صاحب‌خبر - در دنیای امروز یکی از موضوعات مهمی که باعث پیشرفت و توسعه جوامع می‌شود، ایجاد پیوند میان علم و جامعه است. این پیوند دارای یک رابطه دوسویه است؛ به این معنا که تعامل میان علم و جامعه علاوه‌برکمک به رفع موانع رشد و پیشرفت جامعه، باعث خواهد شد علم نیز به‌واسطه مواجهه با مقتضیات روز و مسائل جدید، نواقص خود را ترمیم و راه‌حل‌های خود را برای پاسخگویی به نیازها قوی‌تر کند. امروزه کشورهایی که بستری مناسب را برای ایجاد، رشد و گسترش این پیوند فراهم کرده‌اند، شاهد پیشرفت‌های مشخصی در بهبود نهادهای اجتماعی‌شان بوده‌اند. همچنین برخی از محققان که دارای ارتباط گسترده و سازمان‌یافته‌تری با محیط نهادهای اجتماعی بوده‌اند، فرآیند رشد علمی را با سرعت بیشتری طی کرده‌اند. نهاد دانشگاه به‌عنوان یکی از پایگاه‌های اصلی علم در جوامع، از مهم‌ترین ارکان این پیوند است. دانشگاه محلی است که در آن نیروی انسانی مستعدِ تخصص مشغول به کسب علم می‌شود. در این میان به هر میزان که دانشگاه، بستری برای ایجاد تعامل و پیوند میان نیروی متخصص و جامعه باشد، موفق، و به هر میزان که به صورت محیطی گلخانه‌ای و آکواریومی اداره شود ناموفق خواهد بود. این نوع نگاه به دانشگاه به‌عنوان یک بستر و محیط تعامل و نه هدف غایی، باعث خواهد شد نیروهای متخصص مطالبه‌شان از دانشگاه را به سمت ایجاد چنین فضایی معطوف کنند. همچنین نهادهای اجتماعی وقتی بتوانند مشکلات و مسائل‌شان را به وسیله نیروهای متخصص رفع کنند، دانشگاه‌ها را به‌عنوان فضایی برای سرمایه‌گذاری دیده و به منظور تربیت نیروهای مستعد متخصص، امکانات و سرمایه‌های خود را به کار خواهند گرفت. در چنین فضایی مسائل و موضوعات پژوهشی‌ای که تعریف می‌شوند، منطبق بر نیازهایی است که نهادهای اجتماعی درگیر آن هستند و نهادهای اجتماعی نیز همواره به فکر رفع مشکلات و موانع راه فرآیند تحقیقات خواهند بود، چراکه آنها به دانشگاه‌ها وابسته می‌شوند تا نیروی کار متخصص و کارآمدی را برای آینده‌شان پرورش دهند. امروزه در برخی رشته‌های دانشگاهی کشورمان، شاهد شکل‌گیری این پیوند به صورت محدود بوده‌ایم، اما تا زمانی که تبدیل به یک رویه جاری شود، فاصله زیادی داریم. رفع موانع شکل‌گیری چنین ارتباطی جدای از مطالبه‌گری نخبگان، نیاز به رفع موانع قانونی و عرفی دارد تا سازوکارهای قانونی نیز پشتیبان شکل‌گیری این بستر شود. مطالبه دانشجویان به‌عنوان نیروهای مستعد تخصص جامعه سطوح مختلفی می‌تواند داشته باشد. برخی از این مطالبات در قالب بیانیه، گزارش و مصاحبه‌ها می‌گنجد، برخی‌شان در قالب مطالبات حقوقی و نوع دیگر آن نیز طراحی اقدامات عملی در جهت پیمودن گام‌های اولیه به سمت این پیوند مبارک میان متخصصان و جامعه است. جامعه‌گردی، طرحی از دل دانشجویان در همین راستا بسیج دانشجویی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران به‌عنوان یکی از تشکل‌های دانشجویی، متناسب با محیط علمی رشته علوم اجتماعی طرحی را تحت عنوان «جامعه‌گردی» طراحی کرده و به اجرا گذاشته است. این طرح که تمام فرآیند برنامه‌ریزی و اجرای آن توسط دانشجویان صورت پذیرفته، اقدامی عملی در جهت استفاده از اندوخته‌های علمی برای رفع مسائل و مشکلات جامعه است. طرح «جامعه‌گردی» درصدد آن است تا دانشجویان علوم اجتماعی در ادامه فعالیت‌های علمی خود در محیط دانشگاه، به سمت شناسایی مسائل جامعه و شناخت آنها با استفاده از ابزارهای علمی حرکت کنند. در این طرح ابتدا مسائل اجتماعی جامعه، دسته‌بندی، محیط‌ها و مخاطبان مسائل، شناسایی می‌شوند و سپس جهت شناخت دقیق‌تر آنها برنامه‌ریزی صورت می‌گیرد. این شناخت دقیق نیازمند طی کردن فرآیندی است که طی آن دانشجویان علاوه‌بر آشنایی با ادبیات علمی و نظری پدیده اجتماعی موردنظر، با نمونه عینی آن نیز آشنا می‌شوند و از آن بازدید به عمل می‌آورند. سپس با به‌کارگیری تکنیک‌های مشاهده، مصاحبه، ارزیابی مشارکتی و... داده‌های خود را دسته‌بندی و فهم‌شان را در قالب گزارشی مکتوب ارائه می‌کنند. در «مرتضی‌گرد» چه گذشت؟ در مرحله بعد با به اشتراک‌گذاری نتایج مشاهدات با یکی از اساتید متخصص درحوزه مورد نظر و مشورت با او، فهم خود را علمی و دقیق‌تر می‌کنند و برای رفع نواقص بازدید قبلی خود مهیا می‌شوند. گام اول این طرح در محله «مرتضی‌گرد» و با موضوع حاشیه‌نشینی برداشته شد. محله مرتضی‌گرد به‌عنوان یکی از محله‌های حاشیه‌نشین تهران، مکان مناسبی بود تا دانشجویان علاقه‌مند به این پدیده اجتماعی (حاشیه‌نشینی) اندوخته‌های علمی خود را محک بزنند و تجربه خود را افزایش دهند. بدین منظور 17 نفر از دانشجویان پس از ثبت‌نام در دفتر بسیج دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، روز پنجشنبه از ساعت 9 صبح تا 16:30در طرح «جامعه‌گردی» شرکت کردند. دانشجویان پس از جلسه توجیهی در مورد معرفی مکان، هدف‌گذاری، آشنایی با روش‌های علمی مورد استفاده و... به سمت مکان موردنظر حرکت کردند. طی هماهنگی‌های انجام‌شده، ابتدا از مدرسه‌ای بازدید به عمل آمد و در صحبت با مدیر مدرسه در مورد مسائل آموزشی دانش‌آموزان، نسبت به حوزه‌های برنامه‌ریزی، امکانات، نیروی انسانی و بودجه نیز پرسش و پاسخ‌هایی انجام شد. سپس به میان دانش‌آموزان رفته و در تعامل و صحبت با آنها، از تکنیک مشاهده مشارکتی و ارزیابی مشارکتی استفاده شد. محل بعدی، درمانگاه بود که از دو سال پیش، از خانه بهداشت تبدیل به درمانگاه شده بود. دانشجویان ضمن صحبت با پزشک درمانگاه، در حوزه بیماری‌های شایع منطقه، وضعیت بهداشت منطقه و رابطه بیماری‌ها با سبک زندگی را مورد پرسش قرار دادند. همچنین رابطه میان کمبود برخی امکانات حیاتی زندگی با شیوع بیماری‌ها نیز از موضوعات قابل صحبت با کادر پزشکی منطقه بود. ترک‌آباد؛ مقصد بعدی اهمیت قائل شدن برای مسائل بهداشتی و مشکلات مردم در نحوه مواجهه با بیماری‌ها و بهداشت حرفه‌ای نیز مورد بحث قرار گرفت. مقصد بعدی دانشجویان شرکت‌کننده در طرح «جامعه‌گردی» بسیج دانشجویی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، محله ترک‌آباد بود که پس از بازدیدی که با همراهی اعضای شورای محله صورت پذیرفت، ملاقاتی نیز با یکی از اعضای اصلی شورای محله انجام شد و او نیز ضمن ارائه تاریخچه «مرتضی‌گرد» به ارائه توضیحاتی در مورد دلایل رشد سریع و غیرقابل انتظار این منطقه و 15 برابر شدن جمعیت این منطقه در عرض 9 سال پرداخت. سپس دانشجویان در مورد آسیب‌های اجتماعی منطقه، نحوه توزیع امکانات و بودجه، مراحل طرح هادی مرتضی‌گرد، نوع مشاغل موجود در منطقه و حضور قومیت‌ها و اتباع حاضر در مرتضی‌گرد، سوالاتی را مطرح کردند و او نیز پاسخ‌های مناسبی ارائه کرد. دانشجویان در ادامه بازدید خود از این منطقه و مشاهده محیط، به امامزاده علی‌اکبر (ع) رفته و پس از زیارت این بقعه متبرکه، جلسه‌ای را جهت جمع‌بندی مسائل برگزار کردند و پس از نقد و بررسی اولین برنامه بازدیدی، برنامه‌ریزی‌هایی در حوزه نحوه و زمان‌بندی گزارش‌نویسی و ادامه این حرکت انجام دادند. هدف از جامعه‌گردی چیست؟ طرح «جامعه‌گردی» که توسط بسیج دانشجویی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار شد، جزء اولین حرکت‌های سازمان‌یافته جامعه دانشجویی کشور برای به خدمت‌گیری علم در جهت رفع نیازهای جامعه است و بدیهی است نواقصی دارد که در ادامه کار باید با مشورت و بازبینی فعالیت‌ها رفع شود. این طرح به ما یادآوری می‌کند که جامعه علمی دانشگاهی کشور در آستانه تغییر و تحول است، مسیر دانشگاهی کشور ما نیاز به یک «دوربرگردان» دارد، دوربرگردان هر رشته‌ای باید توسط متخصصان همان علم طراحی و اجرا شود تا بهترین نتیجه را حاصل کند. دانشجویان علوم اجتماعی شرکت‌کننده در این طرح، حال پس از بازدید از منطقه و استفاده از روش‌هایی مثل ارزیابی مشارکتی، مصاحبه و مشاهده مشارکتی و همچنین همراهی اساتید می‌توانند به متخصصانی تبدیل شوند که برای حل مسائل ناشی از حاشیه‌نشینی منطقه مرتضی‌گرد، طرح و ایده داشته باشند. جامعه علمی یک کشور موتور محرکه آن کشور است و توجه به آنها توسط نهادهای اجتماعی، نه هدررفت سرمایه‌ها بلکه سرمایه‌گذاری برای رفع موانع پرورش متخصصانی است که در آینده باعث پیشگیری بسیاری از آسیب‌های اجتماعی کشور خواهند شد.∎​