صاحب‌خبر - از روز دوم اکتبر و با انتشار خبر ناپدید شدن «جمال خاشقجی» روزنامه‌نگار منتقد سعودی، دولت عربستان با رد هرگونه دست داشتن در ناپدید شدن وی بر خروج این روزنامه‌نگار از ساختمان کنسولگری این کشور در استانبول تاکید داشت اما به یک‌باره روز ‌شنبه 20 اکتبر دادستان کل این کشور با تایید خبر کشته شدن خاشقجی در ساختمان کنسولگری، آن را ناشی از درگیری و مشاجره وی با نیروهای امنیتی داخل کنسولگری اعلام کرد. اکنون بسیاری بر این باور هستند که عربستان سعودی در تلاش است با طرح این مساله که خاشقجی توسط نیروهای خودسر کشته شده دامن ولیعهد «محمد بن‌سلمان» را از این پرونده پاک کند اما آیا عربستان با همکاری دولت آمریکا در این زمینه موفقیت خاصی به دست خواهد آورد؟ یا اینکه باتلاق خاشقجی بن‌سلمان را در خود خواهد بلعید؟ تبعات این مساله برای آینده عربستان چگونه خواهد بود و روابط ریاض و واشنگتن پس از این ماجرا به کجا خواهد رسید؟ برای بررسی این موضوعات و چندین مساله دیگر «وطن‌امروز» با «رضا میرابیان» دیپلمات سابق و کارشناس مسائل خاورمیانه گفت‌وگو کرده است. *** عربستان سعودی پس از نزدیک به 3 هفته انکار، روز شنبه 20 اکتبر به قتل جمال خاشقجی اعتراف کرد، دادستان سعودی اعلام کرد این مسأله در نتیجه جر و بحث میان خاشقجی و ماموران امنیتی رخ داده است و آن را به نوعی اقدام خودسرانه قلمداد کرد، این روایت چقدر با واقعیت تطابق دارد؟ آیا واقعا خاشقجی در یک درگیری ساده با مأموران کشته شده است؟ از روز دوم اکتبر که خبر ناپدید شدن خاشقجی منتشر شده است دولت عربستان در ابتدا ضمن رد هرگونه اتهام در این‌باره اعلام کرد خاشقجی از ساختمان کنسولگری این کشور در استانبول خارج شده است و ناپدید شدن وی هیچ‌گونه ارتباطی با دولت عربستان ندارد. اما بعدها و با روشن‌تر شدن ابعاد جدید این رسوایی و فشارهای افکار عمومی جهان، رسانه‌‌های بین‌المللی و افزایش تقاضاها برای روشن شدن پرونده خاشقجی، موضع دولت عربستان بیش از پیش تضعیف شد. آنان در این مرحله و پس از آنکه مشخص شد نمی‌توانند نسبت به ناپدید شدن خاشقجی شانه خالی کنند موضوع گروه‌‌های خودسر و احتمال کشته شدن وی توسط این گروه‌ها را مطرح کردند. بیانیه دادستانی کل عربستان سعودی نیز به طور کامل با این سناریوی جدید مطابقت دارد. «سعود بن عبد‌الله المعجب» دادستان کل عربستان اعلام کرد: «براساس تحقیقات اولیه درگیری بین جمال خاشقجی و کسانی که با او در حین حضورش در کنسولگری عربستان ملاقات داشتند درگرفت که به مشاجره و درگیری فیزیکی و درنهایت به مرگش منجر شد». وی همچنین اعلام کرد برای روشن‌‌‌‌‌‌تر شدن این پرونده بیش از 18 نفر بازداشت شده‌‌‌اند. نکته جالب توجه در این میان این است که عربستان اصل قتل و حتی اینکه قتل در داخل ساختمان کنسولگری انجام شده است را پذیرفته است که به طور کامل با بیانیه‌ها و موضع‌گیری‌‌های اولیه آنان در تضاد قرار دارد. آنان در ابتدا اعلام کردند وی از ساختمان کنسولگری خارج شده است اما اکنون خبر مرگ وی را اعلام می‌کنند؛ این خود نشانگر این مساله است که عربستان برای پاکسازی صورت‌مساله و مبرا‌‌ کردن ولیعهد این کشور از اتهامات مرتبط با این پرونده تلاش می‌کند. دولت سعودی در اقدامی دیگر و برای نجات محمد بن‌سلمان و متهم‌‌سازی نیروهای پایین‌دستی امنیتی، معاون دستگاه استخبارات و سازمان امنیت این کشور «احمد العسیری» را برکنار کرد. العسیری پیش‌تر سخنگوی ائتلاف جنگ عربستان علیه یمن نیز بود. در اقدامی دیگر نیز دولت عربستان «سعود القحطانی» را که از مشاوران دربار پادشاهی عربستان است برکنار کرد. اکنون خبرهایی از متهم‌‌سازی این اشخاص و دست داشتن آنان در پرونده خاشقجی مطرح می‌شود. اما در همین راستا ملک «سلمان» فرمان تشکیل یک کمیته عالی برای روشن‌‌سازی ابعاد این پرونده و همچنین بازسازی و بازنگری در ساختار نظام امنیتی و اطلاعاتی عربستان را صادر کرد. این مسأله را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ صدور فرمان تشکیل کمیته عالی بازنگری در اقدامات نهادهای امنیتی عربستان بخشی از تلاش‌‌های این کشور برای پاکسازی صورت مساله و مبرا کردن دامن محمد بن‌سلمان از پرونده حذف و ترور خاشقجی است. محمد بن‌سلمان ریاست این کمیته را برعهده دارد و این خود گویای این واقعیت است که تیم محمد بن‌سلمان می‌خواهد روند بازرسی پرونده خاشقجی را منحرف کند و از طرف دیگر این مساله را به ابزاری برای تثبیت هرچه بیشتر قدرت محمد بن‌سلمان در نهادهای اطلاعاتی و امنیتی بدل کند اما آنان در این سیاست موفق نخواهند شد. اکنون افکار عمومی چه در داخل عربستان و چه در سطح جهانی علیه دولت ریاض بسیج شده است و رسانه‌‌های معتبر بین‌المللی روایت ساده‌انگارنه ریاض برای مرگ خاشقجی را قبول ندارند، بنابراین مخمصه و باتلاق خاشقجی همچنان دامنگیر محمد بن‌سلمان، ولیعهد جوان و خطرناک عربستان خواهد بود. بسیاری بر این باورند که سناریوی کنونی و مطرح کردن موضوع کشته شدن خاشقجی توسط نیروهای خودسر را آمریکایی‌ها طرح‌‌ریزی کرده‌‌اند و آنان مغز متفکر و معمار این مسأله هستند. آیا با این دیدگاه موافق هستید؟ بله! این دیدگاه با واقعیت تطابق دارد. چند روز پیش رئیس‌جمهور آمریکا «دونالد ترامپ» به طور رسمی و برای نخستین‌بار اعلام کرد: «احتمالا نیروهای خودسر در ساختار اطلاعاتی و امنیتی عربستان مسؤول ناپدید شدن جمال خاشقجی هستند». این موضع‌‌‌گیری راه را برای این سناریو و بی‌گناه کردن محمد بن‌سلمان هموار کرد. بلافاصله پس از این سخنرانی، ترامپ وزیر خارجه خود «مایک پمپئو» را به عربستان اعزام کرد. به نظر می‌رسد مسؤولیت پمپئو در این دیدار انجام هماهنگی‌‌‌های لازم با مقامات سعودی بویژه با ملک سلمان و شاهزاده جوان و کم‌تجربه وی بوده است. پمپئو در عربستان احتمالا هماهنگی‌‌های لازم درباره جزئیات برنامه آمریکا برای سناریو جلوه دادن مرگ خاشقجی را انجام داده است و اکنون دولتمردان سعودی در چارچوب همان سخنرانی ترامپ ضمن رد هرگونه دست داشتن در این مساله، نیروهای خودسر را عامل اصلی این جنایت اعلام می‌کنند. اما افراد، شخصیت‌ها و کارشناسانی که از اوضاع عربستان بویژه سیستم کاری نهادهای امنیتی و اطلاعاتی این کشور اطلاع دارند از این نکته بخوبی آگاه هستند که دستگاه‌‌های امنیتی و سیاسی این کشور هیچ کاری را بدون اجازه مافوق خود انجام نخواهند داد و طبیعتا این دستور از مافوق صادر شده است و سناریو‌‌سازی آمریکایی‌ها نیز نمی‌تواند رسوایی مقامات سعودی را کاهش دهد. این مسأله چه پیامد یا پیامدهایی برای دولت عربستان و بویژه ولیعهد جوان این کشور خواهد داشت؟ محمد بن‌سلمان از سال 2015 تاکنون از خود یک چهره اطلاح‌طلب و ترقی‌خواه به نمایش گذاشته است؛ شخصی که می‌خواهد چهره عربستان را تغییر دهد و آن را به یک کشور مترقی با استانداردهای عالی در زمینه آزادی‌های اجتماعی، سیاسی و فکری تبدیل کند اما ترور جمال خاشقجی تمام تلاش‌‌های بن‌سلمان را از بین برد. اکنون محمد بن‌سلمان در افکار عمومی جهان نماد یک شخصیت مستبد و انحصارطلب است که حتی اجازه کوچک‌ترین انتقادی را نیز به مخالفان خود نمی‌دهد. وی تمام سرمایه‌‌گذاری خود را در طول 3 سال گذشته از بین برد و واقعیت خود را به جهان نشان داد. برای نمونه قرار است در روزهای 23 تا 25 اکتبر ریاض میزبان یک اجلاس بزرگ اقتصادی باشد اما احتمال عدم برگزاری آن تقویت شده است، زیرا بسیاری از رهبران، سیاستمداران و اقتصاددانان و شرکت‌‌های بزرگی که قرار بود در آن شرکت کنند اکنون به طور رسمی از عدم حضور خود در عربستان خبر می‌دهند. از طرفی این مساله باعث تضعیف جایگاه بن‌سلمان در خاندان سلطنتی و همچنین مردم این کشور خواهد شد و به طور قطع روند تبدیل شدن وی به پادشاه آینده عربستان را بسیار سخت و حتی غیرممکن می‌کند. مرگ خاشقجی همچنین باعث وابسته‌‌‌‌‌‌تر شدن عربستان به آمریکا خواهد شد و ما باید روابط و وابستگی عربستان به آمریکا را از این به بعد به 2 دوران پیشاخاشقجی و پساخاشقجی تقسیم‌‌‌ کنیم. به‌نظر می‌رسد عربستان در دوران پساخاشقجی مقابل آمریکا دیگر استقلال عمل چندانی نخواهد داشت. موضع‌‌‌گیری ترکیه در این موضوع را چگونه تحلیل می‌کنید؟ ترکیه در پرونده خاشقجی دست به عصا حرکت کرد و رابطه خود با ریاض را به رابطه‌ای غیر قابل بازگشت تبدیل نکرد. آنان سعی کردند ضمن تاکید بر روشن‌‌سازی پرونده خاشقجی به عربستان نیز به طور کامل فشار وارد نکنند، یعنی ترکیه برای دستیابی به سهم خود و دریافت کمک‌‌‌هایی از عربستان تلاش می‌کرد که در این زمینه نیز موفق بود. آنکارا در عین حال که روابط خود با ریاض را حفظ کرده است، در افکار عمومی جهانی نیز خود را به عنوان حافظ حقوق روزنامه‌نگاران نشان داد، یعنی آنان در هر دو حوزه توانستند امتیازات بزرگی به‌دست آورند. در هفته‌‌های آتی جزئیات بیشتری از این مساله منتشر خواهد شد.∎​