خبرگزاری شبستان،‌ گروه قرآن و معارف: قیام توابین قیام شیعی پس از واقعه کربلا و با هدف انتقام از قاتلان امام حسین(ع) شکل گرفت. ‌توابین از سال ۶۱ قمری پس از واقعه عاشورا، مخفیانه در پی جمع‌آوری نیرو و اسلحه بودند. گفته شده است به دلیل عدم‌همراهی مختار ثقفی، بسیاری از شیعیان، همراه توابین نشدند. این قیام در سال ۶۵ قمری به دست مسلمانان و دوستداران اهل بیت(ع) در مقابله با لشکر شام و در منطقه عین الورده رخ داد که رهبری آن بر عهده سلیمان بن صرد خزاعی بود. در جنگی چهار روزه، بسیاری از توابین کشته شدند. باقیمانده سپاه به رهبری رفاعة بن شداد عقب‌نشینی کردند.

اهداف قیام توابین

پس از واقعه عاشورا و شهادت امام حسین(ع) و یارانش در سال ۶۱ هجری، برخی شیعیان و بزرگان کوفه که به امام حسین علیه السلام نامه نوشته و ایشان را به کربلا دعوت کرده بودند. پس از یاری نرساندن به امام(ع)، سخت پشیمان شده بودند، تصمیم بر آن گرفتند که گناه و اشتباه خویش را جبران کنند. آنان در جلسات متعدد به این نتیجه رسیدند که این ننگ جز با کشته‌شدن در راه امام حسین(ع) و گرفتن انتقام از قاتلان وی پاک نمی‌شود.

بزرگان قیام توابین در واقع همان افرادی بودند که تمایل داشتند در کربلا همراه امام حسین(ع) حضور داشته باشند اما به دلیل اینکه ابن زیاد در کوفه حکومت نظامی اعلام کرده بود بسیاری از مردم حتی نمی توانستند از خانه بیرون بیایند. وضعیت به گونه ای بود که  بیرون آمدن از خانه برابر بود با دستگیری و زندانی شدن و تنها افرادی که مشهور نبوده و در جامعه به عنوان بزرگان شیعه شناخته نمی شدند، توانستند خود را با سپاهیان ابن زیاد همراه کرده، به کربلا بروند و آنجا به امام بپیوندند. اما بزرگان و سرشناسان شیعه در آن روزگار در حصر خانگی بودند. اما پس از واقعه کربلا و به خصوص پس از مرگ یزید سرشناسان و بزرگان شیعه در کوفه توانستند خود را سازماندهی کرده و قیام توابین را شکل دهند. اهداف توابین از قیام، خونخواهی از قاتلان امام حسین(ع) و سپردن حکومت به خاندان پیامبر اکرم(ص)بود.

به دنبال تشکیل سپاه، سلیمان بن صرد خزاعی در سال ۶۴ قمری نامه‌هایی را به سعد بن حذیفه، رهبر شیعیان مدائن و مثنی بن مخرمه عبدی از بزرگان شیعه بصره می‌نویسد و آنان را به قیام فرا می‌خواند. شیعیان بصره و مدائن نیز در پاسخ به نامه سلیمان، آمادگی خویش را اعلام داشته و پذیرفتند که در قیام آنان شرکت کنند.

آغاز قیام توابین

توابین قیام خود را اول ربیع الثانی سال ۶۵ قمری آغاز کردند هرچند 16 هزار نفر اعلام آمادگی کرده بودند برای خون خواهی از امام حسین(ع) با قیام همراه هستند اما سرانجام چهار هزار نفر در نخیله ،محل تجمع سپاه توابین، حضور یافتند. نقل است که مختار ثقفی، سلیمان را فاقد دانش سیاسی و نظامی می‌دانست و بخش عظیمی از شیعیان به این دلیل از سپاه سلیمان جدا شدند.

توابین در روز دوم ربیع الثانی از «نخیله» کوفه برای جنگ با ابن زیاد ملعون حرکت کردند در شب جمعه 5 ربیع الثانی از کوفه خارج شده و روز بعد کنار مرقد حضرت اباعبدالله علیه السلام رفتند. یک یا سه شبانه روز در کربلا ماندند و گریستند و استغفار نمودند و ضجه و ناله کردند به طوری که مثل آن روز به آن اندازه صدای ضجه در آن وادی شنیده نشده بود.

هنگام وداع کنار قبر حضرت مانند ازدحام کنار کعبه شلوغ بود. هرکس با حالتی شعر می خواند و ناله می کرد و با آن حضرت وداع می کرد و خود را برای جنگ با ابن زیاد آماده می کرد.

سلیمان از شیعیان حضرت علی ابن ابیطالب و امام حسن و امام حسین علیهم السلام بود و در جمیع جنگها در رکاب امیر المومنین علیه السلام حضور داشت. آخر الامر با لشکر ابن زیاد روبرو شدند و بعد از کشتن عده زیادی از آنان و مبارزات و جانفشانی های فراوان، سلیمان در سن 93 سالگی در عین الورده به شهادت رسید.

از اصحاب سلیمان نیز تنها 27 نفر که مجروح و خسته و تشنه بودند جان سالم به در بردند و بقیه همه به شهادت رسیدند. حصین بن نمیر ملعون که در کربلا دلهای اهل بیت علیهم السلام را سوزاند در عین الورده به دست ابراهیم پسر مالک اشتر کشته و به جهنم واصل شد.

منطقه عین الورده محل نبرد توابین با لشکر شام

توابین قبل از رسیدن لشکر شام، در منطقه عین الورده اردو زده و پنج روز در آن جا به استراحت پرداختند. سلیمان در روز کار زار به تبیین پیکار و سفارشات جنگی پرداخت و جانشینان خویش را معرفی کرد. وی خطاب به حضار گفت: اگر من کشته شدم فرمانده سپاه مسیب بن نجبه است و پس از او، عبدالله بن سعد بن نفیل فرماندهی سپاه را بر عهده بگیرد. پس از کشته شدن او، عبدالله بن وال و رفاعه بن شداد، دیگر فرماندهان نبرد توابین هستند. فرماندهی سپاه شام را عبیدالله بن زیاد بر عهده داشت. حصین بن نمیر، شرحبيل بن ذی الكلاع حميری‏، ادهم بن محرز باهلى‏، ربيعة بن مخارق عنوى‏ و جبلة بن عبد الله خثعمى‏ وی را همراهی می‌کردند.

نتیجه قیام توابین

پس از نبرد چهار روزه، بسیاری از توابین کشته شدند و بقیه در محاصره سپاه دشمن قرار گرفتند. فرماندهان توابین یکی پس از دیگری به شهادت رسیدند و اندک باقیمانده آنان به فرماندهی رفاعه بن شداد بجلی مجبور به عقب‌نشینی شدند. توابین در مسیر بازگشت به شیعیان بصره و مدائن برخوردند که به یاری آنان آمده بودند و پس از ابراز اندوه به شهرهای خود بازگشتند. پس از شکست توابین و رسیدن خبر به کوفه، مختار ثقفی که در زندان به سر می‌برد، به تمجید از سلیمان و شهدای قیام پرداخت و وعده داد که انتقام توابین را گرفته و به خونخواهی امام حسین(ع) قیام کند. از دلایل مهم شکست توابین تعداد کم افراد و همچنین سن بالای آنها بود. هرچند از این تعداد نیزهیچ یک از میدان جنگ نگریخته و همه تا آخرین نفس جنگیدند تا جایی که تنها 200 نفر از 4 هزار نفرباقی مانده و به کوفه بازگشته و با مختار همراهی کردند.

سید حسین محمدجعفری در کتاب تشیع در مسیر تاریخ آورده است اگر چه توّابین به ظاهر در برابر سپاه اموی شکست خوردند، اما توانستند برای نخستین بار تشکل منسجمی از شیعیان به وجود آورند و چون قیام آنان بر پایه تفکر شیعی و تحت تأثیر شهادت امام حسین(ع) شکل گرفته بود، موجب پیشرفت تشیع شد.

تایید یا عدم تایید قیام توابین از سوی ائمه

در سخنان و ادعاهای سردمداران قیام توابین و یاران آنها مواردی مبنی بر این موضوع مطرح است که ما به اجازه خاندان آل رسول صل الله علیه وآله قیام می‌کنیم و در صورت پیروزی نیز رهبری امور را به انها می‌سپاریم. یعنی در صحت و صداقت کار انها تردیدی نیست اما اینکه در رابطه با تایید قیام انها از معصومین کلامی صادر شده باشد من چیزی یافت نکردم. در عین حال در تکذیب آنها هم چیزی گفته نشده است.