گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو-زینب امیدی، در روزهای گذشته اگر پرونده ویژه مصائب پایان نامه را از خبرگزاری دانشجو دنبال کرده باشید، می دانید که تا اینجای کار به بررسی ابعاد نقش اساتید در روند تولید پایان‌نامه اینجا و اینجا، بررسی مشکلات دانشجویان تحصیلات تکمیلی و روی آوردن آنها به شغل پایان نامه نویسی اینجا و ... پرداخته ایم. حال برای بررسی بیشتر این مشکلات پای حرف های دکتر اکبر نصراللهی رئیس جدید دانشگاه علوم ارتباطات و مطالعات رسانه در دانشگاه آزاد اسلامی تهران مرکز نشسته‌ایم.

در خصوص مصائب و مشکلاتی که این روز‌ها گریبان گیر پایان نامه‌ها و دانشجویان پایان نامه نویس شده است کمی برایمان بگویید.

در کارشناسی ارشد و دکتری هر دانشجو برای گرفتن مدرک خود ملزم به ارائه یک پایان نامه است. اما بدیهی است  نگارش و دفاع پایان نامه ، کار تشریفاتی نیست، بلکه باید مبتنی بر روش های علمی و ترجیحا با توجه به مشکلات کشور، باید  کاربردی و مسئله محور باشد. به این مفهوم که نتایج  آن بتواند با توصیف دقیقی از وضعیت بخش های مختلف کشور، راه حل آنی برای مشکلات سازمان ها، وزارتخانه‌ها و ... ارائه دهد.  متاسفانه اکنون چنین نیست و موضوعات اغلب  پایاننامه ها  غیرضرورو تکراری هستند و  برای کشور دارای اولویت نیستند .
هر ترم ده‌ها هزار پایان نامه از دانشگاه‌های سراسر کشور نوشته می‌شود اما اغلب آنها به شکل کاملا تشریفاتی دفاع و پس از آن در کتابخانه‌های دانشگاه‌ها حبس و یا در آرشیو منزل دانشجو بایگانی می‌شوند و هیچ استفاده ای از آن نمی شود.

به طور کلی مشکلات پایاننامه  در انتخاب نادرست موضوع به لحاظ ارزش علمی و اجتماعی، ارتباط نداشتن اغلب آنها با چالش ها، مشکلات و بحران ها و انطباق نداشتن آن ها با چشم انداز کشور، نظارت و راهنمایی ناکافی استادان راهنما و مشاورو انگیزه پایین اغلب دانشجویان  به علم آموزی و گرایش به مدرک گرایی  است . علاوه براین به نظر می رسد  دروسی مهم و مرتبط با پایاننامه مثل نظریه ها و روش تحقیق و آمار به شکلی تدریس نمی شود که به افزایش مهارت دانشجویان و تقویت انگیزه آنها منجر شود و مطالب نظری بر مباحث  و تکالیف کاربردی غلبه دارد.

به نظر شما چه عواملی موجب می‌شوند آمار پایان نامه‌های کپی پیستی بالا رود؟

در مطلب قبلی اشاره شد ؛ حضور بی انگیزه در کلاس های درس ، تسلط نداشتن برروش های تحقیق و پژوهش و دروس مرتبط با آن و غلبه مطالب نظری و غیرکاربردی درتدریس برخی استادان  علت رواج پدیده خرید پایاننامه و بازارگرمی برای کاسبان علم است .  اگه دانشجویان بر روش تحقیق و نگارش پایاننامه مسلط باشند ، استادان در دروس مرتبط با پژوهش ، مهارت محور باشند  و دانشجویان هم در کلاس  ها و مباحث روش تحقیق ، آمار، کاربرد نرم افزار و نظریه ها ، حضور فعال و موثر داشته باشند ، نه به کپی پیست نیاز پیدا خواهند کرد و نه  به مراجعه به کاسبان علم برای نوشتن مطالبی به اسم پایاننامه نیاز است .

پایان نامه‌ها چگونه می تواند برای کشور کاربردی و قابل استفاده باشد ؟ و الان آسیب ها را در این بخش  چه می دانید ؟

مستحضر هستید در هر ترم دهها هزار پایاننانه در هر ترم در دانشگاههای مختلف کشور دفاع می شوند که انتخاب درست موضوع و نگارش علمی آنها  می تواند فهم دقیق و صحیح از مسایل و بحران های کشور ارائه و به رفع آن کمک کند . همچنین خالقان این پایاننامه ها به کمک استادان می توانند با تبیین علمی و پیش بینی موضوعات راهبردی کشور به  رشد و توسعه کشور کمک کنند .  اگر دانشجویان با کمک اساتید مشاور و راهنمای خود موضوعی را برای پایان نامه انتخاب کنند که مساله مهم و روز کشور باشد  و یا  با چالش ها و برنامه های بخش ها ،نهاد‌ها و سازمان‌هایی را  که در آنجا کار می کنند،مرتبط باشد و یا سفارش و نیاز وزارت خانه ها و موسسات باشد ، و به صورت علمی آن را بنویسند؛ آن وقت می‌شود انتظار داشت که نتایج این پایان نامه برای کشور مفید باشد  و گره از کار وزارت خانه ها ، سازمان‌ها و نهاد‌ها باز ‌کند. اما متاسفانه شاهد هستیم از اغلب  موضوعی انتخاب می‌شود که مساله و دغدغه کشور نیست.

بعضی از دانشجویان موضوعات خوبی را انتخاب می کنند اما روش اجرا و نوشتن فصول مختلف پایان نامه مشکل جدی روشی  دارند. یعنی پایان نامه‌ها به گونه‌ای نوشته می‌شوند که در ظاهر از فصل بندی منظمی برخوردارند، اما در صورتبندی طرح مساله، سوال، اهداف، اهمیت و ضرورت، فرضیات ،چارچوب نظری ، جامعه آماری ، نمونه ، اعتبارو  روایی، نتایج و جمع بندی و نتایج اشکال جدید دیده می شود و  با روش های علمی انطباق ندارند بنابراین نتایج آن قابل استفاده و اتکا نیستند و نمی تواند برای سازمان ها ، موسسات و کشور قابل استفاده باشد.

خیلی از دانشجویان تحصیلات تکمیلی این روزها از عدم همکاری استاد مشاور و یا راهنمای خود می نالند و معتقدند هیچ کمکی در پروسه پایان نامه نویسی از سوی آنها شامل حالشان نمی شود. علت چیست؟
تا حدودی درست می گویند اما این موضوع هم به  دانشجو و حضور غیر موثر او در کلاس های مرتبط با نگارش پایانامه و انتخاب نادرست استاد مشاور و راهنما  و هم به حجم  بالای کار استادان به دلیل کثرت  دانشجویان و دغدغه معیشت استادان برمی گردد ؛  بعضا اساتیدی برای راهنما و مشاور انتخاب می‌شوند که متناسب با موضوع پایان نامه  و تخصصی که دارند ، نیستند. در پایان نامه با دو موضوع محتوا و روش سروکار داریم. دانشجویان و دانشگاه‌ها باید توجه داشته باشند تیم تحقیقاتی  یعنی راهنما و مشاور به گونه‌ای انتخاب شوند که یک استاد مسلط به محتوا و دیگری مسلط بر روش تحقیق باشد؛ در غیراین صورت کار پایان نامه بخوبی  پیش نخواهد رفت. البته حق دانشجو است که استاد مشاور و راهنما را خودش انتخاب کند، اما در بسیاری از موارد این انتخاب‌ها با دقت و آگاهی از نوع تخصص اساتید و میزان تسلط آن‌ها بر موضوع مورد نظر صورت نمی‌پذیرد.

 بعضی اساتید فقط روز دفاع می‌آیند
متاسفانه از سال‌های اخیر رویه‌ای تسری پیدا کرده است که برخی از اساتید فقط اسمشان تحت عنوان استاد مشاور یا راهنما بر روی پایان نامه دانشجویان درج می‌شود. ممکن است فقط در ابتدای کارو در قسمت نوشتن پروپوزال  به دانشجو مشاوره بدهند  اما  تا روز دفاع، دیگر این همکاری قطع و یا به حداقل کاهش می یابد . این مشکل هم به انتخاب دانشجو برمی گردد، هم به مشکلات اداری که در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی وجود دارد. همچنین به دغدغه‌های متعدد معیشتی که اساتید ما دارند.

چرا بعضی اساتید در روند پایان نامه کم کاری می‌کنند؟
تعداد بالای دانشجویان در دو مقطع ارشد و دکتری و  مشکلات اقتصادی استادان ،   این روزها بهانه ای  برای سلب مسئولیت و همکاری حداقلی برخی استادان با دانشجویان در روند پایان نامه نویسی شده است؛ معتقدم هیچ عذری از جمله تعداد زیاد پایاننامه ، میزان کم پرداختی نمی تواند کم کاری  در موضوعات علمی را توجیه کند . خیلی از استادان هم با همین شرایط از ابتدا تا  تا پایان کار پا به پای دانشجو مسئولانه و متعهدانه و  با دغدغه با دانشجو  همکاری می‌کنند.

 اشکال مهم به خود دانشجویان و احتمالا کیفیت تدریس دروس بر می گردد که پیش از این اشاره کردم ؛به طور کلی دانشجویان در دانشگاهها و رشته های مختلف در مقطع کارشناسی ارشد،حدود 10 واحد روش تحقیق و کاربرد آمار و ونرم افزار در پژوهها پاس می کنند که این میزان برای دانشجویان کارشناسی ارشد با رشته کارشناسی غیرمرتبط با اضافه کردن دروس جبرانی ، بیش از این هم  است . در مقطع دکتری هم  حدود یک سوم دروس به مباحث روش و امار اختصاص دارد اما باوجود این برخی از دانشجویان موقع نگارش پایاننامه به مشکل مواجهه می شوند و برای نوشتن آن از دلالان و افراد غیر مسئول کمک می گیرند .

طرح یک سوال...
رئیس دانشکده علوم ارتباطات و مطالعات رسانه دانشگاه آزاد اسلامی  تهران مرکز پس از اشاره به واحد‌های درسی مربوط به پایان نامه نویسی با طرح این سوال گفت: حال با این اطلاعات، سوالی که پیش می‌آید این است که چرا یک دانشجو با وجود گذراندن این همه واحد درسی در خصوص چگونگی نگارش یک پایان نامه، مسیر کاررا بلد نیست و وابسته حداکثری به استاد است؛ تا جایی که اگر خلاء در این زمینه احساس کند سریعا کار را به بیرون می‌سپارد و حاضر است هزینه گزافی هم بپردازد.

دکتر نصراللهی در پاسخ به این سوال می گوید : یا اساتید این درس‌ها را خوب نمی‌دهند و مباحث نظری و غیرکاربردی در کلاس های مرتبط با پژوهش و تحقیق  غلبه دارد  و یا دانشجویان در کلاس های درس مرتبط با پایاننامه  حضور غیر موثر دارند و  این دروس را آنطور که باید سر کلاس فرا نمی‌گیرند، سپس یک نمره حداقلی برای پاس شدن دریافت می‌کنند و سر آخر در پروسه پایان نامه گیر می‌افتند.