نگاهي به پيامدهاي فيلترينگ در ايران

منصور يحيوي فركوش

Yahyavi.ir@gmail.com

پديده فيلترينگ به مفهوم اعمال سانسور، محدوديت و نظارت ساختاريافته و هدفمند بر دسترسي به محتواي وب سايت‎ها، شبكه‎هاي اجتماعي،... است كه در كشورهاي مختلف جهان به عنوان يكي از ابزارهاي نظارت بر اينترنت بكار برده مي‎شود. در اين ميان كشور ما به همراه كشورهاي چين، سوريه، ويتنام، بحرين در گروه كشورهايي قرار دارند كه فيلترينگ را تنها راه موجود نظارت بر اينترنت و فضاي مجازي مطرح مي‎كنند.

در سال 1381 هم زمان با رشد روز افزون كاربران اينترنت، برنامه تصويب مقررات و ضوابط شبکه‌هاي اطلاع‌رساني و كامپيوتري در دستور كار مسئولان امر قرار گرفت. بر اين اساس فيلترينگ يكي از روش‏هاي نظارت بر شبكه اينترنت مورد توجه جدي قرار گرفت. به نظر مي‎رسد اين روش آسان‏ترين و در عين حال پرهزينه‎ترين روش كنترل شبكه اينترنت در كشور است به طوريكه بارها در خصوص ميزان بازدهي اين روش اظهارات متناقضي از مسئولان شنيده شده است.

روش‎هاي فيلترينگ

يكي از روشهاي فيلترينگ محدودکردن پهناي باند كاربران است كه با هدف دشوار نمودن دسترسي كاربران به محتواي چند رسانه‏اي صورت مي‎گيرد. همچنين مسدود كردن دسترسي به نشاني‌ وب سايت‏هاي که داراي کليد واژه‌هاي مشخصي هستند، از ديگر روش‎هاست. تغيير مسير سامانه آدرس دامنه سايت‎ها از مهم ترين روشهاي فيلترينگ مي باشد كه با تغيير مسير يا مسدود كردن (IP) و (DNS) صورت مي‏گيرد. در اين ميان ايجاد وقفه در اتصال (كلاينت، سرور) از روشهاي مهم فيلترينگ در ايران است به موجب اين وقفه‌ پروتکل(HTTPS) و تونل هاي (VPN ,SSH) مسدود يا كند مي‏شود.

پيامدهاي فيلترينگ

درست است؛با استفاده از فيلترينگ تا حدي توانسته ايم مشكلات موجود در اين زمينه را حل نماييم. اما بر اساس نتايج تحقيقات و مشاهدات در كشور به صراحت مي‏توان بيان كرد كه فيلترينگ در ايران چندان موفق نبوده و نتوانسته سطح دسترسي‎ها را بطور كامل محدود نمايد. با اين وجود متاسفانه هنوز هم در كشور به عنوان تنها راه ممكن براي مهار اينترنت مورد استفاده قرار مي‏گيرد. به طور نمونه با فيلترينگ سايت ّFace book انتظار مي‎رفت از تعداد كاربران آن كاسته شود اما مطالعات نشان مي‏دهد كه نه تنها وضع موجود حفظ شد، بلكه تعداد كاربران آن نيز افزوده شد. نمونه ديگر پيام رسان Telegram است كه تقريبا نتيجه مشابهي داشت. به نظر مي‏رسد در ايران معناي فيلترينگ بجاي معني «بازدارنده» به اشتباه در بين اقشار مختلف جامعه به معني «منع» تلقي شده و همين موضوع باعث حساسيت افكار عمومي مخصوصا نسل جوان شده است و آنها را به دريافت اطلاعات از سايتهاي فيلتر شده تشويق مي‏كند.

با توجه به موارد مطرح شده مي‎توان نتيجه گيري كرد، فيلترينگ تنها راه مبارزه با آسيب‏هاي احتمالي اينترنت نيست، بهتر است برنامه‏ريزان نظارت به شبكه‏هاي مجازي به اين مهم توجه داشته باشند. انتظار مي‎رود مسئولان امر با تاكيد بر آموزش محوري «خانه به خانه» در بيان صريح آسيب‏هاي ناشي استفاده از سايت‎هاي غير مجاز در زمينه اخلاقي، سياسي، مذهبي بيشتر تلاش كنند. با توجه به اينكه بسياري در كشور با برنامه‏هاي فيلتر شكن، پراكسي، VPN آشنا هستند. آيا زمان آن نرسيده روش بهتري براي نظارت اينترنت يافت شود؟