فارس نوشت: در بحران خاشقچی که این روزها پادشاهی سعودی را با دردسری بزرگ در روابط بین المللی روبه رو کرده بازیگری ایفای نقش می کند که هنوز کسی از نیت نهایی وی خبر ندارد.

رجب طیب اردوغان 9 سال پیش و زمانی که در کنفرانس داووس در حضور شیمون پرز رییس وقت رژیم صهیونیستی به سیاست‌های این رژیم را در مقابل مردم فلسطین تاخت به شخصیتی محبوب برای مردم کشورهای منطقه تبدیل شد.

دو سال بعد و در جریان آشوب گسترده در سرزمین همسایه جنوبی خود تمام توان خود را برای حمایت از همفکران اخوانی خود در سوریه گذاشت و حتی به سمت نبرد با ارتش روسیه که برای بمباران تروریست ها در حمیم مستقر شده بود، حرکت کرد.

اردوغان زمانی که حمایت لازم از سوی ناتو را در منازعه سقوط جنگده سوخو24 روسی از سوی یکی از جنگنده های اف16 خود دریافت نکرد، آرام به سمت دوستی با روسیه و ایران حرکت کرد.

این رویکرد اردوغان پس از کودتای ناموفق گولنیست ها در سال 2016 سرعت بیشتری گرفت و حالا ترکیه در قالب نشست آستانه به یکی از  پایه های حفظ آتش بس در سوریه تبدیل شده است. پس از این فراز و نشیب ها حالا اردوغان در موقعیت انتقام از همپیمان قبلی خود در سوریه قرار گرفته است. سرنوشت ماجرای خاشقچی امروز به شدت بستگی به شواهدی دارد که اردوغان از مرگ او ارائه خواهد کرد.

عربستان سعودی تاکنون نشان داده که حاضر به پرداخت هر هزینه ای برای دور کردن این ماجرا از محمد بن سلمان ولیعهد فعلی سعودی است. ریاض حتی حاضر شده است تا احمد العسیری سخنگوی ائتلاف سعودی و یکی از برجسته ترین ژنرال های خود را برکنار کند تا گزندی به ولیعهد جوان نرسد، اما شعله های این ماجرا هر لحظه بیشتر اوج می گیرد و سخنان اردوغان می تواند ضربه نهایی را به محمد بن سلمان وارد کند.

سئوالی اصلی اینجاست که این سیاستمدار کهنه کار ترکیه این فرصت ارزشمند را چگونه به دستاوردی واقعی  برای خود تبدیل می کند؟

*رسیدن به سروری دنیای سنی

اگرچه سعودی ها و ترکیه‌ای‌ها تا قبل از کودتای سال 2016 روابطی به نسبت راهبردی و عالی در تمام سطوح داشتند، اما در 2 سال گذشته تنش های فراوانی بین این قدرت اهل سنت منطقه ایجاد شده است.

 ریشه این تنش ها را می توان در رقابت پنهان و آشکار این دو برای به دست آوردن رهبری جامعه  اهل سنت در منطقه دانست. به صورت طبیعی عربستان سعودی به دلیل میزبانی از مکه مکرمه و مدینه منوره خود را ام القرای دنیای اسلام و اهل سنت می داند.

در مقابل ترکیه به دلیل فرهنگ غنی خود و استقرار حاکمیت عثمانی این جایگاه را تنها لایق خود می داند. این رقابت به دلیل ماهیت متفاوت دینی دو کشور جنبه عمیق تر و ستیزه جویانه تری به خود گرفت.

اردوغان تعلقی آشکار و غیر قابل کتمان به تفکر اخوانی در ترکیه دارد. نحله ای که با فعالیت های نجم الدین اربکان در حزب فضیلت ریشه گرفت و اگرچه در دوره ای با کودتای سفید ارتش ترکیه در سیاست ترکیه به حاشیه رفت، اما در سال 2001 زمانی که بحران مالی در ترکیه برآیند نیروهای سیاسی را در ترکیه صفر کرد، بار دیگر همچون ققنوس در فضای سیاسی اوج گرفت. روابط عمیق ترکیه با جنبش حماس در نوار غزه و همچنین حمایت از نیروهای ارتش آزاد در شمال سوریه بازتابی از این تفکر است.

 

سردی روابط مصر و ترکیه در دوران حاکمیت ژنرال السیسی که دولت اخوانی مرسی را سرنگون کرد نیز بازتابی از همین تفکر است. در مقابل عربستان سعودی و شخص محمد بن سلمان اخوان المسلمین را به عنوان یک خطر بزرگ برای امنیت ملی خود محسوب می‌کند.

طبیعی است سعودی‌ها با هم‌پیمانی امارت تمام تلاش خود را برای جلوگیری از اوج گیری دوباره اخوان المسلمین به کار خواهند گرفت و هرگونه ضربه ای به حاکمیت بن سلمان در سلسله مرتاب سعودی می تواند فرصتی طلایی برای نفس کشیدن دوباره اخوان المسلمین در منطقه فراهم کند.

به این ترتیب ترکیه می تواند عقیم ماندن طرح های خود را در سوریه جبران جبران کرده و با حفظ نفوذ باقی مانده خود در سوریه عملا به مرد محبوب اهل سنت تبدیل شود.

*حمایت از متحدی در خلیج فارس

به دردسر افتادن محمد بن سلمان می تواند فضا را برای قطر متحد ترکیه در خلیج فارس حفظ کند. کسی شک ندارد که حمایت دو کشور ترکیه و ایران بود که تا حدود زیادی توانسته حیات قطر را با وجود محاصره همه جانبه امارات و عربستان حفظ کند.

در این میان ترکیه علاوه بر حمایت لجستیک و اقتصادی و با اعزام تفنگداران خود به پایگاهی در قطر تاکنون مانع از هرگونه تعدی به خاک قطر شده است. بر اساس اسناد منتشر شده عربستان سعودی قصد داشت تا با دور زدن پایگاه نیروی نظامی آمریکایی ها در العدید این کشور را اشغال کند.

البته قطر هم در مقابل این حمایت ترکیه قدرشناسی خود را نشان داده و در شرایطی که ترکیه درگیر یک بحران اقتصادی تمام عیار بود با خرید میلیاردها دلار از اوراق قرضه ترکیه به روند سقوط لیر پایان داد.

حالا اگر ترکیه بتواند فشارها بر بن سلمان را با استفاده از پرونده خاشقچی افزایش دهد، جایگاه متحد خود را در مقابل محاصره همه جانبه تحمیل شده از سوی عربستان سعودی و امارات تثبیت کند.

در میانه تمام این ماجراها توان رسانه ای الجزیره به عنوان بازوی خاندان حاکم بر قطر پای کار آمده و اردوغان اطمینان دارد که تا پایان می تواند به حمایت رسانه ای الجزیره متکی باشد.

*انتقام کودتا

انتقام از کودتای سال 2016 میلادی و حمایت سعودی از کودتاچیان یکی دیگر از اهداف پیگیری ماجرای خاشقچی توسط اردوغان است.

زمانی که مقامات ترکیه به صراحت از هزینه ۳ میلیارد دلاری یکی از کشور‌های عربی در کودتای ترکیه سخن گفتند، همه نگاه‌ها به سوی امارات و عربستان چرخید.

از سوی دیگر زمانی که کودتای ترکیه با شکست هدف قراردادن هواپیمای اردوغان و حضور گسترده طرفداران وی در خیابان‌ها به شکست انجامید، رسانه‌های عرب زبان همچون العربیه و اسکای نیوز که امارات اصلی‌ترین سهام دار آن‌ها بود، دم از موفقیت کودتا چیان می‌زدند. همچنین برگزاری نشستی در خصوص آینده ترکیه پس از دولت اردوغان با حضور فعالان حامی فتح الله گولن از سوی بنیاد اف.دی.دی و حمایت مالی امارات و عربستان نشان می‌دهد که عمق این رابطه تا چه اندازه بوده است.

حتی پس از روی کار آمدن دونالد ترامپ نیز لابی عربستان سعودی و امارات علیه ترکیه ادامه یافت. نقش اصلی را نیز در این رابطه اف.دی.دی ایفا می کند که مورد حمایت مالی عربستان قرار دارد و  پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا نقش اف.دی.دی را در تعیین سیاست‌های مرتبط با سیاست خارجه آمریکا را به شدت افزایش داده است.

حتی هم اکنون که تمام رسانه های دنیا رژیم سعودی را به دلیل سلاخی خاشقچی محکوم می کنند، اف.دی.دی به صراحت از عربستان دفاع کرده و نقش وی را در برقراری ثبات در خاورمیانه حیاتی عنوان می کند.

حالا ترکیه می تواند انتقام تمام این فعالیت ها را به صورت یکجا از بن سلمان بگیرد. کافی است تا اردوغان بتواند افکار عمومی دنیا را به این نتیجه برساند که بن سلمان نقش اصلی در ترور خاشقچی و سلاخی آن بر عهده داشته است.

*کردهای سوریه و کینه اردوغان

یکی از دلایل دیگری که می تواند انگیزه اردوغان را در خصوص ایجاد تلاطم در حاکمیت سعودی را توجیه کند، حمایت عربستان از حکومت کردهای سوریه در مناطق شمالی این کشور است.

در سال ۲۰۱۱ زمانی که اولین شعله‌های بیداری اسلامی در تونس و پس از آن مصر و لیبی سرکشید، بیش از همه ابوظبی و ریاض به عنوان پایتخت‌های دو کشور پادشاهی عربی نگران صعود اخوان المسلمین به قله فرماندهی جهان عرب بودند. اما در سوریه این دشمن قدیمی می توانست با برکناری اسد به نفع این دو کار کند.

شادمان‌تر از همه هم اردوغان بود که شاهد قدرت گرفتن همفکران خود بود و برای حمایت از اخوان المسلمین در کشور سوریه و سرنگونی بشار اسد تمام ظرفیت اطلاعاتی و نظامی ترکیه را با همکاری پنهان آمریکا پای کار آورد. عربستان هم با تمام قدرت حمایت از معارضان سوری را سرعت بخشید. اما به تدریج با رشد جایگاه کردها در نزد آمریکا و حمایت سعودی ها از این راهبرد، عربستان جایگاه خود را به عنوان متحد در نزد ترکیه از دست داد.

در دیداری که ثامر السهبان مشاور پادشاه عربستان در امور خاورمیانه از مناطق کردنشین در شمال سوریه داشت نیز بر تعهد دولت سعودی برای بازسازی و کمک به مناطق کردنشین ترکیه تاکید کرد. چنین اقدامی به منزله اقدام یکجانبه علیه امنیت ملی کشور ترکیه است.

ترکیه هرگونه قدرت گیری کردها را در شمال سوریه را بر خلاف امنیت ملی خود می‌داند. بارها و بارها ترکیه خواستار قطع حمایت سعودی از کردها شده و حالا با استفاده از خاشقچی می تواند عربستان را به گونه ای عقب براند که عملا نقش عربستان را در سوریه به صفر برسد و کردها حامی دیگری را از دست بدهند.

*چنته اردوغان پر است؟

با در نظر گرفتن تمام این شرایط می توان گفت که امروز اردوغان به دنبال آغاز مسیری است تا بار دیگر جایگاه ترکیه را در جهان اهل سنت بر عربستان سعودی غلبه بخشد.

باید دید که آیا چنته وی به آن اندازه پر است که در این کار موفق شود یا نه؟