به گزارش خبرنگار پارلمانی خبرگزاری شبستان، مجالس در همه کشورهای دنیا، چنانچه با رأی واقعی مردم شکل گرفته باشند، نماد و نشانه ای از مردم سالاری اند. مجلس در هر کشوری از جایگاه و اهمیت خاصی برخوردار است و به اندازه همین جایگاه و اهمیتش از مردم سالاری سهم دارد.
حضرت امام خمینی(ره) بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران مجلس شورای اسلامی را در «رأس امور» می داند و این یعنی اوج اعتقاد به مردم سالاری. نظر به اهمیت مجلس در ساختار نظام های سیاسی، کشورها قوانین و شرایطی را برای نامزدهای حضور در مجلس وضع کرده اند.
در کشورهایی که مردم سالاری را پذیرفته اند، این قوانین و شرایط به گونه ای است که به بیشتر افراد و گروه ها با انگیزه ها و تعلقات مختلف، اجازه می دهد در مجلس حضور یابند.
تاریخ دوره های گذشته مجلس شورای اسلامی نیز همین را نشان می دهد و در مجالس گذشته افراد و گروه هایی با سلیقه های متفاوت در عرصه های مختلف حضور داشته اند. مجلس شورای اسلامی در خلال این سال ها توانسته است در بخش های مختلف سیاسی اعم از سیاست داخلی و خارجی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی تاثیرگذار باشد.
براساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ویژگی‌های زیر در مدیریت روابط خارجی پیگیری می‌شود:
- لزوم استقلال و پرهیز از سلطه‌جویی و سلطه‌پذیری.
- حمایت از ملت‌ها و کشورهای مسلمان یا مستضعف که تحت فشار و سلطه قدرت‌های سلطه‌گر به سر می‌برند.
- ایجاد رشد و توسعه اقتصادی به‌عنوان عاملی برای تبدیل نظام اسلامی به‌‌مثابه اسوه و الگو.
- و در صدر این موارد، تأمین امنیت ملی و ثبات سیاسی به‌عنوان ابزار قدرت در بعد خارجی.
باید توجه داشت که هم قوه مجریه و هم مجالس قانون گذاری و نمایندگان حاضر در آنها، همگی به دنبال دستیابی به اهداف ملی، ترفیع منافع ملی و تأمین امنیت ملی هستند. هر سه این مفاهیم، مفاهیمی هستند که به کلیت نظام و کشور مربوط می‌شوند و همه ارکان نظام نسبت به آن مسئولیت و وظیفه دارند.
حال این مسئولیت و وظایف گاهی هماهنگ و وابسته به یکدیگر و گاهی مستقل و دارای تقدم و تأخر هستند. در این بین، نقش مجلس شورای اسلامی به‌دلیل تفاوت آن با سایر قوا به‌عنوان مرکز تصمیم‌گیری، قابل توجه است. به همین دلیل، هرچه کارایی این قوه در نظام سیاسی کشور بهبود یابد قطعا تمام فعالیت‌های نظام در حال و آینده و ابعاد گوناگون سیاست‌های داخلی و خارجی کشور نیز تأثیر پذیرفته و بهبود می‌یابند.
بنابراین گزارش، دیپلماسی پارلمانی در شمول ابزارهای چانه‌زنی قرار می‌گیرد که در دو دهه اخیر از رشد چشمگیری برخوردار بوده و حوزه فعالیت آن فرابخشی و در همه حوزه‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی درگیر است. با این حال علیرغم گذشت بیش از چند دهه از عمر فعالیت مستقیم و مستقل مجالس دنیا در قالب نشست‌ها و کنفرانس‌های دوجانبه و چندجانبه‌ی منطقه‌ای و بین‌المللی، هنوز هم دیپلماسی پارلمانی، طفلی نوپاست که تعریف جامعی از آن به دست داده نشده است.
شاید به توان تعریف دیپلماسی پارلمانی را به این شکل گفت: «دیپلماسی پارلمانی یعنی طیف گسترده‌ای از مطالعات، فعالیت‌ها، مذاکرات، رفت و آمدها و مصوبات بین المللی انجام شده توسط پارلمان یک کشور در مجامع بین‌المللی به منظور افزایش درک متقابل کشورها و برای تعمیق نظارت مجالس بر فعالیت‌های فرامرزی دولت متبوع و نیز مشارکت در فرایند تصمیم سازی بین‌المللی در راستای حفظ منافع بشریت.»
دیپلماسی پارلمانی در جمهوری اسلامی ایران نیز همواره به عنوان بستر و گام مؤثری دردستیابی به منافع و مصالح کشور در بعد سیاست خارجی، مورد توجه بوده و توجه به اینکه نظام جمهوری اسلامی، نظامی مردمی است و اعضای مجلس و نمایندگان به واسطه انتخاب مستقیم مردم برگزیده می‌شوند، نشاندهنده وجود ظرفیت بالای دیپلماسی در نهاد مجلس است. از جمله ظرفیت‌های بالقوه دیپلماسی پارلمانی عبارت‌اند از:
پیشگیری از انحراف دولت‌ها یا خروج آنها از بحران‌های سیاسی.
گسترش تحرک دیپلماتیک در جهت حمایت از مظلوم و مقابله با ظالم.
برخورداری از نمایندگان متخصص و آگاه از مسائل بین‌المللی.
برخورداری از صلاحیت انحصاری در برخی از حوزه‌های سیاست خارجی.
کارشناسان حوزه سیاست خارجی، احزاب و نمایندگان مجلس شورای اسلامی درباره عملکرد مجلس در حوزه سیاست خارجی دیدگاه ها و نظرات متفاوتی دارند؛ برخی این زمینه را دارای ضعف هایی دانسته اند و برخی دیگر معتقدند پارلمان در این حوزه به خوبی عمل کرده است. بخشی از دیدگاه های این کارشناسان در گفتگو با شبستان را در زیر می خوانید:
عملکرد مجلس دهم در مجموع خوب بوده است/فرصت هایی را از دست دادیم
«محسن کوهکن» با اشاره به عملکرد مجلس دهم گفت: «موفقیت ها نسبی است و نباید صفر و صدی دیده شود در بخشی از امور مجلس خوب کار کرد و نمایندگان خوب پیش رفتند و در واقع نمره آنها نمره موفقیت آمیزی بود البته در برخی جاها نیز مجلس نمره خوبی ندارد.»
عضو فراکسیون نمایندگان ولایی خاطرنشان کرد: «در واقع مجلس دهم کارهای خوبی انجام داده است البته فرصت هایی را نیز از دست داده است ولی باید تلاش کنیم در مدت باقیمانده با شفافیت و استفاده از فرصت ها بتوانیم در راستای وظایف نمایندگانی مان گام برداریم.»
دیپلماسی پارلمانی قوی مسیر تحقق اهداف برجام را هموار می کند
«محمد جواد محمدی نوری» نیز با اشاره به اینکه در ادوار گذشته مجلس شورای اسلامی با برگزاری اتحادیه مجالس بین المللی شاهد ارتباط خوب مجلس با کشورهای همسایه بودیمف گفت: «این کنگره به وحدت و هماهنگی و انسجام کشورها کمک شایانی می کرد و می توانست در تبادل و تدوین قوانین بهتر برای اشنایی و اموزش نمایندگان موثر باشد.»
بازرس خانه احزاب با بابیان اینکه نمایندگان در این گونه همایش ها با ساختارهای قانونی کشورهای همسایه بیشتر آشنا می شوند، اظهار کرد: «در ادوار گذشته روابط مجالس کشورها از رونق خوبی برخوردار بود اما در این دوره کارنامه ضعیفی در مجلس شورای اسلامی می بینیم.»
نوری خاطر نشان کرد: «اگر مجلس شورای اسلامی در دیپلماسی پارلمانی قوی بود شرایط بهتری برای هموار کردن مسیر تحقق اهداف برجام در میان کشورهای عضو ایجاد می شد و می توانست سایر کشورها همسایه و عضو برجام را با خود همراه کند در حالیکه مجلس شورای اسلامی کارنامه نمایانی برای ارتباط با سایر کشورها در موضوع دیپلماسی پارلمانی ندارد.»
وی اظهار کرد: «مجلس شورای اسلامی نیز نتوانست از آخرین فرصت برای ارتباط با سایر کشورهای عضو و حتی کشورهای خارجی در سطح منطقه استفاده کند و به نظر می رسد دیپلماسی پارلمانی حلقه مفقوده در مجلس شورای اسلامی است که نیازمند توجه و برنامه ریزی منسجم نمایندگان مجلس شورای اسلامی در این زمینه است.»
احزاب در دیپلماسی پارلمانی کشورها موثرند
«احمد شریف» با اشاره به اینکه در حال حاضر ارزیابی دقیقی از دیپلماسی پارلمانی وجود ندارد زیرا منابع مستندی از آن در دست نداریمف گفت: «این موضوع در مجلس برعهده کمسیون سیاست خارجی و امنیت ملی مجلس است که موتور محرکه پارلمان در این بخش محسوب می شود.»
عضو هیات رییسه خانه احزاب با اشاره به دشمنی های ایالت متحد با جمهوری اسلامی ایران گفت: «ما نیازمند فعال شدن دیپلماسی عمومی و پارلمانی فعال هستیم تا بتوانیم روابط بهتری را در ارتباط با سایر کشورهای منطقه و حتی کشورهای اروپایی تجربه کنیم.»
شریف ادامه داد: «صرف برگزاری چند اجلاس بین المللی و سفرهای خارجی نمی تواند نشاندهنده یک دیپلماسی پارلمانی مطلوب و موفقیت در این موضوع باشد باید یک برنامه حساب شده در ارتباط با پارلمانهای کشورهای منطقه و مخصوصا کشورهای اروپایی تدوین شود زیرا پارلمانهای کشورهای اروپایی از قدرت بیشتری برخودارند و حتی می توانند بر تغییر مواضع حکومتهای خود اثر بگذارند.»
دبیرکل حزب همبستگی دانش آموختگان ایران خاطر نشان کرد: «احزاب و تشکل های سیاسی و فعالان حزبی می توانند می توانند در فعال شدن دیپلماسی پارلمانی میان کشورها موثر باشتد، اما نگاه مثبتی به این موضوع وجود ندارد.»
عضو هیات رییسه خانه احزاب اظهار کرد: «دیپلماسی احزاب در برخی از کشورها بعنوان ماموریت احزاب و تشکل های سیاسی در قانون آنها برشمرده شده است به همین جهت دبیران احزاب و گروههای سیاسی می توانند در انتقال تجربیات میان کشورها و همچنین دیپلماسی پارلمانی گشورهای خود موثر باشند.»
مجلس کارنامه موفقی در دیپلماسی پارلمانی ندارد
«حمیدرضا ترقی» در ارزیابی اش از دیپلماسی پارلمانی مجلس شورای اسلامی گفت: «دیپلماسی پارلمانی مکمل دیپلماسی دولتی طراحی شده است تا در مواردی که توسط دولت امکان پیگیری دیپلماسی در عرصه بین الملل نیست از طریق نهادهای دولتی مانند مجلس شورای اسلامی اهداف دیپلماسی کشور دنبال شود.»
معاون بین‌الملل حزب موتلفه اسلامی ادامه داد: «در عرصه بین المللی موارد متعددی وجود دارد که نیازمند این است که دیپلماسی پارلمانی به کمک دولت برود و بتواند در عرصه بین المللی اهداف جمهوری اسلامی ایران را دنبال کند.»
وی با اشاره به تشکیل گروههای دوستی در مجلس گفت: گروههای دوستی برای کشورهای مختلف در مجلس شورای اسلامی تشکیل می شود که نمایندگانی از مجلس در آن عضو هستند و یکی از اقدامات این گروهها انتقال نقطه نظرات جمهوری اسلامی ایران به مقامات آن کشورها است. اما نگاه نمایندگان مجلس شورای اسلامی به این نوع گروهها نگاه تفریحی و سفرهای اوقات فراغت است تا مبتی بر دیپلماسی فعال این در حالی است که گروههای دوستی غرب و اروپا در این کشورهای فعالند اما گروههای دوستی اسیایی بسیار ضعیف عمل می کنند و ارتباط منظم و برنامه ریزی شده ندارند.»
ترقی با بیان اینکه دولت در ارتباط با کشورهای آسیای میانه ضعیف عمل می کند، تصریح کرد: «دیپلماسی مجلس شورای اسلامی می تواند این ارتباطات را تقویت کند در حالیکه در این امر ضعیف است و برنامه ریزی مشخصی در این رابطه وجود ندارد و برخی نمایندگان تنها به همراه وزیر خارجه به سفرهای خارجی می روند. مجلس جز در مورد یاد شده در بقیه موارد آنچنان که باید عملکرد قوی نداشته و کارنامه موفقی ندارد.»
دیپلماسی مجلس آنگونه که باید پر رنگ نیست
«مجتبی شاکری» با اشاره به اینکه به نظر می رسد قوه مجریه از ظرفیت دیپلماسی پارلمانی بیشتر می تواند استفاده کند، گفت: «این موضوع در برگزاری برخی کنفرانس های بین المللی در نظر گرفته شده است. دیپلماسی فعال پارلمانی نقش موثرتری در جبهه مقاومت، موضوع برجام و کنفرانس بین المللی وحدت می توانست ایفا کند.
دبیر کل جمعیت جانبازان انقلاب اسلامی افزود: «قوه مجریه می تواند پیشران فعال تر شدن نقش دیپلماسی پارلمانی برای پیشبرد اهداف بین الملی و منافع ملی باشد و راه را برای انتقال یافته ها و دستاورد های مجلس به کشورهای دیگر فراهم کند.»
وی با بیان اینکه قوه مقننه در عرصه تدوین و قانگذاری و اعمال نظارت موثر از ظرفیت خوبی برخودار است، اظهار کرد: «مجلس شورای اسلامی از خلاقیت و نوآوری های خاص خود برخوردار است که می تواند برای کشورهای دیگر مدلی برای تحقق مردم سالاری باشد.»
شاکری با اشاره به اینکه دیپلماسی مجلس آنگونه که باید پر رنگ نیست و کار ویژه ای از آن منعکس نشده است، گفت: «بیشتر رویکرد مجلس توجه به داخل و پرداختن به حل و فصل مسائل داخلی به خصوص در وضعیت کنونی اقتصادی کشور و موضوع تورم و گرانی معطوف بوده است.»
یادآور می شود: در جمهوری اسلامی ایران، نهادها و افراد مختلفی چون مقام معظم رهبری، ریاست‌جمهوری، هیئت‌وزرا، مجلس شورای اسلامی، شورای عالی امنیت ملی، مجمع تشخیص مصلحت نظام، قوه قضاییه و وزارت امور خارجه در تعیین و تنظیم و اجرای قواعد سیاست خارجی مؤثرند. بااین‌حال باید پذیرفت در بین نهادهای نام‌برده، نهاد کلاسیک دیپلماسی یعنی دولت، نقش عمده‌ای در سیاست خارجی برعهده دارد./
∎
نظر شما