رابطه بين صادرات و رشد اقتصادي همواره مورد توجه اقتصاددانان بوده است. اين موضوع تا آنجا اهميت دارد که اقتصاددانان کلاسيک صادرات را «موتور محرک رشد و توسعه» مي‌دانند. گسترش بازار، افزايش جانبي سرمايه گذاري، تقسيم کار بين المللي، تخصيص منابع و تامين مواد و اقلام مورد نياز، انتقال دانش و تکنولوژي مدرن، انتقال سرمايه خارجي و ايجاد رقابت تنها بخشي از آثار مستقيم و غيرمستقيمي است که از طريق صادرات عايد اقتصاد کشورهاي مختلف شده است.
در اين ميان، توسعه صادرات به شرطي محقق خواهد شد که يک شبکه گسترده لجستيکي و کارآمد براي جابه‌جايي به همراه امکانات زيرساختي مناسب جهت توزيع کالا فراهم شده باشد. در اين زمينه از آنجاکه در حال حاضر نزديک به 80 درصد از حجم تجارت جهاني از طريق درياها و اقيانوس‌ها انجام مي‌شود، مي‌توان گفت بنادر دروازه‌هاي اصلي تجارت خارجي و شاهرگ حياتي اقتصاد هستند، از اين منظر در سطح جهان شهرهاي بندري يکي از آبادترين و توسعه يافته ترين شهرها هستند.
ايران نيز با برخورداري از موقعيت جغرافيايي مناسب، داراي مزيت ترانزيتي فوق العاده‌اي است که ازجمله اين مزيت‌ها مي‌توان به همسايگي و همجواري آبي و خاکي با 15 کشور منطقه، قرار گرفتن در يکي از عظيم‌ترين مناطق نفتي و گازي جهان، قرار گرفتن در يک موقعيت چهارراهي بين شرق و غرب و خط ساحلي 5800 کيلومتري در حاشيه خليج‌فارس، درياي عمان و درياي خرز اشاره کرد.
برخلاف موقعيت جغرافيايي منحصر به فرد کشور در منطقه، بنادر کشور نتوانسته است به عنوان يک پل ارتباطي بين کشورهاي منطقه و کشورهاي فرامنطقه‌اي عمل‌کنند، به طوري که بررسي هاي آماري «فرهيختگان» نشان مي‌دهد حجم کالاي جابه‌جا شده توسط يک بندر کشور امارات (بندر جبل علي) تقريبا پنج برابر کل کالاي جابه‌جا شده توسط 20 بندر بازرگاني ايران است. ظرفيت بلااستفاده يا خالي بنادر کشور در حالي است که حجم کالاهاي وارداتي 15 کشور همسايه ايران در سال 2017 حدود 1000 ميليارد دلار بوده که سهم ايران از اين بازار تنها دو درصد است.
** سهم اقتصاد بنادر از توليد ناخالص ايران؛ فقط 2 درصد
ظرفيت هاي استفاده نشده يکي از ويژگي هاي عجين‌شده با اقتصاد ايران است، ازجمله اينکه هفت استان کشور شامل گلستان، گيلان، مازندران، خوزستان، بوشهر، هرمزگان و سيستان‌وبلوچستان با برخورداري از 5800 کيلومتر خط ساحلي و ده‌ها بنادر کوچک و بزرگ عمدتا جزء استان‌هاي کمتر توسعه يافته کشور بوده و مزيت‌هاي همجواري با دريا، بنادر و سواحل آن به توسعه اقتصادي اين استان ها منجر نشده است.
ظرفيت هاي خالي و توسعه نيافته مناطق ساحلي و بنادر اين استان ها از اين منظر داراي اهميت است که هفت استان مذکور بيش از 22 درصد جمعيت کشور (بيش از 18 ميليون نفر) را در خود جاي داده‌اند. بر اين اساس، با وجود اينکه حجم اقتصاد بنادر در جهان طي سال هاي اخير بيش از 1000 ميليارد دلار برآورد مي‌شود، اما سهم اقتصاد بنادر در توليد ناخالص ملي ايران حدود دو درصد (کمتر از 13 هزار ميليارد تومان) است. بر اساس اظهار نظرهاي کارشناسان اقتصاد بنادر، سهم درآمدهاي ناشي از اين حوزه در ايران تا چهاربرابر قابل افزايش است.
در سطح منطقه نيز بررسي‌هاي آماري نشان مي‌دهد در سال 2017 حجم درآمدهاي ناشي از اقتصاد بنادر در خليج فارس و درياي عمان بيش از 36 ميليارد دلار بوده که سهم ايران کمتر از دو ميليارد دلار برآورد شده است. درآمدهاي ناشي از اقتصاد بنادر از اين منظر قابل اهميت است که در سال‌هاي اخير حجم سرمايه گذاري در بنادر منطقه به‌طور بي‌سابقه اي افزايش يافته است که ازجمله مي‌توان به سرمايه گذاري اماراتي‌ها در بنادر جبل علي، راس الخيمه و ابوظبي اشاره کرد که به دنبال رساندن ظرفيت سالانه اين بنادر به 30 ميليون کانتينر هستند. همچنين عربستان، قطر، عراق (در بنادر فاو و ام‌القصر) و عمان نيز هرکدام سرمايه گذاري‌هاي چشمگيري براي رساندن ظرفيت بنادر خود به بيش از 6 ميليون کانتينر در سال هستند.
** سهم بنادر ايران از تجارت جهاني، زير 1.5 درصد
بر اساس داده هاي آماري وب‌سايت معتبر «استاتيک»، در سال 2017 حدود 7.10ميليارد تن کالا از طريق بنادر جهان بارگيري و تخليه شده است که اين ميزان حدود 80 درصد از حجم کالاهاي جا به جا شده در سطح جهان است. در ايران نيز داده هاي آماري سازمان بنادر و دريانوردي کشور نشان مي‌دهد مجموع عملکرد تخليه و بارگيري کالاهاي غيرنفتي و نفتي در 20 بندر بازرگاني کشور از 130 ميليون تن در سال 88 به 139 ميليون تن در سال 92 رسيده که اين ميزان در سال 93 به 146 ميليون تن و در سال 96 به 156 ميليون تن رسيده است. بر اين اساس با مبنا قرار دادن تخليه و بارگيري 10.7 ميليارد تن کالا از طريق بنادر جهان، سهم بنادر ايران از جابه‌جايي کالا کمتر از 1.5 درصد (حدود 1.4 درصد) است.
همچنين نکته قابل تامل عملکرد بنادر ايران در زمينه بارگيري و تخليه کالا اين است که با کاهش ميزان صادرات نفت و ميزان واردات کالايي کشور در سال‌هاي 89 تا 94، عملکرد بنادر نيز نزول پيدا کرده است و از اين منظر بنادر ايران با وجود ظرفيت همسايگي آبي و خاکي با 15 کشور منطقه، نقشي در جابه‌جايي کالا و خدمات در منطقه بازي نکرده‌اند.
**بزرگ ترين بندر ايراني در رتبه 76 جهان
در سال 2017 نزديک به 700 ميليون کانتينر (معيار کانتينر 20فوت) کالا از طريق بنادر جهان جابه‌جا شده است. در ايران نيز داده‌هاي آماري سازمان بنادر و دريانوردي کشور نشان مي‌دهد در سال 1388 حدود 2.7 ميليون کانتينر تخليه و بارگيري شده که اين ميزان در سال 90 به 3.1 ميليون کانتينر و طي سال‌هاي اخير نيز با کاهش قابل توجه تا سال 1395 به 2.6 ميليون کانتينر و در سال 96 به 3.07 ميليون کانتينر رسيده است. همچنين رده‌بندي نشريه «لويدزليست» نشان مي‌دهد بين بنادر مطرح جهان، بندر شانگهاي چين با جابه‌جايي 40.2 ميليون کانتينر در رتبه اول، بندر سنگاپور با 33.6 ميليون کانتينر در رتبه دوم، بندر شنزن چين با 25.2 ميليون کانتينر در رتبه سوم، بندر نينگبو ژوشان چين با 24.6 ميليون کانتينر در رتبه چهارم، بندر هنگ‌کنگ با 20.7 ميليون کانتينر در رتبه پنجم، بندر بوسان کره‌جنوبي با 20.4 ميليون کانتينر در رتبه ششم، بندر گوانگژو چين با 20.3 ميليون کانتينر در رتبه هفتم، بندر کينگ‌دائو با 18.3 ميليون کانتينر در رتبه هشتم، بندر جبل‌علي امارات با 15.3 ميليون کانتينر در رتبه نهم و تيانجين چين با 15.06 ميليون کانتينر در رتبه دهم قرار دارند.
اما از ميان 20 بندر يا منطقه بندري ايران، تنها بندر شهيدرجايي بندرعباس بين 100 بندر پرتردد جهان جاي دارد که با جابه‌جايي سالانه 2.6 ميليون کانتينر در رتبه 76 جهان قرار دارد. نکته قابل‌تامل در رده‌بندي بنادر پرتردد (از لحاظ کالايي) اينکه اغلب بنادر مطرح جهان در کشورهاي جنوب شرق آسيا به ويژه در چين قرار دارند و بين کشورهاي منطقه نيز امارات با دو بندر جبل‌علي دبي که در رتبه 9 و بندر خورفکان در رتبه 34 قرار دارد، پيشتاز توسعه بنادر است. پس از امارات، کشورهاي عربستان، ترکيه و عمان نيز در وضعيت بهتري نسبت به بنادر ايران قرار دارند، به‌طوري که بندر جده عربستان در رتبه 37 جهان، بندر صلاله عمان در رتبه 44، بندر پورت‌سعيد مصر در رتبه 49 و بندر امبارلي ترکيه در رتبه 54 همگي فعال‌تر و پررونق‌تر از بنادر ايران ازجمله بندر شهيدرجايي ايران قرار دارند.
** بنادر ايران؛ 80 درصد زير ظرفيت
همان طور که گفته شد، بنادر ايران در سال 96 حدود 156 ميليون تن کالاي نفتي و غيرنفتي بارگيري و تخليه کرده‌اند؛ اين در حالي است که در حال حاضر ظرفيت اسمي بنادر کشور حدود 227 ميليون تن بوده و همچنين براساس رهنمودهاي برنامه ششم توسعه نيز اين ظرفيت در سال 1400 بايد به 270 ميليون تن برسد. بر اين اساس، در سال 96 حدود 31 درصد از ظرفيت توسعه يافته بنادر کشور خالي است. البته ذکر اين نکته الزامي است که ظرفيت خالي 31 درصدي فعلي فقط مربوط به ميزان سرمايه گذاري اندک دولت يا بخش خصوصي در شرايط فعلي است و ظرفيت بالقوه بنادر ايران در برخي پژوهش ها بيش از 80 درصد شرايط مورد استفاده فعلي برآورد شده است.
** 55 درصد فعاليت بنادر کشور فقط در يک بندر!
بر اساس داده هاي آمارنامه سازمان بنادر کشور، 156 ميليون و 305 هزار و 159 تن کالا تخليه و بارگيري شده در 20 بندر و منطقه بندري کشور بيش از 87 ميليون تن آن در بندر شهيدرجايي بندرعباس تخليه و بارگيري شده که اين ميزان 55.68 درصد حجم کالاي نفتي و غيرنفتي جابه جا شده در 20بندر کشور است. پس از بندر شهيدرجايي، بندر امام خميني(ره) با تخليه و بارگيري 45.3 ميليون تن در رتبه دوم قرار دارد که سهمش از مجموع جابه‌جايي کالا حدود 29درصد است. همچنين بندر قشم با جابه جايي 6.9 ميليون تن کالا در رتبه سوم (با سهم 4.5 درصد) و بندر اميرآباد با جابه‌جايي 3.1 ميليون تن در رتبه چهارم (با سهم دو درصد) قرار دارند. همچنين سهم بنادر بوشهر، خرمشهر، انزلي و شهيدباهنر نيز هرکدام کمتر از دو درصد بوده و مابقي 12 بندر نيز هرکدام سهمي کمتر از يک‌درصد از مجموع کالاهاي بارگيري يا تخليه‌شده را دارند. بر اين اساس، مشاهده مي‌شود با وجود موقعيت جغرافيايي چهارراهي کشور و وجود 15 کشور همسايه در مرزهاي آبي و خاکي کشور در چهار جهت جغرافيايي، نزديک به 85 درصد از فعاليت صادرات و واردات کالاي کشور فقط در دو بندر شهيدرجايي و بندر امام‌خميني(ره) متمرکز شده و سهم 18بندر ديگر تنها 15 درصد است.
** 85 درصد ظرفيت بنادر شمال بلااستفاده
بندر انزلي، بندر نوشهر، بندر ترکمن، بندر اميرآباد، بندر گز، بندر آستارا، بندر فريدون کنار و بندر نکا ازجمله بنادر شمال کشور هستند که براساس برآوردهاي کارشناسان بنادر، ظرفيت اسمي اين هشت بندر به حدود 40 ميليون تن در سال مي‌رسد. با اين حال، در حال حاضر 6 بندر اميرآباد، نکا، فريدون‌کنار، نوشهر، انزلي و آستارا فعاليت بازرگاني انجام مي‌شود که مجموع تخليه و بارگيري اين بنادر در سال 96 حدود 6.2 ميليون تن است. از مجموع ظرفيت اسمي بنادر شمال، در حال حاضر فقط از 15 درصد ظرفيت استفاده مي‌شود و 85 درصد ظرفيت اين بنادر بلااستفاده است.
منبع: روزنامه فرهيختگان،1397.8.27
گروه اطلاع رساني**9117**2002
انتهاي پيام /*
نظر شما