اسباب بازی در زندگی کودکان نه به عنوان وسایلی برای گذراندن اوقات بیکاری که وسایلی برای تمرین زندگی و اسباب سازنده زندگی آینده آنها به شمار می رود .کودک همانطور که از دنیای اطراف خود تصوری کودکانه دارد با همان تصور می تواند از اسباب بازی های خود زندگی تخیلی برای خود ترسیم کند که نقشه راه زندگی آینده او هم می تواند باشد.
روانشناسان معتقدند اسباب بازی هم مانند همه مظاهر زندگی مدرن به مثابه شمشیری دولبه عمل می کند، اگر در طراحی، ساخت، تولید و عرضه آن مدیریت درست و علمی اعمال شود می تواند به عنوان یک وسیله کمک تربیتی و آموزشی مفید به کار متولیان تعلیم و تربیت کودکان بیاید و اگر با آن غیر از این برخورد شود، می تواند ذهن و روان پاک کودکان ما و پایه های شکل گیری شخصیت آنها را دچار خدشه سازد.
یک متخصص روانشناسی بالینی،بازی کودکان و نوجوانان را یکی از موئلفه های موثر تحولی در سیر زندگی آنان می داند و می گوید: این بازی به عنوان یک نیاز اساسی و بنیادی، بسترساز سلامتی و بهداشت روانی و اجتماعی کودکان و نوجوانان به حساب می آید .
دکتر ابوالقاسم عیسی مراد می‌افزاید: بازی فایده‌های بسیار زیادی از جمله ایجاد نشاط و تعامل اجتماعی، لذت بخشی، کشف توانایی‌ها، بالندگی شخصیت، سرگرمی‌و تفریح، مسئولیت پذیری، سازگاری، خلاقیت، امیدواری و برنامه ریزی در زندگی کودکان و نوجوانان دارد.
به گفته این عضو هیات علمی‌دانشگاه علامه طباطبایی، بازی درمانی با توجه به پیشرفت‌هایش دردنیا تاثیر بسیار قابل توجهی در زندگی کودکان و نوجوانان دارد و کاهش اضطراب، استرس، افسردگی، مشکلات ارتباطی و سایر اختلالات مانند اوتیسم، بیش فعالی و آسیب‌های دیگر را می‌توان از نتایج بازی درمانی دانست.
وی با اشاره به اینکه اسباب بازی یکی از زیرگروه‌های مرتبط به بازی کودکان محسوب می‌شود و زندگی فردی، بین فردی و اجتماعی آنان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، می‌گوید: اسباب بازی انواع و اقسام خاصی دارد که از جمله آنها می‌توان به اسباب بازی‌های فکری و ذهنی، حرکتی، رفتاری، گروهی، تمرکزی و تجمیع آنها اشاره کرد.
* موجد تحولات جدی در کودکان
دکتر عیسی مراد بازی با اسباب بازی‌ها را موجد تحولات جدی در کودکان می‌داند و می‌افزاید: اسباب بازی‌ها که نقش تعیین کننده ای در بهداشت روان کودکان و نوجوانان از جمله آرامش روانی و اجتماعی و آسیب زدایی از آنها دارند که به صورت‌های سنتی، مجازی و الکترونیکی جلوه می‌کنند.
به گفته این استاد دانشگاه، والدین، مربیان و معلمان با استفاده از ابزارهای آموزشی و کمک آموزشی می‌توانند از اسباب بازی‌ها برای رشد و یادگیری و فرزند پروری استفاده کنند و رابطه معناداری بین جنسیت و بازی و اسباب بازی وجود دارد.
وی خاطرنشان می‌کند: از طریق اسباب بازی‌های مختلف با رنگ‌ها، شکل‌ها و ابعاد مختلف می‌توان آموزش‌های گوناگون را به کودکان ارائه و نقش آینده کودکان را تعریف و افق‌های آنان را ترسیم کرد و عدم استفاده از بازی‌ها
‌و اسباب بازی‌ها می‌تواند عوارض غیرقابل جبرانی داشته باشد و در بزرگسالی برخی آسیب‌ها را احتمالا به دنبال خواهد داشت.
این متخصص روانشناسی بالینی درباره ارتباط فضای مجازی با اسباب بازی یادآور می‌شود: اسباب بازی‌ها در محیط‌های مجازی و الکترونیکی هرچند نوعی پرکردن اوقات فراغت کودکان محسوب می‌شود ولی به نظر می‌رسد عوارض گوناگونی مانند عادات مخرب، مشغولیت مصنوعی، پرخاشگری، اعتیاد، انزوا و گوشه گیری و امثال آنها را به دنبال داشته باشد.به گفته دکتر عیسی مراد گسترش و گستردگی فرهنگ بازی و استفاده از اسباب بازی‌های مختلف در حوزه‌های گوناگون برای تعلیم و تربیت کودکان نقش سازنده ای دارد و بهره برداری مهد کودک‌ها، مدارس و مراکز فرهنگی و آموزشی از آنها اگر با تمرکز بر تئوری‌های موجود در حوزه‌های روانشناسی و تعلیم و تربیت شکل بگیرد و نظارت منطقی شود، می‌تواند تحول جدی در زندگی کودکان و نوجوانان ایجاد کند.
وی می‌گوید: پاسخ به نیازهای کودکان با تمرکز بر اصول روانشناختی و نیازهای تربیتی و اجتماعی، افق‌های قابل قبولی را برای رشد و پیشرفت اذهان کودکان و نوجوانان و به تبع آنها جامعه نوید می‌دهد.
*اسباب بازی، دوست کودکان
یک روانشناس اجتماعی هم در مورد نقش اسباب بازی در رشد فکری کودکان می‌گوید: کودک با اسباب بازی خود تنها بازی نمی‌کند، بلکه اسباب بازی را تبدیل به موجودی جاندار می‌کند که با او دوست می‌شود، دعوا می‌کند، درد ‌دل می‌کند، نصیحت می‌کند، نگرانی‌هایش را در میان می‌گذارد و استرس خود را تخلیه می‌کند از این‌رو اسباب بازی‌های کودک برایش اهمیت زیادی دارد. ‏
دکتر علی فرجام با بیان این مطلب که اسباب‌ بازی در کنار سایر بازی‌ها در رشد و خلاقیت کودکان نقش به سزایی را ایفا می‌کند، می‌افزاید: مادران از طریق اسباب‌ بازی‌ می‌توانند موجب تحریک حواس پنج‌گانه کودک شوند به عنوان مثال استفاده از اسباب بازی‌هایی که موسیقی پخش می‌کنند، پازل و لگو‌هایی که با سرهم کردن اشکال مختلفی را می‌توانند درست کنند در تقویت هوش و خلاقیت کودکان بسیار موثرند.
این روان شناس می‌گوید: اسباب ‌بازی‌های آموزشی مثل کره هوش، جورچین‌ها و خانه سازی برای کودکان یک سال به بالا مناسب است و از سه سالگی به بعد نقش اسباب بازی‌هایی مانند عروسک، ماشین و بازی‌های تقلیدی مثل خاله‌ بازی می‌تواند قوه تخیل کودک را افزایش دهد و انجام بازی‌های هوش و طرح معما برای به کارگیری فکر کودک باعث می‌شود تا کودک قوه فکر و تخیل خود را به کار بیندازد و سعی کند مسائل را حل کند. ‏
دکتر فرجام خاطر نشان می‌کند: کودکی که مسایل مختلفی را به شکل بازی یا معما حل می‌کند، در برخورد با مسایل زندگی، مسایل علمی‌و غیره به همین شکل عمل می‌کند، زیرا که یاد گرفته است که مسأله را از زاویه‌های مختلف نگاه کند و راه حل مناسب برای آنها بیابد، این موضوع نقش زیادی در تقویت اراده و نگرش مثبت کودک به مسائل مختلف دارد و در رشد هوش او نیز موثر است.‏
وی با اشاره به این مطلب که کودکان در سه سال اول زندگی به سرعت علاقه خود را به یک نوع اسباب‌ بازی از دست می‌دهند و در این سنین به اسباب‌ بازی‌های متنوع و زیاد نیاز دارند، می‌گوید: در این سن هرنوع وسیله ‌ای می‌تواند برای کودک اسباب‌ بازی باشد از این رو والدین باید توجه داشته باشند که گاهی یک اسباب ‌بازی ساده که شباهت به چیز خاصی ندارد قوه خلاقیت کودک را بیشتر تحریک می‌کند.
این روان شناس اجتماعی می‌افزاید: به عنوان مثال اگر یک تکه چوب در اختیار کودک باشد کودک آن را به جای عصا، شمشیر، تفنگ، اسب و غیره به کار می‌برد، در حالی که وقتی از یک شمشیر پلاستیکی استفاده می‌کند این قابلیت‌ها را ندارد در طبیعت منبع بی‌زوال و بی‌انتهایی از اسباب‌ بازی برای کودکان وجود دارد مانند بازی با آب، شن، چوب، برگ و بسیاری منابع بی‌خطر دیگر که موجب رشد جسمی، عاطفی، شخصیتی و ذهنی کودک می‌شود و زمینه بروز خشونت را در وی بسیار کاهش می‌دهد. در بیشتر مواقع کودک دلیل بازی کردن خود را نمی‌تواند بیان نماید ولی نمی‌تواند بدون بازی کردن زندگی کند.به گفته وی امروزه ثابت شده است کودکانی که به درستی و اندازه کافی در دوران کودکی بازی نکرده‌اند از رشد ذهنی و اجتماعی درستی برخوردار نیستند، اگرچه میل به بازی در سنین بالا کم کم کاهش پیدا می‌کند و کارهای روزمره زندگی و مسئولیت‌ها جای آن را می‌گیرد اما واقعیت این است که کودک در فعالیت‌های خودجوش باید آزاد گذاشته شود زیرا که در هنگام بازی نیروهای ذهنی و جسمی‌کودک همراه با دقت، تخیل، نظم، ترتیب و چالاکی رشد می‌یابند.
وی یادآور می‌شود: علاوه بر این، بازی محرک و انگیزه‌ای است که در جهت کسب تجارب اجتماعی از آن استفاده می‌شود. کودک از راه بازی می‌تواند به استعدادها، توانایی‌ها، خواست‌ها، ضعف‌ها و نکات مثبت و منفی خود پی ببرد و با شناخت ویژگی‌های خود، ساخت شخصیت خویش را تحکیم بخشد. ‏
*اسباب بازی،رسانه پنهان
دبیر کمیته‌ علمی‌چهارمین جشنواره‌ ملی اسباب ‌بازی با شعار” تمرین زندگی” نیز با اشاره به کم ‌توجهی به ظرفیت رسانه ای اسباب ‌بازی در کشور از آن به عنوان رسانه پنهان نام می‌برد و با تشریح رابطه‌ دوسویه رسانه و اسباب‌ بازی و اهمیت شخصیت‌ سازی از اسباب‌ بازی‌ها برای کودکان خاطرنشان می‌سازد: در روزگار ما و قرن ارتباطات اهمیت رسانه‌‌ها با حوزه‌های مختلف فرهنگی از جمله اسباب‌ بازی موضوعی بدیهی است.
آیدین مهدی‌ زاده می‌افزاید: برخی رسانه‌‌ها بر مخاطبان تأثیری عمیق و غیرقابل ‌کنترل می‌گذارند مانند اسباب‌ بازی‌ها، فیلم‌ها و انیمیشن‌های مخصوص شبکه‌‌های پخش خانگی، روی جلد دفترها و کتاب‌ها و پوسترها که از آنها به عنوان رسانه‌‌های پنهان نام برده می‌شود.
به گفته مهدی‌زاده در بسیاری از کشورها در بخش شخصیت‌ پردازی کاراکترهای کارتونی از چنین عناصری استفاده می‌کنند. برای مثال در انیمیشن‌هایی روی شخصیت‌های کارتونی برگرفته از داستان‌ها، کمیک‌ استریپ‌ها و اسباب‌ بازی‌ها تأکید شده است که تجارت و انتقال فرهنگی خیلی بزرگی را شکل می‌دهد.
همچنین زمانی که کتاب درسی، دفتر و لوازم‌التحریر با شمارگان میلیونی در کشور منتشر می‌شود، این موارد هم به صورت پنهان و غیررسمی‌کارکرد رسانه‌ای خواهد داشت. کودکان ما از راه‌های مختلف در معرض مستقیم این محتوا قرار گرفته و از آن تاثیر می‌پذیرند.
او همچنین گفت: در کشور برای تولید کاراکترهای کارتونی و شخصیت‌سازی برای کودکان خیلی کم کار کرده‌ایم، درعین‌حال در آن اندک موارد هم در حوزه‌ تبدیل این شخصیت‌ها به محتوای جانبی چون اسباب ‌بازی، بازی‌های رایانه‌ای و ابزارهای آموزشی، به نظر می‌رسد که ضعیف عمل کرده‌ایم.
به عقیده‌ مهدی‌زاده رسانه‌های مختلف باید وارد این عرصه شوند و کار را به دست بگیرند، برای مثال ما الآن انیمیشن‌های تبلیغاتی بسیار زیادی داریم که خودشان را به عنوان رسانه مطرح می‌کنند، اینها می‌توانند به صنعت اسباب ‌بازی کمک کنند یا حتی برعکس، اسباب ‌بازی به آنها کمک کند.
وی با اشاره به اینکه خود اسباب ‌بازی یک رسانه است و مخصوصاً اسباب‌ بازی‌های فکری یا فرهنگی کارکرد رسانه‌ای بالایی دارند می‌گوید: برای مثال امروزه در ایران بازی‌های رومیزی یا “بورد گیم‌”‌ها خیلی رشد کرده‌اند و می‌توانیم بگوییم طراحان ایرانی به این حوزه اقبال دارند ولی مهم این است که هرکدام از این “بورد گیم”‌ها یک رسانه‌ فرهنگ‌ساز هستند و می‌توانند توصیه‌کننده هم باشند.
گفتنی است که چهارمین جشنواره ملی اسباب ‌بازی با شعار “تمرین زندگی” از ۲۶ تا ۳۰ آبان ۱۳۹۷ در مرکز آفرینش‌های فرهنگی هنری کانون پرورش فکری کودکان ‌ونوجوانان واقع در خیابان حجاب تهران دایر است.

code