به گزارش خبرگزاری فارس از سمنان، سال‌ها پیش از آنکه سیستم لوله‌کشی آب در شهر سمنان پیاده‌سازی شود، مردم این شهر آب موردنیازشان را از طریق 40 آب‌انبار موجود در شهر سمنان تهیه می‌کردند.
در گذشته برخی از مردم سمنان با نیت‌های خیر خود برای شهر آب‌انبار می‌ساختند و آن را وقف می‌کردند. سمنان در گذشته دارای 6 محله اصلی بوده است و سیستم هوشمندانه تقسیم آب، آب رودخانه گل‌رودبار را که از بالادست به سمنان می‌آمد، از مبدأ آب‌پخش‌کن که در پارک شقایق کنونی واقع شده به این محلات شش‌گانه می‌رساند.
بنابراین می‌توان حدس زد که این آب‌انبارها بیش‌تر در مسیر جوی‌های آب ساخته می‌شدند؛ ضمن آنکه احداث این آب‌انبارها به نیاز محله‌ها و مسیر حرکت کاروان‌ها هم وابسته بوده است.
برخی از تجار حتی در منازل خود هم آب‌انبارهایی می‌ساختند تا مردم در مواقع اضطرار از آب منزل آن‌ها استفاده کنند.
این آب‌انبارها به دلیل گرم و خشک بودن آب و هوای سمنان، اهمیت ویژه‌ای در فضای شهری داشته‌اند و احداث آن‌ها یکی از راهکارهای حفظ و مدیریت مصرف آب تلقی می‌شده است.
این آب‌انبارها علاوه بر اینکه آب‌های زمستانی را حفظ می‌کردند، بناهای ویژه‌ای داشتند؛ بناهایی که امروز می‌توانند همچون نگین‌های پرشمار یک انگشتری، سمنان را زینت بخشند.
اکثر آب‌انبارها می‌توانستند آب‌های زمستانه را تا شش ماه حفظ کنند. آب‌انبارها نگهبان‌هایی هم داشتند تا کودکان آب را گل نکنند.
آب‌انبار ناسار یکی از بزرگ‌ترین و زیباترین آب‌انبارهای سمنان است که شاه‌نشین هم دارد و به دلیل خنک بودن، فضای مفرحی برای استفاده و استراحت مردم هم بوده است.
پیش‌تر بر سر برخی از آب‌انبارها کتیبه‌هایی هم به چشم می‌خورد که تاریخ ساخت، معمار و متولی آب‌انبار بر روی آن نقش بسته بود اما بسیاری از این کتیبه‌ها به سرقت رفته‌اند!
آب‌انبارهایی که تخریب شدند
اکثر آب‌انبارهای سمنان متعلق به دوره قاجاریه هستند. آخرین آب‌انبار ساخته‌شده، آب‌انبار میرمحمدخانی است که در دوره پهلوی ساخته شده است. این آب‌انبار البته به ثبت ملی هم نرسیده بود و دو سه سال قبل تخریب شد که در ادامه به آن خواهیم پرداخت.
البته از مجموع 40 آب‌انبار در شهر سمنان تعدادی تخریب شده است؛ مثلاً یک آب‌انبار در چهارراه صاحب وجود داشت که اکنون دیگر وجود ندارد.
اما بیش از 35 آب‌انبار باقی مانده است که بهره‌برداری مطلوب از آن‌ها می‌تواند آورده اقتصادی مطلوبی برای شهر و استان ما داشته باشد. این رقمی است که مدیرعامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی عنوان می‌کند اما دوست‌محمدی، رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان سمنان می‌گوید بیش از 20 آب‌انبار باقی مانده است.
آب‌انبارهای ناسار و کارخانه در حال حاضر قابل بازدید هستند و دو آب‌انبار به رستوران سنتی تبدیل شده‌اند؛ یکی آب‌انبار واقع در عمرقدم و دیگری آب‌انبار توکلی.
بسیاری از آب‌انبارها، وقفی و بلاتکلیف
متأسفانه درِ سایر آب‌انبارها به‌نوعی بسته است و این گنج‌های محرک اقتصاد، بلااستفاده باقی مانده‌اند.
رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان سمنان می‌گوید این «مابقی» که بلاتکلیف‌اند، مالکیت وقفی دارند و در اختیار اداره کل اوقاف هستند. علیرغم اینکه وجود یک طرح جامع برای این آب‌انبارها می‌تواند به‌تنهایی تحول عظیمی در حوزه گردشگری سمنان ایجاد کند، ظاهراً چنین طرحی یافت نمی‌شود.
مجید غایبی مدیرعامل انجمن دوستداران میراث فرهنگی می‌گوید لازم نیست که همه این آب‌انبارها به رستوران تبدیل شوند بلکه حتی می‌توان برخی از این آب‌انبارها را با کاربری سابقشان لااقل به‌طور نمادین احیا کرد.
مطمئناً اگر ملاحظات بهداشتی رعایت شود، گردشگران از اینکه از یک آب‌انبار به‌طور سنتی آب بنوشند لذت خواهند برد؛ مجید غایبی می‌گوید حتی اینکه در مخزن آب‌انبارها، آب‌سردکن قرار بگیرد باز هم می‌تواند برای گردشگران جذاب باشد.
دوست‌محمدی رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان سمنان می‌گوید اداره کل اوقاف و امور خیریه استان سمنان باید به این موضوع ورود پیدا کند و این آب‌انبارها را هرچه سریع‌تر تعیین تکلیف و به بخش خصوصی واگذار کند.
وی تصریح می‌کند که اداره کل اوقاف با توجه به تاریخی بودن برخی از بناهای وقفی، حفظ آن‌ها را ازجمله وظایف سازمان میراث فرهنگی می‌داند در حالی که یکی از وظایف اداره کل اوقاف، نگهداری از بناهای وقفی است.
دوست‌محمدی: اوقاف به وظایف خود عمل نمی‌کند
به گفته رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان سمنان بناهای بسیاری در شهر سمنان وجود دارد که وقفی و در حال تخریب است اما تعیین تکلیف نمی‌شوند. احساس می‌شود که اداره کل اوقاف در استان ما به وظایف خود عمل نمی‌کند، سازمان‌های دیگر را نمی‌بیند و تک‌روی می‌کند.
از نگاه دوست‌محمدی برخی از آب‌انبارها ازجمله آب‌انباری حاجی‌شیخ که در نیم‌فلکه ابوذر واقع شده است، با توجه به طرح تعریض این خیابان، می‌تواند به‌عنوان یک المان شهری در میانه میدان در نظر گرفته شود.
در شهرهایی همچون یزد از آب‌انبارها به‌عنوان مخزن‌های آب آتش‌نشانی استفاده می‌شود. ما نیز می‌توانیم از این کار الگو بگیریم و در مواقع بحران از آبِ این آب‌انبارها استفاده کنیم.
دوست‌محمدی می‌گوید اداره میراث فرهنگی سال گذشته نشستی را با هدف تصمیم‌گیری در خصوص مرمت و احیای آب‌انبارها با مسؤولان اداره کل اوقاف داشته است.
ورود بخش خصوصی در این میان بسیار اهمیت دارد. رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان می‌گوید دولت به‌تنهایی نمی‌تواند همه آب‌انبارها را مرمت و احیاء کند؛ ضمن اینکه همه مرمت‌های دولتی هم موفقیت‌آمیز نیست.
مثلاً آب‌انبار قلی در محله کهن‌دژ توسط اداره میراث فرهنگی سمنان مرمت شده است اما درِ آن را از جا درآورده‌اند و درون آن زباله می‌ریزند. این مسأله ظاهراً برای مالک این آب‌انبار هم اهمیتی ندارد.
نخستین گام این است که این بناها به بخش خصوصی واگذار شود تا با کاربری‌های مختلف اعم از گالری‌ها و نمایشگاه‌ها و حتی انجام ورزش‌های باستانی مورد استفاده قرار بگیرند.
در این میان، فرمانداری هم می‌تواند نقش مهمی ایفا کند. دوست‌محمدی می‌گوید شورای شهر هم باید از اداره کل اوقاف بپرسد که چرا فضاهای شهری را متروک گذاشته‌اید؟
او تأکید می‌کند که اگر این دست مسائل صرفاً از جانب اداره میراث پیگیری شود، احتمال به نتیجه رسیدن آن اندک است.
در احیای آب‌انبارها فعال بوده‌ایم!
اما سخنان رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری شهرستان سمنان درباره اهمال‌های اداره کل اوقاف و امور خیریه ما را بر آن داشت تا در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام عبدالله واحدی، مدیرکل اوقاف استان، این موضوعات را با وی در میان بگذاریم. واحدی با بیان اینکه اداره متبوعش در امر احیاء آب‌انبارها فعال بوده است گفت: «ما برخی از آب‌انبارها را در اختیار مستأجران قرار داده‌ایم که یکی از آن‌ها به کارگاه سفال‌گری تبدیل شده است.
در جهادیه نیز یک آب‌انبار به سفره‌خانه سنتی تبدیل شده است. من بارها به آقای جهانشاهی عرض کرده‌ام که اگر شما سرمایه‌گذاری برای آب‌انبارها دارید از نظر ما هیچ مشکلی برای واگذاری وجود ندارد.
با توجه به تفویض اختیاری که از تهران صورت گرفته است، ما این مجوز را داریم که آب‌انبارها را به‌صورت اجاره بلندمدت به سرمایه‌گذاران واگذار کنیم».
هیچ مانعی وجود ندارد
واحدی می‌گوید: «بخش اعظمی از کاروانسراهای استان نیز موقوفه هستند که ما به‌تدریج در حال واگذاری آن‌ها هستیم. در حال حاضر کاروانسرای لاسجرد به بخش خصوصی واگذار شده است. کاروانسراهای میامی و عباس‌آباد هم در حال واگذاری هستند. تأکید ما به سرمایه‌گذاران این است که طرح شما را باید میراث فرهنگی تأیید کند. تعاملی که اکنون اداره کل اوقاف با اداره کل میراث فرهنگی دارد، در هیچ دوره‌ای سابقه نداشته است.
دوران ارتباط ما با میراث، یک دوران طلایی است و دوستان میراث این مسأله را تصدیق می‌کنند. قرار بود جلسه‌ای در این خصوص برگزار شود و ما هنوز منتظریم تا این جلسه برگزار شود. در سمنان و سرخه 70 آب‌انبار وجود دارد که بخش اعظمی از آن‌ها موقوفه هستند. ما حمام‌های تاریخی پرشماری هم داریم که می‌توان سرمایه‌گذاران را به بهسازی آن‌ها فراخواند.
برخی از سرمایه‌گذاران از سریع بودن روند واگذاری این بناها ابراز تعجب می‌کنند. هیچ مانعی از سوی اوقاف برای سرمایه‌گذاری و احیاء آب‌انبارها و خانه‌های تاریخی وجود ندارد. اعتقاد ما این است که حتی سرمایه‌گذاری‌های کوچک هم می‌تواند به ایجاد اشتغال کمک کند؛ بنابراین تکرار می‌کنم که از هر سرمایه‌گذار درون‌استانی و برون‌استانی استقبال می‌کنیم».
وعده‌ای که محقق نشد
اما بگذارید پیش از پایان سخن، قدری به قصه پرغصه آب‌انبار میرمحمدخانی بپردازیم. وقتی این آب‌انبار توسط برخی افراد به‌عمد تخریب شد، بحرالعلومی مدیرکل وقت میراث فرهنگی استان وعده داد که این آب‌انبار مورد بازسازی قرار بگیرد اما این وعده محقق نشد. این موضوع را با دوست‌محمدی، رئیس اداره میراث فرهنگی شهرستان در میان می‌گذاریم.
دوست‌محمدی می‌گوید: «تخریب بناهای تاریخی باید تبعاتی داشته باشد. اگر فرد یا افرادی یک بنای تاریخی را خراب کرده‌اند، منطقی نیست که دولت آن را بازسازی کند؛ ضمن آنکه این امر یک مفر قانونی برای تخریب‌گران آثار تاریخی ایجاد می‌کند. جمعی که آب‌انبار میرمحمدخانی را تخریب کردند جمع بانفودی هستند. باید پیگیری می‌شد تا این افراد با هزینه خودشان آب‌انبار را بازسازی کنند.
این پرونده مشمول مرور زمان شده و به نتیجه رساندن آن کمی دشوار است. ممکن است ما زمینی که آب‌انبار میرمحمدخانی در آن واقع شده را فریز کنیم تا تصمیماتی برای احیاء آب‌انبار اتخاذ شود.»
کوتاه سخن؛ صنعت گردشگری در شهر و استانی که واجد چنین آثار ارزشمندی است، نباید تا این اندازه کم‌رونق باشد. ما بر این باوریم که اگر مسؤولان به‌صورت همگرا عمل کنند، می‌توانند تنها با تکیه بر صنعت گردشگری، اقتصاد استان را متحول کنند. امیدواریم که این گزارش فتح بابی باشد برای بحث‌های جدی‌تر درباره آب‌انبارهای سمنان.
انتهای پیام/ع
نظر شما