زهره نوروزپور: خاورمیانه، امروز در حساسترین وضعیت ممکن به سر می برد. سوریه و یمن هنوز درگیر بحران هستند و رقابت میان قدرتهای منطقه ای بیش از هر زمان دیگری، خودنمایی می‌کند. سعودیها و متحدان منطقه‌ای آنها دست دوستی به سوی اسرائیل دراز کرده اند و در سویی دیگر، در شلوغی این شهر، نتانیاهو به پایتخت صلح یعنی مسقط سفر می کند و در گوشه‌ای دیگر آنکارا فعلا در برخی امور دست برتر را دارد... آیا تحولات تازه ای در راه است؟ ایران در کدام سوی این رینگ قرار دارد؟ 
سیداسدالله اطهری مریان، کارشناس مسائل خاورمیانه و مدرس دانشگاه، آیندۀ خاورمیانه، وضعیت ایران، ترکیه و عربستان در منطقه را برای خبرگزاری خبرآنلاین تشریح کرده است که از نظر می گذرانید:

 وضیعت منطقه را با حوادث فعلی چه طور ارزیابی می کنید؟ سفرهای نتانیاهو به منطقه، اتهاماتی که به ایران زده شده... آیا در اینده شاهد چینش سیاسی جدیدی خواهیم بود و جای بازیگران تغییر خواهد کرد؟ 
در آینده ژئوپولیتیک منطقه دگرگون می شود و وزن کشورها مشخص می شود. معتقدم ایران، عربستان، ترکیه ، اسرائیل به همراه مصر قدرتهای مهمی در سطح منطقه هستند و نمی شود آنها را نادیده گرفت، این بازیگران با  ائتلاف های جدید با ترکیب جدید و همکاری های جدید آینده منطقه را رقم خواهند زد.
پرونده هایی نظیر سوریه، آتش بس یمن، قطر و پرونده های مشابه، ژئوپلوتیک سیاسی را در منطقه کاملا عوض خواهد کرد.در آینده ائتلاف ها متفاوت خواهد بود، مثلا نقش ایران، سوریه و ترکیه در مذاکرات آستانه را ببینید؛ همین کشورها هستند که دارند این روند را پیش می برند. و در نهایت اینکه احتمالاً ائتلاف عربی، با همکاری آمریکا، ناتوی عربی را تشکیل خواهد داد. 

ائتلاف ها در آینده تعیین کننده خواهند بود؛ یک ائتلافی را قطری ها مطرح کردند که بین ایران، قطر، ترکیه و سوریه شکل بگیرد. ایران نیز از دیرباز رهبری ائتلاف گروههای مقاومت را به عهده دارد. این ائتلاف ها آینده را رقم خواهند زد، حال اینکه کدام یک قوی ترعمل کند نیاز به بحث مفصل دارد.

خواهش می کنم کمی به این مساله اشاره کنید...
خطر اصلی برای ایران پان ساماتیسم است. این خطر ممکن است به انزوای امنیتی و سیاسی ایران کمک کند. گسترش روابط اسراییل با کشورهای عرب منطقه امکان گسترش روابط اسراییل با چاد و حتی احتمال همکاری اسراییل با سودان ائتلاف های منطقه ای را مورد چالش قرار می دهد.
این پان ساماتیسم از مذاکرات اسلو آغاز شد که اعراب و اسرائیل سعی کردند به هم نزدیک شوند و کشورهایی که مخالف صلح میان فلسطین و اسرائیل هستند را منزوی کنند. آن زمان این مسئله با مشکلات خاص خودش مواجهه شد. اما اخیرا با سفرهای نتانیاهو به عمان و برخی از مقامات اسرئیل به کشورهای منطقه خلیج فارس، روند مذاکرات اسلو دارد گسترش پیدا می کند. حتی قوی تر نیز شده است. به طوری که می بینیم روابطش با چاد بسیار قوی است. صحبت از مذاکره برای اینکه رابطه خود را با سودان بهبود ببخشند، مطرح شده است. اینها نشان می دهد که اسرائیل از ایران به عنوان دارایی استراتژیک برای نزدیکی به کشورهای عربی و برای انزوای امنیتی، سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی ایران استفاده می کنند.

ایران در این میان باید چه کند؟
ایران بایستی با محور قطر، ترکیه، دمشق و بغداد دست به ائتلاف جمعی بزند و تنها با ایجاد ائتلاف می تواند جلوی انزوای خود را بگیرد.به نظر می رسد ایالات متحده در خاورمیانه به دنبال این است که فضای زمان جنگ سرد  را تداعی کند. یعنی قرار دادن اروپای توتالیتر (تمامیت خواه) - حکومت کمونیستی اروپای شرقی که تحت یک نوع سیستم بود- در مقابل اروپای غربی که مظهر دموکراسی بود، به این مفهوم که آمریکا قصد دارد ایران را  رهبر کشورهای توتالیتر، مستبد و بازی به هم زن معرفی کند و در مقابل آن، اسرائیل دموکرات را قرار دهد.
ایران همچنان می تواند کمربند طلایی خود را با ایران فرهنگی و فراتر از ایران سیاسی در خاورمیانه حفظ کند. به شرط اینکه تاکتیک های خود را عوض کند، تاکتیک ها را متناسب با روز بکند، تنها در بعد نظامی و صرف اطلاعاتی و امنیتی نباشد. باید در دیگر ابعاد اقتصادی، فرهنگی و جامعه مدنی گسترش دهد. ایران باید به نقش اصلی خود در منطقه خاورمیانه در تعامل با نظام جهانی و دموکراتیزسیون در داخل و تعامل با نظام بین الملل بازگردد؛ در آن صورت امکان آن هست که به کمربندطلایی خاورمیانه دست پیدا کند.

ترکیه در مقابل آمریکا و عربستان چه سیاستی در پیش گرفته است؟ برخی تحلیلگران معتقدند که اردوغان این دو کشور را به بازی گرفته است و تا به اهدافش نرسد، روابط عربستان و ترکیه را در آینده چه طور پیش بینی می کنید؟
ترکیه در سطح بین المللی و منطقه ای به یک بازیگر مهم تبدیل شده است.
در رابطه با عربستان مساله ترکیه به قطر برمی گردد، ترکیه در قطر پایگاه نظامی دارد در حالی که آمریکا هم ۵ پایگاه نظامی دارد.
در حالی که عربستان، امارات و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، به غیر از عمان قطر را تحریم کرده اند. عربستان به همراه شورای همکاری و مصر، منهای عمان، سعی کرده چندین شرط برای قطر بگذارد که تحریم ها را بر اساس پذیرش آن شرط ها لغو کند.
از طرفی قطری ها هم با ترکها کار می کنند و در کنار آن خواستار عذرخواهی و لغو تحریم ها از سوی عربستان شده اند.
ترکیه در رابطه با امریکا هم در راستای منافع ملی خود، اختلافات و مشترکاتی با آمریکا دارد، در مسئله کردی در سوریه با ایالات متحده اختلاف دارد. امریکایی ها کردها را پرچم دار مبارزه با تروریسم می دانند در حالی که ترکیه پ ک ک و ی پ گ را تروریست می خواند هرچند که با اتحادیه دموکرات رابطه خوبی دارد!
بنابرین جایی که منافع آنها اقتضا می کند به دور از تعصب همکاری می کنند، جایی که منافع آنها متضاد است سعی می کنند که مدیریت کنند، در نهایت هدف این است که کارها به تعارض کشیده نشود.
در رابطه با عربستان و پرونده قتل روزنامه نگار عربستانی، این هدف را دنبال می کند که بیشترین بهره برداری در مدیریت منطقه ای و در کنار آن سرمایه گذاری خارجی عربستان و شورای همکاری در ترکیه را داشته باشد؛ همچنان که می بینیم در مساله یمن و بحرین هیچ زاویه ای با عربستان تا کنون نداشته است و ندارد. همچنان که در پرونده سوریه و لبنان و سایر پرونده های مهم منطقه کار میکند. سیاست ترکیه سیاست چند وجهی مبتنی بر منافع ملی است.

دولت ترکیه در مقابل عربستان حساب شده کار کرد؛ از همان روزهای اول با در اختیار داشتن نوار صوتی، سعی کرد آرام آرام اطلاعات را تزریق کند. سعی می کند تا جایی که حاکمیت و امنیت خودش در خطر قرار نگیرد، روابطش با عربستان به بحران تبدیل نشود. چون میلیاردها دلار عربستان در ترکیه سرمایه گذاری کرد، قطعا آنکارا دوست ندارد این سرمایه به خطر بیفتد. ماجرای خاشقچی در روابط عربستان و ترکیه روی قرارداد های اقتصادی و منافع ملی ترکیه رقم میخورد.
ترکیه علاقمند بود که از بحرانی تر شدن روابط خود با عربستان جلوگیری کند و اجازه ندهد که تجربه با کانادا و آلمان بار دیگر خود را نشان دهد. ریاض به دلیل قدرت مالی همیشه تصمیمات  شجاعانه می گیرد و ما دیدیم که چه ضربه ای به کانادا زد.

اختلافات میان ترکیه و آمریکا بر سر مساله کردی از چه زاویه ای قابل بررسی است؛ برخی مدعی شدند که ترامپ سیاست خود را در برابر کردهای سوریه تغییر داده است...
شایعاتی که مبنی بر تغییر سیاست آمریکا در قبال کردها منتشر شده، درست نیست، کسانی که این تحلیل ها را می کنند اطلاعات کمی دارند. امریکایی ها هم کمک مالی هم تسلیحاتی و هم بودجه برای کردهای سوریه تصویب کرده اند. ترکیه هم می گوید یا باید آنکارا را عضو ناتو بدانید یا از کردها حمایت کنید.
آمریکا به طور بسیار حرفه ای سعی می کند که ترک ها و کردها را به هم نزدیک کند و سعی می کند که از برخورد آنها به هم جلوگیری کند. کما اینکه درباره منبج، مسائل مربوط به شرق فرات و حضورشان در منطقه کردنشین، سعی می کنند که با آمریکایی ها کار کنند، اما در رابطه با مسئله ادلب سعی بیشتر ترکیه این است که درباره اختلافاتی که با آمریکایی ها دارد با گفتگو حل کند. منتهی بر سر برخی پرونده های منطقه اشتراک مساعی دارند برخی را باید جدا بررسی کرد.

برخی می گویند اردوغان به فکر پر کردن سبد خود در منطقه است و در بازی با کارت خاشقچی نفع خود را از تمامی پرونده های منطقه ای به دست می آورد. کما اینکه الان هم تا حد بسیاری قدرت چانه زنی خود را در مقابل اختلافاتش با آمریکا و عربستان بالا برده است. نظر شما چیست؟
ترکیه مانند هر بازیگری می تواند از کارت های خود استفاده کند. ترکیه در مقابل عربستان و آمریکا بسیار قشنگ بازی می کند. با توجه به سرمایه گذاری های که عربستان در ترکیه کرده است با توجه به اینکه در ۴۰ سال اخیر استثنائاتی وجود داشته است که رهبران عربستان از ترکیه دیدن کرده اند.  دیدار بن سلمان از ترکیه و دیگر مقامات سعودی، نشان می دهد که اردوغان می تواند بسیار از کارت های خود استفاده کند. مثلا اینطور می تواند از کارت های خود به خوبی استفاده کند با طرح این سوال و ایجاد این فضا که آیا ترکیه سلمان را قبول دارد و یا اصولاً محمد بن سلمان را یک خطر می داند؟
به نظر می رسد که تمام اعلامیه هایی که ترکیه صادر می کند اشراف اطلاعات امنیتی هم در آن لحاظ شده است، همچنان که حتی صداها و تصاویر را نیز ضبط کرده است و با اینحال قطره چکانی اطلاعات می دهد، سعی می کند که ملک سلمان پادشاه عربستان را از تقصیرات در حذر کند و نمی رود به دنبال اینکه چه کسی دستور این قتل را داده است؟ همانطور که در اجلاس جی ۲۰ دیدیدم بن سلمان آخرین نفر سمت چپ در دورترین حالت ممکن از اردوغان ایستاده بود. ترکیه تنها می گوید آن نفراتی که از عربستان امده اند، بایستی محاکمه شوند.
امریکایی ها هم همین را می گویند، به جای اینکه مستقیم کسی را متهم کنند، اسامی ۱۸ نفر را منتشر کردند و گفتند این اشخاص تحریم شده اند و نباید به آمریکا بیایند.

همچنان که در آمریکا سازمان سیا به دنبال متهم کردن بن سلمان رفت اما با اینحال کل سیستم ایالات متحده مستقیما سراغ بن سلمان نمی رود و او را متهم نمی کند کاملا مانند ترکیه هر دو به یک نوع در مقابل ولیعهد عمل می کنند.
یعنی با حاشیه بردن بن سلمان سعی می کنند که افراد دیگر را مسئو ل قتل قلمداد کنند و سعی می کنند از آن به عنوان کارت های مهم  پرونده های منطقه استفاده کنند. خصوصا سرمایه گذاری و کار در آینده ترکیه و سرمایه عربستان در ایالات متحده استفاده کنند.
واکنش ترامپ به گزارش سازمان سیا این بود که گفت نباید درباره گزارش های سازمان سیا عجله کرد! این نشان می دهد که ترکیه بسیار حرفه ای عربستان را به عنوان رقیب منطقه ای پشت سر می گذارد. در خیلی از مسائل و پرونده ها، مثل سوریه، عراق و دیگر پرونده های متفاوت منطقه ای خودش را به عنوان رهبر کشورهای منطقه معرفی می کند.

اردوغان از ترامپ چه می خواهد؟ 
​در رابطه با ایالات متحده امریکا، اردوغان به دنبال حل دو مسئله خیلی مهم است؛ یکی  فتح الله گولن و دومی آقای تکین، رئیس هالک بانک؛ کسی که تحریم های ایران را دور می زد. اردوغان سعی می کند در برابر هرنوع اطلاعاتی که مطرح می شود این مساله را طرح کند و بگوید،  این بزرگترین مسئله است.
۵۲۳۱۰