ماجرایی که این روزها در صفحات مجازی درباره‌اش صحبت می‌شود و کاربران پیام‌رسان‌ها جزئیاتش را با آب و تاب بین یکدیگر رد و بدل می‌کنند از این قرار است که «روزنامه دولتی مردم» در چین خبر داده‌است که دانشمندان چینی در حال طراحی برای پرتاب یک ماه مصنوعی به مدار زمین تا سال 2020 هستند تا به این ترتیب خیابان‌های شهر را پس از تاریکی هوا روشن کند.

دانشمندان این طرح امیدوارند بتوانند ماه مصنوعی مورد نظرشان را بر فراز آسمان شهر چنگدو(Chengdu) مرکز استان سیچوان جنوب غربی قرار دهند. این جرم آسمانی ساختگی که در حقیقت نوعی ماهواره نورافشان خواهد بود که می‌تواند با استفاده از نوعی اندود بازتاب‌کننده، نور آفتاب را به سوی زمین منعکس کند و به این ترتیب مکملی برای نور خیابان‌ها در شب باشد. دانشمندان چینی تخمین می‌زنند این ماهواره هشت برابر درخشان‌تر از ماه واقعی زمین باشد. مدار این ماه مصنوعی نیز بسیار نزدیک‌تر به زمین خواهد بود و در شرایطی که ماه در مداری با فاصله متوسط 380هزار کیلومتر از زمین به دور سیاره ما می‌چرخد، ماه مصنوعی چینی‌ها درمداری با ارتفاع 500 کیلومتر به دور زمین خواهد گردید. با وجود آن‌که اطلاعات زیادی از جزئیات این طرح منتشر نشده است، ناظران می‌گویند به احتمال زیاد این ماه مصنوعی از صفحه‌هایی آینه‌ای شکل و با قابلیت بازتابندگی بالا برای انعکاس نور خورشید در ناحیه‌ای به وسعت 10 تا 80 کیلومتر بهره خواهد برد. چیزی که قطعا می‌تواند جاذبه گردشگری تازه‌ای برای شهری نه‌چندان معروف در پرجمعیت‌ترین کشور جهان باشد.

ابهامات جدی طرح

این‌که با توجه به غروب خورشید در ارتفاعات مربوط به مدار پایین در جو زمین، چگونه قرار است نور لازم برای انعکاس با این صفحه‌ها به سوی زمین منعکس شود، سوالی است که برای آن پاسخی ارائه نشده است. بعلاوه این‌که برای تأمین انرژی لازم برای زمین‌ثابت بودن قرارگیری ماهواره‌ای در مدار 500 کیلومتری زمین که به‌طور معمول بایستی شبیه ایستگاه فضایی بین‌المللی یا تلسکوپ فضایی هابل با سرعتی بسیار زیاد هر 90 تا 95دقیقه یک بار یک دور به دور زمین بچرخد، چطور قرار است به‌طور ثابت نور یک شهر در شب تأمین شود توضیحی از سوی مدعیان آن ارائه نشده است. همین‌طور حساب و کتاب مقرون به صرفه بودن این طرح بر چه اساسی انجام شده هنوز مشخص نیست.

با همه گمانه‌زنی‌ها، بررسی‌ها و اظهار نظرهای صورت گرفته درخصوص این طرح بلندپروازانه حاکی است که فعلا قرار نیست ماهواره چینی‌ها تمام آسمان شب را روشن کند و به‌گفته دانشمندان این طرح، شهروندان سطحی از روشنایی به میزان حدود یک‌چهارم روشنایی عادی خیابان‌ها در شب از این ماهواره دریافت خواهند کرد. برآورد محققان این طرح حاکی است تحقق این ایده جنجالی در منطقه‌ای به وسعت 560 کیلومتر مربع نه‌تنها تا 173 میلیون دلار در هزینه سالانه مصرف برق صرفه‌جویی می‌کند، بلکه به گفته آنها می‌تواند راهکار مناسبی برای روشن کردن مناطقی از زمین باشد که در جریان رخ‌دادن بلایای طبیعی دچار خاموشی‌های گسترده می‌شوند. دانشمندان و مقامات چینی همچنین مدعی شده‌اند که اگر اجرای این طرح موفقیت‌آمیز باشد تا سال 1401/ 2022 سه ماهواره دیگر نیز می‌تواند به این طرح افزوده شود. با این حال آنها می‌گویند لازم است آزمایش‌های بیشتری انجام دهند تا از صحت پیش‌بینی‌های خود و بویژه آثار زیان‌بار احتمالی این پروژه بر محیط‌زیست مطمئن شوند. واقعیت این است که این پروژه ظاهرا قرار نیست ابتدا در مکانی دور از شهرها و رصدخانه‌ها آزموده شود تا پیش از ورود به محیط زندگی شهری اثرات جانبی آن آزموده شده باشد.

در این میان محققان محیط‌زیست نسبت به تبعات پیشبرد پروژه‌ای هشدار داده‌اند که به افزایش آلودگی نوری و به بر هم خوردن چرخه تاریکی - روشنایی و بروز اختلال در ساعت زیستی موجودات زنده می‌انجامد. این در حالی است که شرکت هوافضایی چنگدو، مجری این پروژه می‌گوید نور ناشی از ماه مصنوعی به‌اندازه‌ای قوی نخواهد بود که فعالیت جانوران در شب را مختل کند. آنها می‌گویند دست‌کم اثر مخرب این ماه ساختگی از نورهای معمول شهری بیشتر نخواهد بود.

آیا ایده ماه مصنوعی چینی‌ها بی‌نظیر بوده است؟

نکته مهم این است که طرحی که چینی‌ها مدعی پیشبرد آن هستند بی‌سابقه نیست. به گزارش نیویورک تایمز در دهه 1370/ 1990 روسیه طرح مشابهی را با بهره‌گیری از یک آینه مداری با هدف بازتاب نور خورشید برای برخی شهرهای شمالی خود که در ماه‌های آذر و دی از تابش نور خورشید محروم هستند می‌خواست انجام بدهد. اما این طرح در سال1378/ 1999 پس از شکست در قراردادن آینه‌های مربوط در مدار زمان و نابودی آنها در جو زمین عملا رها شد. در ژانویه سال جاری نیز یک شرکت آمریکایی طرح ستاره مصنوعی (Artificial Star) را با هدفی مشابه به فضا برد. اما دانشمندان نسبت به آثار جانبی آن که افزایش آلودگی نوری و ایجاد نوعی هرج‌و‌مرج در نتیجه قرار گرفتن مجموعه‌ای از ریز ماهواره‌های بازتاب‌کننده در مدار زمین بود هشدار دادند.

مشابه این ایده به‌نوعی در نروژ نیز اجرا شده است. شهر ریوکان در نروژ که در یک دره قرار گرفته است، در بیش از نیمی از سال نور خورشید را به مقدار کافی دریافت نمی‌کند. از این رو بود که از سال 1392/ ۲۰۱۳ آینه‌های عظیمی روی کوه‌های مشرف به این شهر قرار گرفت تا نور خورشید را به زندگی ساکنان این شهر که از پاییز تا بهار در سایه به سر می‌برند منعکس کند.

به نظر می‌رسد تا زمان انتشار اطلاعات دقیق‌تری از این طرح و رفع ابهامات آن از جانب محققان چینی، نسبت به قطعیت و امکان‌پذیربودن اجرای چنین طرحی باید با تردید سخن گفت. حتی با فرض اجرایی بودن،آثار زیانبار زیست‌محیطی و مسیری که چینی‌ها با آغاز آن، بشریت و حیات زمین را در آن قرار می‌دهند، از همین امروز قابل بحث و بررسی است.

کاظم کوکرم

دانش