در چهارمین مناظره دانشجویان ایران، دو گروه بر سر گزاره" خصوصی سازی در کشورهایی مانند ایران موجب گسترش رانت و فساد اقتصادی می شود" به بحث و مناظره پرداختند. ابتدا گروه فرهنگ از استان هرمزگان، مباحث خود را با خواندن یک شعر انتقادی در حوزه اقتصاد آغاز کرد و درباره کلید واژه های گزاره مورد بحث، توضیحاتی ارائه داد: خصوصی سازی به معنای کاهش فعالیت های دولت یا برداشتن تمام فعالیت های اقتصادی دولت است، در معنای خاص کلمه هم، خصوصی سازی به معنای واگذاری مالکیت صنایع دولتی به بخش خصوصی است. اما نکته مهم این است که خصوصی سازی در ایران به چه شکل است درواقع ما باید با توجه به بستر سیاسی و اقتصادی موجود در ایران و در نظر گرفتن عدم وجود شفافیت در سیستم اقتصادی ایران، آیا اصلا خصوصی سازی در ایران قابلیت شکل گرفتن دارد یا خیر. ما از 3 منظر و با تکیه بر شواهد تاریخی موجود خواهیم گفت که چرا خصوصی سازی در ایران موجب گسترش فساد اقتصادی خواهد شد.  گروه فرهنگ در ادامه به عنوان گروه موافق، دیدگاه های مورد نظر خود را شرح داد و گفت: اولین دلیل،نبود نهاد ها و قوانین بازار به شکل واقعی آن درایران است. علاوه بر این براساس نظر برخی اقتصاد دانان مثل دکتر حسین راهبر، ظرفیت و منابع لازم برای به وجود آمدن بازار آزاد در ایران وجود ندارد. ما مدام می شنویم که سیاست های بازار آزاد می تواند مشکلات کشور را حل کند اما این در صورتی است که نهاد های لازم شکل گرفته باشند. دلیل سوم هم عدم وجود انباشت سرمایه است، می توان گفت در اروپا به دلیل وجود طبقه بورژوازی آن انباشت سرمایه وجود دارد اما در ایران نه. درست است که خصوصی سازی به معنی انباشت سرمایه نیست اما یکی از بستر های لازم برای شکل گیری آن است. تا بتوانیم از طریق تولید و فعالیت های سرمایه دارانه انباشت سرمایه را به وجود آوریم. درایران گفته می شود، خصوصی سازی سپردن کار مردم به مردم است که یک دروغ بزرگ است، خصوصی سازی درواقع سپردن دارایی های دولت به اقلیتی از مردم است نه همه مردم، مهم این است که این اقلیت را چه چیزی تعیین می کند آیا چیزی غیر از رانت؟ دلیل آخرهم ساختار سیاسی است، براساس یک مطلب منتشر شده در روزنامه بنیان که می گوید هرچه شما به قدرت نزدیک تر باشید احتمال ورود شما به گروه نخبگان اقتصادی بیشتر خواهد بود، انتظار براین است که خصوصی سازی باعث شود بیشتر به سمت گروه های نخبگان اقتصادی جامعه حرکت شود، حال با گذشت 16 سال از این مطلب، می توان نمونه های زیادی برای تایید این استدلال آورد.

درمقابل گروه جیم از تهران به عنوان گروه مخالف مباحث خود را ارائه تعریف از مفاهیم اصلی، شروع کرد و گفت: برداشت ما این است که خصوصی سازی، منجر به فساد نمی شود بلکه ما ثابت می کنیم که خصوصی سازی از گسترش رانت جلوگیری می کند. خصوصی سازی فرایندی اجرایی، مالی و حقوقی است که دولت ها جهت انجام اصلاحات اقتصادی و اداری انجام می دهند که شامل تغییر نقطه تعادل بین بازار و دولت به نفع بازار است. یک تعریف ساده هم از فساد ارائه می دهیم، فساد عبارت است از امکانات و منابع عمومی جهت کسب منافع شخصی. سوال اصلی این است که چگونه بدون در نظرگرفتن انواع خصوصی سازی می توان گفت خصوصی سازی باعث افزایش رانت و فساد می شود؟ ما با این برداشت به 3 دلیل مخالف هستیم؛اول اینکه خصوصی سازی موجب کاهش نقش دولت می شود، یعنی نفوذ دولت کم می شود و اموال دولتی از اختیار دولت خارج می شود به دنبال همین امر، فساد هم کاهش می یابد. علاوه براین فساد انواع مختلفی دارد، نمی توان گفت خصوصی سازی باعث هر نوع فسادی می شود، برای مثال اختلاس یعنی برداشت غیرقانونی کارکان دولت از اموال دولت، چگونه می توان ادعا کرد که خصوصی سازی اختلاس را افزایش می دهد. دلیل آخر هم این است که این تصور برخلاف بررسی های آماری شکل گرفته است. ما تجربه کشور های در حال توسعه مثل ایران را در زمینه خصوصی سازی بررسی کردیم. به عنوان مثال گروهی از محققان به این نتیجه رسیدند که یک همبستگی منفی بین خصوصی سازی و گسترش فساد در کشور های درحال توسعه وجود دارد، حتی آمار ها درباره کشور ما هم همین را نشان می دهد. گروه جیم، ضمن تاکید بروجود برخی تصورات اشتباه از نمونه های خصوصی سازی در ایران گفت: شاید برخی تجربه های ناموفق و نامربوط باعث شکل گیری چنین تصوراتی شده است، لطفا این نارسایی ها را به عنوان خصوصی سازی در نظر نگیرید.

درادامه مناظره گروه موافق یعنی گروه فرهنگ با تاکید بر موضوع مورد بحث و کشور مورد نظر یعنی ایران، نقطه نظرات خود را مطرح کرد: گروه جیم، تنها به ارائه آمار از محیط های آکادمیک پرداختند، باید جامعه آماری کاملی ارائه شود. این درست است که بخش خصوصی را به عنوان یکی از بخش های اقتصادی کشور نمی توان نادیده گرفت، بحث ما این است که چرا خصوصی سازی در ایران باعث گسترش فساد می شود. باید توجه کرد که خصوصی سازی در حالی در ایران آغاز شد که در دنیا واگذاری بنگاه های کوچک و به ترتیب کارخانه ها و تولیدات بزرگ سودآور همچنان در حمایت دولت باشند. اما آنچه در ایران مورد توجه است، عدم وجود شفافیت در واگذاری همین بخش های تولیدی به دولت است. درواقع تضمینی برای اینکه آیا فردی که این  بنگاه را تحویل گرفته است علم این کار را دارد یانه. برای نمونه اتفاقات هفت تپه می تواند مثال خوبی باشد. این بنگاه هم با یک سرمایه نسبتا بزرگ به بخش خصوصی واگذار شد، اما چه اتفاقی افتاد؟ نتیجه این شد کسانی که در این کارخانه کار می کردند به خیابان ها آمدند، فقط به این دلیل که علم خصوصی سازی براساس شفافیت نبود. جالب این جا است که معاون خود سازمان خصوصی سازی، خانم عالی پور،اعلام کرد که در 10 سال اخیر اولویت دولت از واگذاری ها درآمد زایی از خصوصی سازی بوده است، این درآمد زایی نصیب کسانی می شود که رانت اطلاعاتی دارند.

در بخش بعدی نیز گروه جیم از تهران، مباحث خود را درباره ضرورت و عدم ضرورت خصوصی سازی مطرح کرد: نکته اصلی این است که باید مشخص شود، خصوصی سازی یک ضرورت است که باید به درستی انجام شود یا وسیله ای است برای سپردن دارایی های دولت به اقلیت ها. گروه فرهنگ در ابتدا اشاره کرد که خصوصی سازی باعث انتقال دارایی های دولت به یک سری اقلیت می شود و سپس گفتید که خصوصی سازی یک ضرورت است. ما باید میان این دو موضع تفاوت قائل شویم، دولت فربه ناکارآمد است یعنی نمی تواند وظایف اصلی خود را انجام دهد. درعین حال دولت فربه فاسد است.بخش دولتی انگیزه ای برای کاهش هزینه ها ندارد، بخش خصوصی هم انگیزه ای برای رقابت با بخش دولتی ندارد. خصوصی سازی با کاهش دولت، به متمرکز شدن  دولت بر وظایف اصلی خود کمک می کند.دولتی که درگیر مدیریت بخش های صنعتی مختلف است، از آن وظایف اصلی باز می ماند.

در بخش پایانی طبق روال معمول در مناظره، به هرگروه مدت4 دقیقه برای نتیجه گیری پایانی و ارائه جمع بندی، زمان داده شد.

گروه فرهنگ به عنوان گروه موافق، مباحث خود را اینگونه به پایان رساندند: ما در بحث های خود به نکاتی مثل، عدم نظارت، عدم شفافیت دولت بعد از واگذاری ها، مشکلات مربوط به شرایط اقتصادی کشوراشاره کردیم که این ها گامی برای فساد و رانت اقتصادی است. برای مثال روسیه در20 سال پیش همین اتفاقات را تجربه کرد، یعنی به سمتی رفت که بنگاه های اقتصادی بزرگ را واگذار کند. بعد از این اتفاق به دلیل شکل گیری رانت اقتصادی در بدنه دولت، تمام این بنگاه ها به سمت کسانی رفت که در دولت نقش مهمی داشتند. بحث ما فسادی است که در این نوع واگذاری ها به وجود می آید. خصوصی سازی در ایران باید بازه زمانی داشته باشد مثلا به دوره های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت، تقسیم شود. نکته مهم دیگر عدم وجود نهادی است که به این واگذاری ها نظارت کند. مشکل دیگر ما در این زمینه، مسئله تفسیرهایی است که از قوانین صورت می گیرد که باید دقیق و واضح باشند.

گروه جیم نیز به عنوان گروه مخالف در این 4 دقیقه مطالب پایانی خود را ارائه کرد: ما به عنوان مخالف این گزاره، دلایلی آوردیم، اینکه خصوصی سازی در ذات خود از گسترش فساد جلوگیری می کند، از طرفی فساد در بدنه دولت زیاد است و قابل کشف هم نیست. سازمان شفافیت بین الملل اعلام کرده است که میزان کشف فساد در دولت ها بعد از خصوصی سازی زیاد شده است، این یعنی فساد پنهان آن ها کشف شده است. درباره کشورهایی مثل ایران درست است که تجربه های ناموفقی داشته ایم، اما آیا نمی توانیم از کشورهایی که در این زمینه درست عمل کردند، درس بگیریم. تجربه نشان می دهد در مورد کشورهایی مانند ایران یعنی کشورهای درحال توسعه، اتفاقات مثبتی قابل انجام است. آیا پذیرش این دیدگاه که خصوصی سازی باعث گسترش فساد می شود ما را نسبت به خصوصی سازی منفعل نمی کند؟ ما باید به سمت خصوصی سازی حرکت کنیم. نظر ما این است که با بهره گیری از تجربه کشورهای موفق، با برنامه ریزی می توانیم تجربه خصوصی سازی موفقی داشته باشیم.

درپایان این مناظره، براساس نتایج داوری، گروه جیم از استان تهران با کسب 139/75 امتیاز به عنوان گروه برتر نسبت به گروه فرهنگ از استان هرمزگان با کسب 100/25 معرفی شدند.

گزارش: حانیه محبی زاده