صاحب‌خبر - فرهیختگان: سیاست‌های تهاجمی دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا و جنگ اقتصادی زنجیره‌ای او علیه برخی کشورها در کنار ابزار تحریم‌های یکجانبه‌گرایانه این کشور، اروپا و بسیاری از کشورها را به این نتیجه رسانده که باید به دنبال ایجاد کانال‌های مستقل اقتصادی باشند. همین مساله نیز باعث نزدیکی کشورها و تبدیل آنان به جبهه جدید برای ایجاد موازنه در برابر آمریکا شده است. شاید کنار گذاشتن دلار از مناسبات اقتصادی برخی کشورها و ایجاد سیستم‌های نوین برای تبادلات مالی بخشی از پروژه‌ای باشد که در آینده‌ای نه‌چندان دور، دلار را به چندمین ارز در سیستم اقتصاد جهانی تبدیل کند. این همان چیزی است که اروپا، چین، روسیه، ترکیه، ایران و بسیاری از کشورهای دیگر به دنبال آن هستند. آمریکا سال‌های طولانی با استفاده از تحریم‌ها عواقب اقتصادی ویرانگری را بر کشورهای دوردست تحمیل کرده است. زمانی که منافع آمریکا با منافع اتحادیه اروپا در این باره همسان بود، این اتحادیه هیچ‌گاه نگرانی زیادی از این بابت نداشت، اما اکنون اروپایی‌ها در حال مواجهه با زنجیره‌ای از تعرفه‌ها هستند و در عین حال دولت ترامپ نسبت به ناتو ابراز خصومت می‌کند، با دادگاه کیفری بین‌الملل تاخت‌وتاز دارد و دور جدیدی از تحریم‌ها را با پتانسیل مخرب آماده می‌کند که این سیاست‌ها با منافع اقتصادی اروپا در تضاد است. همین وضعیت نیز باعث شده «جان کلود جانکر» رئیس کمیسیون اتحادیه اروپا بر لزوم تضعیف سلطه دلار بر بازارهای جهانی و استقلال اروپایی‌ها از آمریکا تاکید کند. شاید یکی از دلایلی که اروپا را برای پیگیری ایجاد کانال مالی مستقل مصمم کرده است، خروج آمریکا از توافق هسته‌ای با ایران بود. ترامپ در میانه اردیبهشت با خروج از برجام، از بازگشت تحریم‌ها علیه ایران ظرف 6 ماه آینده خبر داد. اروپا اما حاضر به خروج از این توافق نبود و باید برای حفظ آن، منافع ایران را تامین می‌کرد؛ اما با وجود وابستگی شدید اقتصاد اروپا به آمریکا، این اتفاق تقریبا بعید به نظر می‌رسید. به همین دلیل اروپایی‌ها به دنبال ایجاد یک سیستم ویژه جهانی پرداخت هستند تا به کمپانی‌ها اجازه داده شود به‌رغم تحریم‌های آمریکا به تجارت با ایران ادامه دهند. در ماه آگوست، اتحادیه اروپا رسما قانون مسدودسازی مربوط به دوره ۱۹۹۰ را احیا کرد که به اتحادیه اجازه می‌دهد از کمپانی‌هایی که در معرض خطر آمریکا قرار دارند محافظت شود یا به آنان غرامت بپردازد. فدریکا موگرینی، عالی‌ترین نماینده اتحادیه اروپا در امور خارجی و سیاستگذاری امنیتی نیز در سپتامبر طرح‌های اروپا برای ایجاد نهاد مالی مستقل «اس‌پی‌وی» (نهاد مالی‌ای که از نظر فنی بانک نیست) و فرآیند پرداخت بین ایران و شرکای تجاری بین‌المللی را اعلام کرد. این طراحی اروپا نمی‌تواند تجار اروپایی را مجبور کند که به خرید نفت ایران ادامه دهند یا برای ایران قطعات خودرو تامین کنند. جدای از این آمریکا ممکن است خود «اس‌پی‌وی» را اگر اقداماتی انجام دهد که توسط قانون تحریم‌های آمریکا ممنوع شده‌اند، تحریم کند. «امور مالی انگلیس»، بزرگ‌ترین انجمن بانکی بریتانیا، در مورد فایده قانون مسدودسازی بسیار تردید دارد و می‌گوید این خطر جدی و پیچیدگی حقوقی را نشان می‌دهد. علاوه‌بر این، هیچ شانسی وجود ندارد که «اس‌پی‌وی» جایگزین سوئیفت، سیستم جهانی پرداخت واقع در بلژیک و یکی از قطب‌های سیستم مالی جهان شود. با وجود این احتمالات اما کم‌اهمیت دانستن تلاش‌های اروپا برای ایجاد مسیر پرداخت جایگزین، کوته‌فکرانه خواهد بود. برتری اقتصادی آمریکا تغییرناپذیر نیست و دو معماری مالی متعارف و سیستم پرداخت لزوما برای همیشه ادامه نخواهند یافت. این اعلام یک قدم کوچک اما قابل توجه به سمت تکه‌تکه کردن نظم جهانی در اقتصاد را نشان می‌دهد. دوستان و دشمنان آمریکا پیش از این به دنبال راهی برای جدایی از این سیستم سنتی تحت سلطه آمریکا بودند. سیاست دولت ترامپ درباره ایران ‌انگیزه مضاعف برای آنها فراهم آورده که درصددند برتری اقتصادی و تاثیرگذاری اقتصاد پیشرفته آمریکا را تضعیف کنند. در حقیقت تکه‌تکه شدن سیستم اقتصاد جهانی احتمالا یکی از بزرگ‌ترین مسائل در دهه‌های آتی خواهد بود. تا زمانی که آمریکا متحدان را از خود دور می‌کند آنها نیز «معامله به‌مثل» خواهند کرد. اقتصاد اروپا بزرگ‌تر از آن است که تحریم شوند؛ این اقتصاد شامل ۲۲ درصد از تولید ناخالص با داخلی در جهان است، یک‌ششم تجارت جهانی در دستان آن است، بزرگ‌ترین بازار واحد برای کالا و خدمات را دارد و ارزهای رایج آن یعنی یورو و پوند به ترتیب دومین و سومین ارز مورد استفاده برای پرداخت‌های جهانی هستند. اگر چین و روسیه با «اس‌پی‌وی» تعامل کنند همان‌طور که موگرینی مطرح کرد این پروژه حتی منابع مالی بهتری خواهد داشت و بازیگران بیشتری قادر خواهند بود تهدید تحریم‌ها را تحمل کنند. چین جاه‌طلبی‌هایی دارد که می‌تواند به صورت ویژه‌ای برای تلاش‌های اتحادیه اروپا مفید باشد. خلاقیت برای دور زدن تحریم‌های آمریکا بی‌سابقه هستند. این تلاش‌ها همچنین نسبت به تلاش‌های قبلی برای شکستن تحریم‌ها ماهرانه‌تر، چند ملیتی و گسترده‌تر است و اراده سیاسی در پشت‌پرده این تلاش‌ها پایدار به نظر می‌رسد، چنانکه آمریکا هیچ‌نشانه‌ای از ترک سیاست‌های تخاصمی خود نشان نمی‌دهد. سرانجام «اس‌پی‌وی» یا مکانیسم مشابهی که از آن الهام می‌گیرد ممکن است در ایجاد یک روش تنظیم شده و کاربردی - اگرچه محدوده- جهت پرداخت خارج از سیستم بانکی متعارف موفق شود. اس‌پی‌وی تنها یکی از مکانیسم‌هایی است که جریان‌های تجاری، زنجیره تامین و روابط بانکی را به مسیر جدید و به‌ضرر قدرت اقتصادی آمریکا هدایت خواهد کند. با این اوصاف، نگران‌کننده است که آمریکا با دست خود در حال تسریع این طرح است و با اعمال تحریم‌های یکجانبه و رفتار تهاجمی در حال تشویق سایر ملت‌هاست تا کانال‌های مستقل اقتصادی ایجاد کنند. این‌گونه تلاش‌ها می‌تواند این کشورها را به یکدیگر نزدیک کند، چنانکه آنها به دنبال موازنه‌سازی مقابل آمریکا هستند. دشمنان آمریکا می‌توانند از این کانال‌ها استفاده و از تحریم‌ها اجتناب کنند و گزندی از اینها به آنها نرسد. یک روز پس از اینکه موگرینی طرح‌های اتحادیه اروپا را اعلام کرد، مایک پمپئو وزیر خارجه آمریکا طعنه زد که اس‌پی‌وی یکی از غیرسازنده‌ترین ابزارهای قابل تصور برای صلح و امنیت منطقه‌ای و جهانی است. او نمی‌دانست که تا چه حدی حق با او است اما این سیستم طراحی شده توسط اروپا دارای حفره‌های آسیب‌پذیر نیز هست. سوئیفت قوی‌تر از «اس‌پی‌وی» «اس‌پی‌وی» شاید نتواند به همان میزانی که اروپا مدعی است کارساز باشد، اما گام مهمی برای پایان دادن به سلطه آمریکا در اقتصاد جهانی است. اما مهم‌تر از این طرح، طرح روسیه برای مقابله با یکجانبه‌گرایی واشنگتن است. روس‌ها چندی قبل اعلام کردند که در برابر سوئیفت، سیستمی طراحی کرده‌اند که به آن سوئیفت روسی گفته می‌شود. آنان روز گذشته رسما از بانک‌های خارجی برای پیوستن به سوئیفت روسی دعوت به عمل آوردند. بانک مرکزی روسیه اعلام کرد تاکنون ۴۱۶ شرکت روسی به سیستم انتقال پیام‌های مالی که به‌عنوان جایگزینی برای سوئیفت طراحی شده است پیوسته‌اند و بانک‌های خارجی هم می‌توانند به عضویت این سیستم درآیند. به گزارش «تسنیم» به نقل از «راشاتودی»، بانک‌های خارجی می‌توانند بخشی از شبکه انتقال پول روسیه شوند که به‌عنوان جایگزینی برای سیستم سوئیفت طراحی شده است. الگا اسکرو بوگاتووا، معاون بانک مرکزی روسیه گفت: «کسانی که مقیم روسیه نیستند امسال به ما متصل می‌شوند.» وی قبلا گفته بود که شرکت‌های خارجی می‌توانند با استفاده از یک سیستم پرداخت جایگزین با شرکت‌های تحریم‌شده روسی داد‌و ستد کنند. بانک مرکزی روسیه اعلام کرد از ماه سپتامبر، 416 شرکت روسی به سیستم انتقال پیام‌های مالی (SPFS) پیوسته‌اند. این سیستم شامل خزانه فدرال روسیه و شرکت‌های بزرگ دولتی مثل گزپروم نفت، راسنفت و سایرین می‌شود. سوئیفت یک شبکه مالی است که انتقال بین مرزی مقادیر بالای پول را در سراسر دنیا مقدور می‌سازد. مقر آن در بلژیک است ولی هیات‌مدیره آن شامل مقامات اجرایی بانک‌های آمریکایی می‌شوند که با استفاده از قانون فدرال آمریکا می‌توانند علیه بانک‌ها و مسئولان تمام دنیا اقدام کنند. این شبکه اکثر پیام‌های بین بانکی را پوشش می‌دهد و بیش از 11‌هزار موسسه مالی را در بیش از 200 کشور و قلمرو به هم وصل می‌کند. البته علاوه‌بر این سیستم جایگزین سوئیفت، ایران، روسیه، ترکیه و چین به دنبال ادامه تجارت بین‌المللی با استفاده از ارزهای ملی خود خواهند بود. در همین راستا، چین و روسیه از سال آینده میلادی مبادلات مالی خود را با استفاده از ارزهای ملی انجام می‌دهند. ترکیه نیز از ادامه تجارت با اوکراین، ایران و روسیه با ارزهای ملی خبر داده است. روز جمعه هم مسئولان و کارشناسان کشورهای ایران، ترکیه٬ روسیه و هند در مرکز مطالعات ایرانی آنکارا به بررسی «چالش‌ها و فرصت‌های تجارت با پول ملی» پرداختند تا شاید در آینده‌ای نه‌چندان دور تاکید کشورها بر استفاده از ارز ملی منجر به تضعیف دلار و رفته رفته خارج شدن این ارز از معاملات جهانی شود.∎​