صنعت پرسود گردشگری به عنوان یکی از سه صنعت پردرآمد در جهان، سودآور، ارزآور و مورد توجه همه کشورهاست، صنعتی که سودآوری آن بسیاری از کشورها را به تکاپو در این زمینه واداشته است.

این صنعت در حقیقت یکی از مهمترین قطب های توسعه و درآمدزایی محسوب می شود که به ایجاد اشتغال و ‏خوداتکایی کمک می کند و با ارتقای جنبه های فرهنگی و اقتصادی، تاثیر شگرفی بر رشد و پیشرفت جامعه می گذارد؛ به همین منظور بسیاری از کشورها از جاذبه های این صنعت در راستای برون رفت از معضل ها و مشکل های جامعه و ایجاد فرصت های شغلی استفاده می کنند. این امر سبب شده است تا کشورهای توسعه یافته به گردشگری و جهانگردی رویکرد ویژه ای داشته باشند و با سرمایه گذاری مناسب به نتیجه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قابل توجهی دست یابند.

اهمیت این امر کشورهای جهان را بر آن داشت تا در ۱۹۷۵میلادی سازمان جهانی گردشگری «UNWTO» را به منظور بهبود این صنعت تشکیل دهند و اینگونه با ساماندهی فعالیت های خویش به هدف های مطلوب برسند. این نهاد به عنوان محل گفتگوی کشورها درباره سیاست ها و تجربه های عملی آنها درباره دانش گردشگری است و نقش مرکزی و مهمی در ارتقای وضعیت تعهد و توانایی های موجود کشورهای در حال توسعه در زمینه گردشگری دارد.

واژه گردشگری معادل فارسی واژه توریسم است و به معنای گشتن یا نوعی رفت و برگشت بین مبدا و مقصد است. این واژه از زبان های فرانسوی و انگلیسی به فارسی راه یافته است.

با پیشرفت هایی که در سبک و کیفیت زندگی مردم روی می دهد،مقید بودن به یک تعریف خاص از گردشگری دشوار است و از همین روی تعاریف مختلفی برای آن مطرح شده است در واقع گردشگری فرایند سفر است. سفری که می تواند برای تفریح، استراحت، کسب آرامش، بازیابی جسمی و روحی و … انجام شود.

گردشگری می تواند داخلی یعنی سفر گردشگران به نقاط مختلف کشور، یا گردشگری ورودی سفر شهروندان کشورهای دیگر به یک کشور و گردشگری خروجی یعنی سفر شهروندان یک کشور به کشور دیگر باشد.

با این حال گردشگری به عنوان یک صنعت بسیار مهم در تمام نقاط جهان نقش موثری در شکوفایی اقتصادی آن ها ایفا می کند. جدا از هزینه هایی که صرف اقامت افراد می شود، آمدن ارز به داخل کشور هم به رونق اقتصادی آن کمک می کند. هر چه گردشگران بیشتری به کشور وارد شوند مشاغل بیشتری ایجاد می شوند و این موضوع برای بسیاری از کشورهای در حال توسعه که با جوانی جمعیت رو به رو هستند، بسیار مهم است.

فارغ از بعد اقتصادی، گردشگری از ابعاد سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هم اهمیت دارد. به لحاظ سیاسی کشوری که مقصد گردشگران است از امنیت لازم برخوردار است و حتی این امر می تواند به نوعی ثبات منطقه ای را به همراه آورد. گردشگری از بعد اجتماعی و فرهنگی نیز مهم است زیرا از این طریق آداب و رسوم و فرهنگ جوامع با یکدیگر رد و بدل می شود و این می تواند نوعی ترویج و اشاعه فرهنگ کشور مبدا نیز باشد.

در هر حال گردشگری به نوعی صنعت در کشورها اطلاق می شود که با مدیریت درست و سیاست گذاری مناسب می تواند در زمینه های مختلف مخصوصا به لحاظ اقتصادی کارایی مناسب داشته باشد.

کارشناسان می گویند: اهمیت این صنعت در رشد اقتصادی باعث شده است برخی کشورهای فاقد جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی هم با ایجاد جاذبه های دست ساز و مصنوعی، اقدام به جلب و جذب گردشگر و فراهم ساختن زمینه های تفریحی و متنوع با هدف افزایش مدت ماندگاری مسافران کنند و از این راه عایدات بی حد صنعت گردشگری از جمله اشتغال، توسعه، ارتقای سطح زندگی مردم بومی و کمک به رشد اقتصادی را نصیب کشور خود سازند.

ناگفته نماند: گردشگری امروزه بیش از هر صنعت دیگری در دنیا مورد تاکید دولت هاست و بنا به آمار سازمان جهانی گردشگری، بودجه ای که مردم دنیا برای مسافرت و تفریح اختصاص داده اند سه برابر بودجه ای است که دولت ها صرف امور دفاعی و امنیتی می کنند. این رقم ۱۱ درصد درآمد ناخالص (GDP) کل جهان است.

از آنجایی که گردشگری بین المللی به طور شتاب آمیزی به دلیل ارزآوری، اشتغال زایی و ویژگی های ارتباط میان فرهنگی رو به گسترش است. در ایران هم بازنگری در سیاست های کلان گردشگری و اسناد بالادستی در این زمینه می تواند درآمدهای ارزی منابع غیرنفتی ما را افزایش داده و به تصویرسازی خوب و امن از کشورمان در ذهن جهانیان بینجامد.

باید خاطرنشان کرد: کشور پهناور ایران با تاریخ و پیشینه کهن و برخورداری از تمدن باستانی و مواهب طبیعی بی شمار توانایی بالایی در توسعه گردشگری دارد و از نظر وجود ظرفیت های میراث فرهنگی کشورمان را در زمره ۱۰ کشور اول دنیا قلمداد می کنند.

باید اشاره داشت: توسعه صنعت گردشگری یکی از مهمترین راه های عملیاتی کردن اقتصاد مقاومتی است. چنانکه در همین خصوص مهم ترین تاکید رهبر معظم انقلاب در بحث گردشگری معطوف به استفاده کردن از ظرفیت های اقتصادی گردشگری، اولویت دادن به گردشگری برای پیشرفت استانی و توسعه مناطق کمتر برخوردار، بهره گرفتن از آن به عنوان ابزاری برای معرفی فرهنگ غنی کشور، اهمیت دادن به حفظ و نگهداری میراث فرهنگی و شناساندن جاذبه های گردشگری برای مسافران خارجی و داخلی است؛ اصلی که می تواند برای عملیاتی کردن اقتصاد استان ها و استقلال مالی شان با برنامه ریزی و استفاده از امکانات و جاذبه های هر منطقه از خاک ایران اسلامی پیاده شود.

علی اصغر مونسان معاون رئیس جمهوری و رئیس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری می گوید: با وجود سیاه نمایی گسترده علیه ایران در عرصه بین المللی توسط دشمنان، توسعه صنعت گردشگری زمینه ساز رونق دیپلماسی فرهنگی، صدور فرهنگ ایرانی به دیگر کشورها و خروج از اقتصاد متکی به درآمد نفتی خواهد بود و انجام این کار ناممکن نیست.

ضرورت همگانی با تغییرات پرشتاب و فزاینده جهانی، ما را بر آن وا می دارد که در شرایط رقابتی کنونی دست به اقدامات منطقی و متناسب از جمله تدوین استراتژی صنعت گردشگری بزنیم تا در عرصه تحولات جهانی از حالت انفعالی بیرون بیاییم.

وی می افزاید:توسعه گردشگری در ایران شاید نیازمند تحقق مولفه های گوناگونی باشد اما اعتنا به ماهیت فرا سازمانی صنعت گردشگری، بین دستگاه‌های مرتبط در قالب یک رویکرد نظام‌مند و سیستمی با نگاهی واحد و یکپارچه و به‌دور از برخوردهای سلیقه‌ای درخصوص گردشگری و عزمی ملی می تواند نسخه نجات بخش و احیاگر این صنعت سبز و پردرآمد برای ما باشد.

مونسان ادامه می دهد: علاوه بر دستیابی به یک اراده واحد و متحد در پیشبرد اهداف گردشگری و تامین زیرساخت ها که بزرگترین نقص صنعت گردشگری ما محسوب می شود، فقدان تبلیغات خارجی و بین المللی از ظرفیت ها و جاذبه های تاریخی، فرهنگی و گردشگری ایران کاسته و ضعف بزرگی برای ما محسوب می شود که می توان به آن اهتمام ویژه نشان داد.

ما امروز شاهد یک ظرفیت بسیار مناسب در حوزه گردشگری هستیم و اگر بتوانیم این ظرفیت‌ها را کنار هم بنشانیم به نتایج دلخواهی خواهیم رسید؛ البته مشروط بر اینکه برنامه ریزی درست و اجرای دقیقی داشته باشیم.

وی اضافه می کند: برنامه‌ریزی در صنعت گردشگری از اهمیت بالایی برخوردار است و با یک برنامه ریزی منبعث از آرای عقلای گردشگری و مشورت بخش خصوصی به عنوان متولیان و صاحبان اصلی این صنعت و آموزش عمومی و حمایت حکومتی می توانیم از ظرفیت‌های عظیم کشورمان در حوزه های مختلف گردشگری اعم از زیارتی، سلامت، اقتصادی، ورزشی و تاریخی استفاده کنیم؛ امری که در صورت تبدیل شدن سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری به وزارتخانه و تغییرات عمده ساختاری باید آن را به طور جدی تر در اولویت قرار داده و دنبال کنیم.

باید اشاره داشت: گردشگری از جمله صنایع نوپایی محسوب می شود که در مدت کوتاهی توانست توجه جهانیان را به خود جلب کند. این صنعت از سهم ۱۰ درصدی از تولید ناخالص و اشتغال جهانی را به خود اختصاص داده است. در این میان درآمدزایی یکی از هدف های اساسی توسعه صنعت جهانگردی به شمار می رود که باید در جهت گسترش فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی اقدام های لازم به عمل آید.

در عصر حاضر گردشگری به عنوان یک صنعت خدماتی تاثیرگذار در حوزه اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی به شمار می رود و در این میان اکوتوریسم یا طبیعت گردی، فراگیرترین نوع گردشگری بوده و از نظر جایگاه، اهمیت، نقش و کارکرد نسبت به دیگر انواع این صنعت از اهمیت بالایی برخوردار است. همچنین باید گفت، مشارکت مردم محلی به عنوان راهبردی پایه ای در توسعه اکوتوریسم بسیار مهم تلقی می شود.

در همین خصوص ایران با وجود پتانسیل های فراوان و جاذبه های بی مانند گردشگری، سهم قابل انتظار خود را از این حوزه برداشت نمی کند، با این وجود پژوهش های متعددی در حوزه گردشگری و معرفی جاذبه های کشور به جهانیان صورت گرفته است.

از سوی دیگر، تغییر مبنای اقتصاد کشورمان از نفت به گردشگری یکی از بهترین راهکارها در عرصه رشد و پیشرفت محسوب می شود که برای دستیابی به این امر، بایستی اندیشه این تغییر در دیدگاه همه برنامه ریزان کلان کشور نهادینه شود.

به این نکته باید توجه داشت: توسعه گردشگری، اقتصاد کشور را از حالت تک محصولی خارج می کند و ثبات اقتصادی را از درآمدهای ناشی از جذب گردشگری به همراه می آورد. اتکا به درآمد تک محصولی به عنوان بزرگ ترین مانع و جدی ترین چالش در توسعه اقتصادی مطرح است و این صنعت با ارایه خدماتی که به گردشگران می دهد و با هزینه هایی که آنان صرف می کنند، باعث ورود ارز به کشور و یاری بخش رونق اقتصادی می شود.

توسعه صنعت گردشگری همچنین باید از بخش دولتی به بخش خصوصی منتقل شود تا افزایش درآمد، رفاه عمومی و امور اجرایی از این راه شکل بگیرد؛چه آنکه وجود تشکل های توانمند و کارآفرین در راستای توسعه صنعت گردشگری می تواند هدف های برنامه های آینده را برآورده سازد که این مهم بدون ایجاد زیر ساخت های مناسب و برنامه بلند مدت امکان پذیر نخواهد بود. البته بخش دولتی و خصوصی مکمل همدیگر هستند و ناکارآمدی یکی از آنها سبب ایجاد خسارت هایی در این عرصه خواهد شد، بنابراین باید هر یک از آنها در جایگاه خاص خود قرار بگیرند تا شاهد رشد در صنعت گردشگری باشیم. شناسایی مناطق گردش پذیر، مکان های تاریخی، جاذبه های طبیعی و معرفی آنها در سایت های گردشگری جهانی می تواند حرکت های مثبتی در شناساندن جاذبه های کشور در این حوزه باشد.

امیرهاشمی مقدم فعال حوزه گردشگری می گوید: در واپسین ماه‌های سال پیش و هنگامی که دولت، برنامه بودجه سال ۱۳۹۷ را رونمایی کرد، نکته‌ای شگفت و بحث برانگیز در حوزه گردشگری در این برنامه دیده می‌شد: افزایش ۳۰۰ درصدی عوارض خروج از کشور. در پی واکنش‌ها و اعتراضات، سخنگوی دولت استدلال کرد که این عوارض در همه کشورهای دنیا وجود دارد.

این سخن وی نه تنها درست نبود، بلکه اما و اگرهای بسیاری هم داشت. هم اکنون کمتر از چهل کشور جهان چیزی به نام عوارض خروج از کشور از شهروندان‌شان دریافت می‌کنند که بیشتر آنها هم مبلغ دریافتی‌شان بسیار کمتر از این است. عوارض خروج در ایران، نخستین بار در زمان جنگ با عراق بود که برای کمک به جبهه‌های جنگ در نظر گرفته شد و قرار بود پس از جنگ، برچیده شود. اما نه تنها برچیده نشد، بلکه رقم آن به گونه‌ای شگفت‌انگیز افزایش یافت.

وی می افزاید: دولت استدلال می‌کرد که بخش عمده‌ای از درآمد به دست آمده از این عوارض، برای توسعه گردشگری در کشور هزینه خواهد شد. تجربه گذشته در زمینه دریافت عوارض سنگین از شهروندان به بهانه پشتیبانی از صنعت و خدمات داخلی، (همچون در بخش خودروسازی) ناکامی و فساد گسترده را نشان می‌دهد و بنابراین به نظر می‌آید اگر این درآمد در راه گردشگری هزینه شود، همان رانت‌ها، فسادها و ناکارآمدی‌های گسترده را به این بخش نیز سرایت خواهد داد.

ادامه دارد