دانش، يگانه راه براي نگاه به آينده

تغيير الگوي کشاورزي، راهي براي نجات درياچه اروميه

منصور يحيوي فرکوش

Yahyavi.ir@gmail.com

درياچه اروميه به عنوان بزرگ‌ترين آبگير دايمي آسياي غربي، در شمال غرب فلات ايران قرار گرفته ‌است. براساس برآوردها حوضه آبريز درياچه، حدود51.876 کيلومتر مربع است.آب اين درياچه توسط رودخانه دايمي و دوره اي تامين مي‏شود. در اين ميان رودخانه‏هاي زرينه رود، سيمينه‎رود و آجي‎چاي (تلخه‌رود) ورودي‌هاي اصلي اين درياچه مي‌باشند. بررسي تصاوير ماهواره‌اي نشان مي‌دهد؛ متاسفانه اين درياچه بيشتر مساحت خود را از دست داده است و در خطر خشک شدن کامل قرار دارد. پژوهشگران دلايل زيادي براي اين اتفاق زيست-محيطي مطرح مي‏کنند که مي‏توان به‏، خشکسالي و گرم شدن زمين‏، احداث بزرگراه در ميان درياچه‏، بارش کم برف و باران، و ... اشاره کرد. اما در اين ميان آنچه قابل تامل است، استفاده بي‌رويه مردم از منابع حوضه آبريز اين درياچه، مخصوصا در کشاورزي است و نيز نحوه مديريت که براي احياي آن انديشيده شده است.

از آنجايي که راهکارهايي بسياري توسط کارشناسان جهت برون رفت از اين چالش ارايه شده است. اما در عمل نتيجه ملموسي مشاهده نشده است. بطوري که هرچه زمان مي گذرد؛ اين مسئله از مرز چالش عبور کرده به تدريج به يک بحران زيست محيطي غير قابل کنترل تبديل مي‏شود. بحراني که علاوه بر نابودي حيات وحش به نابودي کامل صنعت کشاورزي در اثر طوفان نمک ايجاد مي شود، مي انجامد.

يکي از راهکارها براي نجات اين درياچه، انتقال آب از ديگر حوضه‏هاي آبريز کشور و هم چنين کشورهاي همسايه مطرح شده است. اما به نظر نمي رسد با وجود هزينه سنگين عملياتي شود. هرچند مشاهدات نشان مي‏دهد اين راهکارها عملياتي نشده است و تنها در حد نوشته و حرف باقي مانده است.

با توجه به اينکه نود درصد آب منطقه بدليل الگوي کشاورزي سنتي هدر رفت دارد، لازم است در کنار ارايه راهکارهاي انتقال آب به درياچه، راهکارهاي ديگري از جمله مديريت آب منطقه هم به دقت بررسي شود. استفاده از سيستم آبياري هاي نوين مانند قطره اي – هيدروفلوم – باراني- نقش مهمي در استفاده بهينه از آب دارند و موجب صرفه‏‎جويي قابل توجه منابع آبي منطقه مي‏شوند. با اين وجود متاسفانه هنوز اکثر نهرهاي آب کشاورزي اين مناطق خاکي است و باعث هدر رفت منابع آبي مي شود. راهکار ديگر تغيير الگوي کشاورزي مناطقي است که در مجاورت رودخانه‏هاي تامين کننده منابع آبي اين درياچه قرار دارند. بطوريکه مي دانيم؛ بسياري از کشاورزان در اين مناطق ساليان متمادي به کشت محصولاتي که به آب بيشتري نياز دارد مشغول هستند. از جمله اين محصولات مي‎توان به سيب‏زميني، لوبيا، گندم، جو و ... اشاره کرد.

در اين ميان برداشت زعفران توسط يكي از كشاورزان نمونه شهرستان سراب- روستاي فركوش، محمد جياري براي سومين سال گامي مهم براي حل اين مسئله به شمار مي رود. با توجه به اينكه گياه زعفران هم به آب کمتري نياز دارد و هم کاملا سازگار با آب و هواي منطقه است مي‏تواند يک محصول جايگزين براي کشاورزان منطقه معرفي شود. آيا زمان آن نرسيده است کشاورزان اين منطقه را به کشت اين محصول تشويق و ترغيب کنيم تا ضمن صرفه جويي در منابع آب از خشک شدن درياچه اروميه هم جلوگيري کنيم؟

جايگزيني محصولات با محصولي مانند زعفران که با شرايط منطقه سازگار بوده و با حداقل مصرف منابع آبي توليد مي‏شود و نيز از نظر اقتصادي كاملا مقرون به صرفه است، نياز به آموزش و حمايت جدي مسئولان و همكاري كشاورزان دارد.