صاحب‌خبر - * * رادار «آرایه فازی» چیست و چگونه عمل می‌کند؟ برد این رادار حدود ۲۰۰ کیلومتر و ارتفاع آشکارسازی آن ۳۰کیلومتر است که بر روی باند S و طول موج ۲.۷ تا ۳.۱ گیگاهرتز فعالیت می‌کند. رادار «چشم عقاب» از چهار وجه تشکیل شده که هر وجه آن دارای ۱۰۰۰ عنصر راداری آرایه فازی است و بر روی هر وجه خود قابلیت ردیابی ۳ هدف را به صورت همزمان (مجموعا ۱۲ هدف) را دارد. از دیگر ویژگی‌های بارز این رادار قابلیت‌های منحصر به فرد ضد ضد جنگ الکترونیک (ECCM) از جمله ارسال تصادفی پالس فرستنده، جابجائی و تعویض سریع فرکانس، تجزیه و تحلیل جمینگ (جنگ الکترونیک) برای سامانه فرستنده، کنترل حساسیت نسبت به زمان، تغیرات سریع فرکانس تکرار پالس و فشرده سازی پالس است. برخلاف سامانه‌های راداری چرخان که نرخ بروزرسانی اطلاعات هدف آنها مبتنی بر سرعت چرخش بشقاب رادار است، در این سامانه که از جمله رادارهای غیرچرخان محسوب می‌شود، با استفاده از قابلیت‌هائی چون TWS و Solid Track توانائی بروزرسانی اطلاعات هدف را زیر یک ثانیه دارد. همچنین به دلیل غیرچرخان بودن این رادار و حذف ادوات مربوط به چرخش بشقاب اعم از شفت، بلبرینگ و... تعمیر و نگهداری این رادار نیز راحت تر از مدل‌های چرخان است. آشکارساز اخلال‌گر با قابلیت نمایش جهت جمینگ فرکانس، گیت‌های محافظ، ردیابی مضاعف، ردیابی روی اختلال، کاوش مخروطی تصادفی، دارای فیلترهای با شیب گذردهی بالا و قابلیت جبران سازی سرعت باد از دیگر خصوصیات سامانه راداری «چشم عقاب» است. بنا بر این گزارش، این رادار قابلیت نصب برروی انواع شناورهای رزمی نداجا را دارد و قرار است از آن در ناو آموزشی خلیج فارس نیز استفاده شود. در سال‌های اخیر به همت متخصصان و تلاشگران صنعت دفاعی، جمهوری اسلامی ایران به جمع کشورهای سازنده رادارهای پیشرفته آرایه فازی پیوسته است * * راداری که خوب می‌بیند اما دیده نمی‌شود امیر فرزاد اسماعیلی فرمانده قرارگاه پدافند هوائی خاتم‌الانبیاء در شهریورماه 1392 در حاشیه مراسم تجدید پیمان با آرمان‌های امام راحل(ره) در جمع خبرنگاران اظهارداشت: سال گذشته نوید تولید راداری را دادیم که خوب ببیند اما دیده نشود. وی افزود: این رادار پسیو آرایه‌فازی، از نظر تکنیک و تاکتیک منحصربه‌فرد است که اکنون به مرحله ظهور و بروز رسیده است. فرمانده قرارگاه پدافند هوائی خاتم‌الانبیاء تاکید کرد: این رادار در هفته دفاع مقدس و روز 10 شهریور (روز پدافند هوایی) رونمائی می‌شود و در زمانی که مکان‌یابی آن انجام شود مستقر خواهد شد؛ همچنین تولید آن در دست اقدام است. * * رادار آرایه فازی چیست؟ رادارها از جمله تجهیزاتی هستند که کاربردهای متنوع و مختلفی دارند. رادار یک دستگاه رادیوئی است که برای مشاهده اجسام و اندازه‌گیری برخی ویژگی‌های آنها به وسیله امواج الکترومغناطیسی به کار می‌رود. مثلا کاربران نظامی یا کاربران کنترل ترافیک هوائی از آن برای کنترل و هدایت مسیر هواپیماها روی زمین و یا در آسمان استفاده می‌کنند، ایستگاه‌های هواشناسی از رادارها جهت پیگرد و شناسائی مسیر حرکت ابرها و توفان‌ها یا گردبادهای مختلف استفاده می‌کنند. رادارها با توجه به نوع استفاده و محل بکارگیری، دارای انواع مختلفی هستند که یکی از پیشرفته‌ترین و قدرتمندترین انواع آن نوع آرایه فازی است که یک تکنولوژی نوین و در حقیقت انقلابی در صنعت الکترونیک هوائی به حساب می‌آید. از ویژگی‌های آنتن‌های آرایه فازی، امکان دستیابی به پترن‌های دایرکتیو (لوب اصلی باریک) و تغییر جهت لوب اصلی آنتن است؛ ویژگی‌ای که در رادارهائی که وقتی آنتن قادر به حرکت‌های مکانیکی نیست، امکان اسکن کردن محیط وسیعی را برای آن فراهم می‌آورد. در فرکانس های بالا، برای اکثر آنتن‌ها، الگوی تابش به شکل ایزوتروپیک نزدیک می‌شود که برای حصول الگوهای تابش دایرکتیو، آرایه فازی کردن، برای طیف وسیعی از انواع آنتن ها مفید خواهد بود. به طور کلی می توان فرستنده-گیرنده‌های آرایه فازی را به دو دسته تقسیم کرد: انواعی که اساس عملکردشان در حوزه زمان و بر اساس تاخیرهای زمانی است و نوع دیگر، در حوزه فرکانس. این دسته از آنتن ها در سیستم های راداری هواپیماها کاربرد گسترده ای دارد که البته هزینه طراحی آنها نسبت به انواع دیگر، بیشتر است. در رادارهای آرایه فازی یک بعدی، المنت‌های فرستنده و گیرنده در یک ردیف و در آرایه فازی دو بعدی، در چندین ردیف کنار هم چیده می‌شوند. یک آرایه آنتن در حقیقت عبارت است از سیستم تشعشعی که شامل چندین تشعشع کننده یا عنصر تکی است. این عناصر در یک آرایه در کنار هم قرار دارند که هریک در میدان القائی بقیه واقع می‌شوند. بنابراین بر روی هم اثر گذاشته و یک پرتو کلی ایجاد می‌کنند که به صورت جمع برداری تک تک پرتوها حاصل می‌شود. این رادارها تعداد زیادی المان فرستنده و گیرنده را در کنار یکدیگر دارند که هر یک از آنها در واقع یک رادار کوچک هستند که در مجموع با عملکرد هماهنگ قابلیت‌های ویژه رادارهای آرایه فازی نظیر توانائی شاسائی همزمان ده‌ها و حتی صدها هدف که در فواصل و ارتفاعات مختلفی در پهنه آسمان توزیع شده اند را بوجود می‌آورند. * * چرخش امواج به جای گردش آنتن رادار در این رادارها به جای گردش آنتن رادار، امواج به چرخش در می‌آیند. از مشخصات این گونه رادارها اسکن بسیار سریع محیط اطراف (در حد میلی ثانیه)، قابلیت هدایت چندین موشک به سمت هدف، مقاومت بالا علیه اقدامات ضد الکترونیک و کشف بسیار مشکل محل رادار توسط سیستم‌های الکترونیکی گیرنده و هشدار راداری است که در نمونه اکتیو این رادارها قادرند تا 1000 بار درثانیه تغییر فاز بدهند. این رادارها که قادرند پرتوهای انرژی رادار با پهنای متفاوت را در کسری از ثانیه در سطحی بسیار وسیع گسیل دهند، در برابر موشکهای کروز حساسیت خوبی دارند و در واقع در هر زمان می‌توانند پالس‌های راداری کوتاه، باریک و دقیقی ارسال کنند که کشف آنها بسیار مشکل است. تئوری آرایه فازی به طور وسیعی در کاربردهای نظامی، پزشکی، ارتباطات و غیره به کار گرفته می شود. در کاربرد های نظامی، این آنتن ها قادر به چرخش لوب اصلی پترن آنتن در زمان های بسیار کوتاه در حد چند نانو ثانیه بوده که امکان قفل بر روی تعداد بسیار زیادی از اهداف را فراهم می آورد. این امر به کمک رادارهای پسیو که نیازمند یک حرکت مکانیکی هستند، میسر نیست. آنتن های آرایه فازی اکتیو به طور گسترده توسط ارتش‌های کشورهای پیشرفته بر روی هواپیماها و رزم ناوها و پایگاه‌های زمینی و متحرک و نیز در رادارهای رهگیری موشک های بالستیک به کار گرفته می شود. در ایران نیز با تلاش و همت متخصصان صنایع دفاعی و الکترونیک، انواع راداهای آرایه فازی ساخته و برخی از آنها نیز پیش از این در سامانه های دفاعی ازجمله ناوشکن بومی جماران و پروژه موج 2 نصب و بکارگیری شدند. * * جهش ایران در حوزه رادار پیش از این، سردار احمد وحیدی وزیر سابق دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح نیز گفته بود: ما در سال‌های قبل از انقلاب و یا بعد از آن کار خاصی در این حوزه (رادار) نکردیم و دچار نوعی عقب‌افتادگی بودیم اما در سال‌های اخیر کارهای خوبی شده و ما با جهش‌هائی روبرو شدیم به گونه‌ای که امروز جمهوری اسلامی ایران در زمینه رادارهای آرایه‌فازی که از پیشرفته‌ترین و دقیق‌ترین رادارهای دنیاست حرف برای گفتن دارد. وزیر سابق دفاع همچنین با بیان اینکه ما در حوزه رادارهای آرایه فازی در باند S به اهداف خود رسیده‌ایم و در باند X نیز آخرین گام‌‌های خود را طی می‌کنیم، وعده داده بود که بخشی از رادارهای برای کشف ماهواره‌ها که از الگوی آرایه‌فازی پیروی می‌کند، ساخته شده که در آینده این رادارها نیز عملیاتی خواهند شد. با تشکر از خبرگزاری فارس∎​