به گزارش خبرگزاری اهل بیت(ع) ـ ابنا ـ نشست علمی بررسی دیدگاه‌های موافقان و مخالفان اسلامی سازی علوم انسانی در مجامع علمی عربی و ایرانی برگزار شد.

حجج اسلام «شیخ شفیق الجرادی» عضو شورای مركزی حزب الله و رئیس پژوهش‌های دینی و فلسفی لبنان همچنین حجت الاسلام دكتر «احمد حسین شریفی» عضو هیأت علمی مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره) و صاحب نظر در حوزه علوم انسانی اسلامی در این نشست علمی به بیان نظرات خود پرداختند.

در ابتدای این جلسه دكتر «محمدحسین ظریفیان» رئیس اداره كل پژوهش‌های اسلامی با تقدیر از حجت‌الاسلام شیخ شفیق الجرادی درباره آثار وی سخن گفت و افزود: نظریات این اندیشمند در حوزه نظریات علوم انسانی و روش‌شناسی مورد استفاده قرار گرفته است كه یكی از ضرورت‌ها و ظرفیت‌های علمی كه مراكز علمی باید به آن بپرازند علوم انسانی اسلامی است كه تلاش‌های فراوانی در جوامع اسلامی مانند لبنان انجام شده است؛ معهد پژوهش‌های دینی و فلسفی كارهای ارزشمندی در این حوزه انجام داده است و مركز صدرا هم كه آقای شریفی زیر نظر رهبر معظم انقلاب در آن فعالیت می‌كنند در این حوزه پیشرو است.

علوم انسانی اسلامی بعد از پیروزی انقلاب به یك گفتمان تبدیل شد

علوم انسانی اسلامی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به یك گفتمان تبدیل شده است؛ ما به تعاریف مختار از علوم انسانی رسیده‌ایم كه در خارج از كشور هم مورد بررسی است؛ تعاریفی كه اسلام ناب با تجربه انقلاب اسلامی و چند سال حكومت‌داری به آن‌ها دست یافته، قابل توجه است؛ ما امروز از تعاریف انتزاعی فاصله گرفته‌ایم؛ اگر دو دهه پیش در این زمینه صحبت می‌شد تجربه‌ای در اسلامی‌سازی و عملیاتی كردن آن نداشتیم اما امروز این دانش كسب شده است و به وسیله این مجامع مدیریت می‌شود.

اكنون روند اسلامی سازی علوم انسانی شتاب بیشتری گرفته است؛ این شتاب را رهبر معظم انقلاب مدیریت می‌كنند و مجموعه‌های دانشی كه معمولاً با نگاه پژوهشی این را دنبال می‌كنند باید به این مسأله وارد می‌شدند، از جمله این مراكز كه به صورت جدی تلاش كرده‌اند تا علوم انسانی اسلامی را دنبال كنند پژوهش‌های اسلامی رسانه است؛ در كنار آن پژوهش‌هایی كه باید در این زمینه پیگیری می‌شده، انجام شده است؛ این مجموعه در آستانه 25 سالگی تأسیس خود كارنامه درخشان و ارزشمندی در این زمینه دارد.

باید عقب‌افتادگی‌های خود را در اسلامی‌سازی علوم جبران كنیم

اما در دو زمینه عقب افتاده‌ایم، یكی حوزه روش‌شناسی است كه پژوهش‌های روشمند و بازنگری در پژوهش‌هایی كه شاید بشود از آن‌ها روش‌های پژوهش‌های اسلامی را استفاده كرد و دیگر در حوزه دانش‌هایی كه با علوم انسانی اسلامی مرتبط است، در این زمینه در مجموعه خود نیازمند تلاش جدی‌تری هستیم؛ باید بررسی شود كه پژوهشگران مجموعه چقدر در این زمینه كار كرده‌اند، در حوزه نظریه‌پردازی در حوزه علوم انسانی اسلامی قدم بر می‌داریم و چقدر فاصله داریم.

جلسه امروز یكی از دستاوردهای سفر مدیركلان پژوهش‌های اسلامی به كشور لبنان در اردیبهشت‌ماه سال جاری است؛ این سفر دستاوردهای دیگری هم داشته است كه در جلساتی به آن‌ها اشاره كرده‌ام كه این دستاوردها یا به فعلیت رسیده و یا نزدیك به فعلیت است. این جلسه به دنبال بررسی آراء موافقان و مخالفان علوم انسانی اسلامی در مجامع ایرانی و اسلامی است؛ اگر بخواهیم كامل یك مسأله را بدانیم باید حرف موافقان و مخالفان را بشنویم؛ فرصت امروز برای شنیدن موافقان و مخالفان این عرصه است كه در دو جامعه عربی و ایرانی با توجه به تنوع و تشابهات جوامع این عزیزان، حرف‌های مشابه و متفاوت با هم دارند.

سید جمال‌الدین اسدآبادی نخستین اسلامی‌ساز علوم انسانی بود

در ادامه، حجت‌الاسلام دكتر شریفی در بیان مباحثی درباره اسلامی سازی علوم انسانی در ایران گفت: ایده اسلامی سازی علم از زمان سید جمال الدین اسد آبادی مطرح شد؛ اقبال لاهوری به علوم انسانی اسلامی پرداخته است؛ او می‌گوید علم از جهان اسلام به غرب رفت و اكنون كه در حال ورود دوباره به جهان اسلام است باید در اسلامی كردن آن دقت خود را به خرج دهیم.

وی فعالیت‌های شهید مطهری و شهید صدر را در اسلامی سازی علوم انسانی مورد توجه قرار داد و اظهار داشت: فعالیت‌های شهید صدر در زمینه اسلامی كردن علومی مانند جامعه‌شناسی، فلسفه و اقتصاد از نمودهای فعالیت‌های عملی علمای اسلام درعصر معاصر است.

حجت‌الاسلام دكتر شریفی با اشاره به مؤسساتی كه پیش و پس از انقلاب اسلامی به صورت جدی به اسلامی سازی علوم انسانی همت گماشته و به این عرصه وارد شده‌اند ابراز داشت: در این سال‌ها تعابیر مختلفی مانند تحول علوم انسانی، اسلامی‌سازی علوم انسانی، انسانی‌سازی علوم انسانی یا بومی‌سازی علوم انسانی هم برای این مبحث به كار رفته است.

مركز پژوهش‌های اسلامی رسانه در راستای اسلامی سازی علوم تأسیس شد

عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی تأسیس مركز پژوهش‌های اسلامی رسانه را در راستای اسلامی سازی علوم عنوان كرد و گفت: رسانه به عنوان یك علم انسانی با زیرشاخه‌های خود یك علم وارداتی است و با مبانی و تكنیك‌های خود در غرب نمی‌تواند مورد پذیرش اسلام باشد بنابراین باید نگاه اسلامی را در این زمینه شكل دهیم.

وی در تحلیل سخنان مخالفان اسلامی‌سازی علوم انسانی كه سردمدارشان را دكتر سروش معرفی كرد، گفت: این افراد از اساس این ایده را قبول نداشتند؛ دوازده مورد از مخالفت‌های این افراد را استخراج كرده‌ام كه از آن جمله می‌توان به اینكه «هویت علم به روش و روش علمی منحصر در تجربه است، بنابراین علم اساساً اسلامی و غیر اسلامی ندارد؛ هویت اصلی علم روش است و روش هم در تجربه منحصر است؛ تجربه، اسلامی و غیر اسلامی و مسلمان و مسیحی ندارد»؛ به عبارت دیگر می‌گویند، «هویت علم به روش است و هر موضوع و مسأله بیش از یك روش ندارد، روش هم غیر اختیاری است، من روش را انتخاب نمی‌كنم، روش یك مولود اجباری است و مسأله روش را تعیین می‌كند».

حجت‌الاسلام دكتر شریفی درپاسخ این شبه گفت: هویت علم تركیبی است و موضوع، هدف و روش یك علم را شكل می‌دهند، دوم اینكه همانگونه كه می‌گویید روش تابع مسأله است، هر مسأله را نمی‌توان تنها به یك روش حل كرد، مسائل علوم انسانی درباره كنش‌‌های انسان است، این مسائل ظرفیت این را دارد كه نقلی، عقلی و هم تجربی پاسخ داده شود؛ بنابراین اگر مسأله كشش پاسخ‌های متعدد را داشت، نباید راه را بر آن ببندیم.

عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی ادامه داد: ملكیان، پایا و سروش می‌گویند علمی بودن علم به عمومی بودن معیار آن است، كه اصل این كلام در سخن بعضی از پزیتیویست‌های غربی است؛ و اضافه می‌كنند عمومی‌ترین معیار تجربه است؛ در نتیجه علمی بودن علم به تجربی بودن معیار آن است؛ ما در نقد می‌گوییم كه عمومی بودن علم به عقل است، حجیت تجربه به استدلال عقلی است، صحت تجربه علم است، مشاهده صرف را تجربه نمی‌گویند، به جوش آمدن آب را چشم می‌بیند و پس از آن عقل نتیجه می‌گیرد كه تمام آب‌ها در صد درجه به جوش می‌آید؛ پس علم جامع‌تر از تجربه است؛ ما باید به دنبال معیارهای درست برویم، عمومی یا خصوصی بودن علم معیار نیست، علم شما لازم نیست عمومی باشد بلكه باید صحیح باشد.

مدافعان اسلامی سازی علوم با انحصار در تجربه مخالفند نه روش تجربی

وی تصریح كرد: كسی از مدافعان علوم انسانی اسلامی نمی‌گوید كه تجربه حجیت ندارد؛ تمام حرف مدافعان این است كه چرا فقط به تجربه رجوع می‌كنید، در كنار تجربه متون دینی، عقل و شهود صحیح را نیز باید در نظر گرفت؛ حرف علوم انسانی اسلامی مخالفت با انحصار در تجربه است نه استفاده از تجربه.

حجت‌الاسلام شریفی در پاسخ به آن‌ها كه به گذشت چهل سال فعالیت در زمینه علوم انسانی اسلامی، صرف هزینه گزاف و به دست نیامدن نتیجه و بی‌فایده بودن گام برداشتن در این مسیر تأكید می‌كنند گفت: پرداختن به این ایده تاریخی بیشتر از چهل سال دارد.

صدها كتاب و هزاران مقاله اسلامی‌سازی علوم را ببینید

عضو هیأت علمی مؤسسه امام خمینی ادامه داد: تمام هزینه پرداخت شده برای این كار در دوران انقلاب اسلامی كمتر از بودجه یك سال دانشگاه تهران است؛ چرا وقتی به علوم انسانی اسلامی می‌رسید عجله می‌كنید، علوم غربی حدود چهار سده پس از رنسانس پدید آمدند. از سویی چشم بستن این افراد بر فعالیت‌های انجام شده در این چند دهه بی‌انصافی است؛ صدها كتاب و هزاران مقاله كه در این زمینه به رشته تحریر در آمده است را مطالعه كنید.

امارات مؤسسه «مومنان بدون مرز» را برای ترویج رویكرد سكولار در اسلام راه اندازی كره است

در ادامه شیخ شفیق الجرادی با اشاره تاریخچه‌ای از علوم انسانی در جهان عرب و ابراز نگرانی از اینكه به كار بردن وصف اسلامی برای علوم انسانی تنها در كلام باقی بماند و به عرصه عمل وارد نشود گفت: مواظب باشید تا نكند روزی صفت اسلامی را در علوم به كار ببریم و محتوا تغییری نكرده باشد؛ برای رسیدن به نتیجه نباید عجله كنیم، باید بیشتر در مقدمات عمیق شویم. اسلامی‌سازی علوم انسانی از زمان متلاشی شدن حكومت‌های اسلامی و ورود اندیشه‌های جدید غربی به دنیای اسلام آغاز شده است.

شیخ شفیق الجرادی به پراختن مسلمانان به دو مسأله در ابتدای ورود اندیشه‌های جدید غربی اشاره كرد و اظهار داشت: مسلمانان نخست به این فكر افتادند كه چرا جهان اسلام دچار انحطاط شده است و دوم اینكه چطور می‌توانیم با حفظ هویت اسلامی خودمان وارد دوره مدرنیته شویم.

وی با اشاره به فعالیت های علمای اسلام در زمینه علوم انسانی ،اسلامی گفت: محمد باقر صدر در اقتصاد و فلسفه موفق شد كه «اقتصاد ما» و «فلسفه ما» را ارائه دهد و در جامعه‌شناسی هم قصد داشت كه «جامعه‌شناسی ما» را تألیف كند ولی به شهادت رسید. مرحوم سید محمد رضا مظفر و همفكران او نیز تصمیم گرفتند كه دانشگاه‌ها و دانشكده‌هایی با مضمون و هویت اسلامی تأسیس كنند.

رئیس پژوهش‌های دینی و فلسفی لبنان به تاریخچه‌ای از دیگر فعالیت‌های جهان عرب در زمینه علوم انسانی اسلامی پرداخت و افزود: عده‌ای از جوانان دانشجوی اهل سنت در كانادا كتاب «اسلامة المعرفه؛ اسلامی‌سازی معرفت، شناخت یا دانش» و سپس تلخیص مجموعه «روابط بین‌المللی بر اساس منابع اسلامی» را به چاپ رساندند؛ ابوالقاسم حاج حمد، كتابی با عنوان «العالمیه الثانیه الاسلام؛ جهانی سازی دوم در اسلام» را به چاپ رساند.

عده‌ای به اسم اسلامی‌سازی علوم به دنبال سكولاریزه كردن اسلام هستند

شیخ شفیق الجرادی دو مجموعه مقابل اندیشه اسلامی سازی علوم را مورد توجه قرار داد و گفت: این دو مجموعه در عربستان سعودی و امارات مستقر هستند؛ در عربستان سعودی به خاطر فشار سلفیان این كار انجام شد؛ مجموعه امارات كه باهوش‌تر هستند، در دو خط كار می‌كنند مؤسسات پژوهشی در امارات وجود دارد كه درباره اسلام سیاسی صوفیانه كار می‌كنند و مطمئناً این اسلام سیاسی صوفی به عدم اسلام یا بی اسلامی منجر خواهد شد و یك مؤسسه بزرگی به اسم مؤمنان بدون مرز ایجاد كرده‌اند؛ وظیفه این مؤسسه جمع‌آوری گرایش‌های مختلف سكولار است؛ این‌ها ادعای اسلامی سازی علوم را دارند اما این اسلامی سازی در اصل سكولاریزه كردن اسلام است.

وی اندیشمندان جهان، حتی اندیشمندان عرب را از بحث‌های موجود در ایران بی‌اطلاع ارزیابی كرد و پیشنهاد داد: كارهای جدی و مؤسسات جدی در این خصوص مشغول كار شوند و در حوزه رسانه فعالیت‌هایی انجام شود كه بحث‌های داخل ایران به گوش مخاطب اصلی در جهان عرب برسد. رسانه‌های كنونی جهان اسلام در این عرصه بسیار سطحی عمل میكنند مخاطب نخبانی از فعالیت ها و مؤسات پژوهشی ای موضوع مطلع نیست.

..........................
پایان پیام/ 167