوع مهم پیرامون وجوه همگون و ناهمگون شخصیت‌ سیاسی آن‌ها اشاره کرد.

1- به واسطه نزدیکی سن نیچروان و مسرور به یکدیگر، هر دو آن‌ها را می‌توان برآیند و محصول یک نسل ارزیابی کرد که می‌توان از آن به عنوان نسل «مدرن» در حزب پارتی یاد کرد.

2- نیچروان بارزانی از نظر سابقه سیاسی و اعتبار خارجی، با اختلاف زیاد در موقعیتی بالادست‌تر از مسرور می‌باشد. او تقریبا 9 سال زودتر از پسر عموی خود، عضودفتر سیاسی حزب دموکرات کردستان عراق شده و بعد از مسعود بارزانی، پرقدرت‌ترین شخصیت درون حزب و حتی در مقطع پس از مرگ جلال طالبانی، در اقلیم کردستان نیز بوده است.

3- نیچروان بیشتر در مقام یک تکنوکرات با دیدگاه‌های اقتصادی و تاجرمسلکانه شناخته می‌شود اما مسرور، بیشتر چهره‌ای امنیتی است که سابقه مدیریت سیاسی در سطح کلان را ندارد. هر چند توجه به این امر نیز ضروری است که هر دو پسر عمو تقریبا در سال‌های 1998 و 1999 اولین پست‌های سیاسی خود را عهده‌دار شدند.

4- مسرور بارزانی به واسطه جایگاه امنیتی و تفکرات نزدیک جناح ناسیونالیست حزب دموکرات، در میان بدنه نظامی حزب که نقشی بزرگ را در ساختار قدرت اقلیم دارند، جایگاه به مراتب بالادست‌تری نسبت به نیچروان دارد.

5- نیچروان بارزانی در مقام شخصیتی معتدل از مشروعیت و مقبولیت بیشتری در میان تمامی جناح‌های سیاسی اقلیم، عراق و حتی نمایندگان کشورهای خارجی برخوردار است اما مسرور، بیشتر در مقام نماینده جناح تندرو حزب دموکرات شناخته می‌شود.

امکان‌سنجی طرح سناریوی حذف و تضعیف نیچروان بارزانی

یکی از فرضیاتی که پیرامون تقسیم قدرت اعلام شده از سوی شورای رهبری حزب دموکرات کردستان برای نیچروان و مسرور بارزانی، به شکل جدی مطرح شده، بر مبنای سناریوی تلاش مسعود بارزانی برای تضعیف و حذف نیچروان از قدرت است. از جمله استدلال‌های قوام‌بخش این فرضیه، مخالفت مسعود بارزانی با برعهده گرفتن منصب ریاست جمهوری در بغداد از سوی نیچروان و نامشخص بودن آینده منصب ریاست اقلیم کردستان است. در واقع، پس از استعفای مسعود بارزانی از منصب ریاست اقلیم، اختیارات این پست به نخست‌وزیر محول شد و در مقطع کنونی، مشخص نیست که در ابتدا آیا پارلمان مجددا می‌تواند این منصب را احیا کند یا خیر. همچنین، در صورت احیا شدن، اختیارات رئیس جدید اقلیم مشخص نیست و بیشتر از آن، پیروزی نیچروان بارزانی در انتخابات نیز امری حتمی به نظر نمی‌رسد. علاوه بر این، در صورت عهده‌دار شدن منصب ریاست جمهوری عراق از سوی نیچروان، بر جایگاه  و قدرت سیاسی او بیش از پیش افزوده می‌شد. بنابراین، اکنون مطرح‌کنندگان این فرضیه براین باور هستند که مسعود بارزانی با طرح نامزدکردن نیچروان برای منصب ریاست اقلیم کردستان و ممانعت از ریاست جمهوری او در بغداد، طرح تضعیف جایگاه او و اولویت دادن به قدرت پسر ارشد خود را کلید زده است.

هر چند در تایید این فرضیه می‌توان استدلال‌های محکمی را ایراد کرد اما در بررسی صحت آن می‌توان برخی ملاحظات را ایراد کرد. در ارتباط با منصب ریاست جمهوری عراق، توجه به این مساله ضروری است که نیچروان بارزانی، از تسلط کامل بر زبان عربی برخوردار نیست و به خوبی نمی‌تواند به این زبان تکلم کند -هرچند در فهم عربی تسلط کامل دارد-؛ همین امر را می‌توان بزرگ‌ترین مانع نامزد شدن نیچروان بارزانی برای پست ریاست کاخ السلام ارزیابی کرد.

علاوه بر این، فعال شدن پست ریاست اقلیم کردستان را با توجه تعداد کرسی‌ها و چینش پارلمان کردستان عراق، تا حدودی امری حتمی می‌توان در نظر گرفت. انتصاب مجدد نیچروان به پست نخست‌وزیری و در ادامه احتمال نامزد کردن مسرور بارزانی به عنوان ریاست اقلیم، سناریویی بود که پذیرش آن از سوی نیچروان بارزانی، دشوار به نظر می‌رسید؛ زیرا تحت هر شرایطی به نظر می‌سد که رئیس اقلیم کردستان از اختیارات و قدرت بیشتری نسبت به رئیس کابینه برخوردار است. بنابراین، در تقسیم قدرت میان دو پسر عموی جوان در هیات رهبری حزب دموکرات، می‌توان تا حدود زیادی رضایت نسبی نیچروان را مشاهده نمود. با این وجود، طرح این مسائل به هیچ عنوان به معنای عدم اختلاف فکر و رویکرد سیاسی، میان نیچروان و مسرور نیست و حتی این امکان وجود دارد که اختلافات میان این دو رهبر حزب دموکرات نیز آشکار شود.

تقسیم سهم مسعود بارزانی قبل از پایان حیات در درون حزب دموکرات

علی‌رغم طرح فرضیه جدی اختلاف میان نیچروان و مسرور و طرح حمایت مسعود بارزانی از پسر ارشد خود در مقابل برادرزاده‌اش، از نظر نگارنده فرضیه محتمل در ارتباط با تقسیم قدرت بر اساس نخست‌وزیری برای مسرور بارزانی و ریاست اقلیم برای نیچروان بارزانی، بر مبنای تلاش مسعود بارزانی، رهبر حزب دموکرات کردستان عراق، برای تقسیم سهم و حفظ یکپارچه‌گی در درون خاندان بارزانی است. رهبر سابق اقلیم کردستان با 72 سال سن به نظر می‌رسد به این واقعیت پی پرده که زمان پایان حیات او نزدیک است و حداکثر در یک دهه آینده، او ناچار به بازنشسته شدن از حضور در عرصه قدرت و سیاست است.

بنابر همین ملاحظه، به نظر می‌رسد مسعود بارزانی در مقام میراث‌دار حزب دموکرات کردستان عراق و بزرگ خاندان بارزانی، این رسالت را برای خود قائل است که از یک سو، زمینه حفظ قدرت حزب دموکرات کردستان عراق را ایجاد نماید و از سوی دیگر، از چندپارچه‌گی و تشتت در درون خاندان بارزانی ممانعت به عمل بیاورد. با وجود مطلع بودن مسعود بارزانی از میزان اصطکاک و سطحی از رقابت ناخواسته میان پسران خود با فرزندان ادریس بارزانی، او تلاش دارد از هم اکنون زمینه تقسیم قدرت میان میراث‌داران خود را ایجاد نماید. بنابراین، به نظر می‌رسد از هم اکنون مسعود بارزانی سنت سیاسی تقسیم قدرت میان مسرور و نیچروان را پایه‌گذاری کرده است.

با توجه به جایگاه ویژه و میزان تسلط مسعود بارزانی بر شورای رهبری حزب دموکرات کردستان عراق نیز به نظر می‌رسد که در مقطع کنونی نیچروان بارزانی به هیچ عنوان حاضر به ریسک کردن تقابل در برابر عموی خود نیست و به نوعی تقسیم سهم تعیین شده، با نظر مستقیم او را پذیرفته است. با این وجود، در نظر گرفتن جایگاه بالاتر و سهم قدرت بیشتر از سوی نیچروان نسبت به پسر عموی خود، امری حتمی به نظر می‌رسد که البته از سوی رئیس سابق اقلیم کردستان نیز تا حدودی لحاظ شده است.

* کارشناس مسائل عراق

انتهای پیام/