قاسم  محبعلی
کارشناس مسائل خاورمیانه
جهان عرب در دو دهه اخیر درگیر تحولاتی شده که به‌طور غیرمستقیم بر تعامل این کشورها با مسأله فلسطین به عنوان مسأله اول جهان عرب تأثیر گذاشته  و آن را از اولویت سیاست خارجی آنها خارج کرده است.
شاه کلید بی‌اعتنایی اعراب به مسأله فلسطین را باید در رویدادهای پس از سقوط صدام جست‌و‌جو کرد. بعد از سقوط صدام و گسترش نفوذ ایران در عراق، به‌طور مشخص عربستان که در قضیه حمایت از فلسطین ازجمله کشورهای صاحب نفوذ سیاسی و مالی اعراب بود و تا آن زمان اسرائیل را به عنوان تهدید جدی خود در منطقه می‌دید، تغییر جهت داده و ایران را خطری علیه امنیت و ثبات حکومت خود و دول عرب قلمداد کرد. این مسأله باعث شد عربستان و متحدانش در منطقه نوک پیکان دشمنی خود را از اسرائیل به سمت ایران تغییر دهند. این وضعیت کج دار و مریز در جریان بهار عربی تشدید شده و تا دو سال پیش ادامه داشت. با روی کار آمدن دونالد ترامپ در امریکا، اعراب اسرائیل را نه تنها از دایره دشمنان خود خارج کردند که آرام آرام دست دوستی خود را به سوی آن نیز دراز کردند. اعراب پس از روی کار آمدن ترامپ با توجه به مستحکم‌‌تر شدن روابط استراتژیک امریکا با اسرائیل و دشمنی مشترک آنها با ایران و از آنجا که خود را در موقعیت ضعف در خاورمیانه می‌دیدند و به داشتن متحدی قوی نیازمند بودند؛ روابط خود را با دولت جدید امریکا گسترش دادند و در نهایت دست به تشکیل اتحاد ضدایرانی سه‌گانه‌ای در قالب مثلث امریکا، اسرائیل و اعراب حاشیه خلیج‌فارس به رهبری عربستان زدند.
از این مرحله بود که سکوت آنها در قبال مسأله فلسطین آغاز شد. اوج این سکوت در زمانی رقم خورد که دونالد ترامپ با تغییر مکان سفارت خود از تل‌آویو به بیت‌المقدس، این شهر را به عنوان پایتخت اسرائیل به رسمیت شناخت و مذاکراتی را که برای تشکیل دو دولت در زمان باراک اوباما آغاز شده بود متوقف  و طرح خود را تحت عنوان «معامله قرن» آغاز کرد. همه این طرح‌ها و اقدامات در جهت خلاف مصالح ملی فلسطینیان است، اما اعراب حاضر نشدند در قبال هیچ‌کدام از آنها موضع‌گیری جدی اتخاذ کنند و به نظر نمی‌رسد تا زمانی که مسأله آنها با ایران حل و فصل نشده است، آمادگی وعلاقه‌ای به تغییر آن داشته باشند. به‌علاوه عربستان درگیر مسائلی چون جنگ یمن، رویارویی با قطر و اخیراً مسأله خاشقجی است که جمع این مسائل باعث می‌شود مرکز توجه آن از فلسطین به دیگر مسائل تغییر کند.
واقعیت این است در حال حاضر عملاً کشوری قدرتمند و دارای استقلال رأی در جهان عرب دیده نمی‌شود که بخواهد رویاروی اسرائیل بایستد. مصر بعد از بهار عربی و پس از آن روی کار آمدن عبدالفتاح السیسی دچار فروپاشی و تزلزل شد. سوریه با چالش‌های داخلی و مقابله با گروه‌‌های تروریستی دست و پنجه نرم می‌کند. دولت بی‌ثبات عراق که از برخی کمک‌های پنتاگون بهره‌مند است، به هر حال چاره‌ای جز لحاظ کردن نظرات امریکا درخصوص مسائل منطقه ندارد. سایر کشورهای عربی بویژه کشورهای عرب حوزه خلیج‌فارس هم هیچ‌گاه صاحب قدرت بالایی نبودند، این کشورها تنها راه امنیت خود را در گرو وابسته بودن به یک قدرت برتر فرامنطقه‌ای می‌بینند. این قدرت برتر در شرایط کنونی و مسائلی که در خاورمیانه وجود دارد، امریکاست؛ کشوری که اسرائیل متحد درجه یک آن است و امنیت آن را امنیت ملی امریکا تلقی می‌کند و بنابراین، این کشورها برای بهره‌مند شدن از پشتیبانی امریکا برای حکومت وامنیت خود، سکوت و یا صرفاً مواضع تبلیغی و رسانه‌ای اتخاذ می‌کنند.