خبرنامه دانشجویان ایران: سعید درویشی// سه روز پیش دیوان بین المللی لاهه در رای موقت خود، به اتفاق با اعلام اینکه صلاحیت رسیدگی به شکایت ایران از آمریکا به سبب نقض عهدنامه مودت و روابط اقتصادی و حقوق کنسولی سال 1955 بین دو کشور را دارد، رای به پایبندی و اجرای تعهدات طرفین داد.

این رای موقت اما با واکنش های متفاوتی مواجه شده است. برخی آن را یک پیروزی بین المللی و در حد برجام خوانده اند و برخی آن را یک سند بی ارزش سیاسی قلمداد می کنند. واکنش هایی بنظر میرسد بیشتر جناحی است تا منطقی. اما سیاه و سفید این رای چیست؟

نیمه سفید رای دیوان لاهه
افکار عمومی و برگ برنده ایران: جایگاه حقوقی و غیرسیاسی دیوان بین المللی لاهه و چهره مثبت آن در افکار عمومی همیشه دارای اهمیت بوده است. این رای هرچند خفیف به نفع ایران میتواند در افکار عمومی جهانیان به برگ برنده ای تبدیل شود مشروط به اقدام مناسب وزارت امور خارجه. اینکه بعد از سالها، آمریکا در یک دادگاه با جنبه رسانه ای جهانی شکست خورده است از جمله نتایج مثبت این روند قضایی است. فراموش نکنیم که برنامه ریزی تبلیغی صهیونیست ها برای شیطان سازی اتمی از کشورمان جزو سیاست های مهم دشمنان است و با این رای میتوان با آن مقابله کرد.
قضات دیوان به اتفاق آرا به سه تصمیم موقت رسیده‌اند که تا زمان صدور رأی نهایی برای دو طرف الزام‌آور است:

۱- ایالات متحده آمریکا، منطبق با تعهداتش ذیل پیمان ۱۹۵۵ مودت، روابط اقتصادی و حقوق کنسولی، باید به نحو مورد انتخاب خود، هر مانع برآمده از تدابیر اعلامی ۸ می ۲۰۱۸ بر صادرات آزاد این اقلام به اراضی جمهوری اسلامی ایران را رفع کند:
• دارو و تجهیزات پزشکی؛
• مواد غذایی و اقلام زراعی؛
• قطعات یدکی، تجهیزات، خدمات مربوطه (شامل خدمات پس از فروش، تعمیر و خدمات نگهداری و بازرسی) مورد نیاز ایمنی هوانوردی مسافری.

۲- ایالات متحده آمریکا باید اطمینان یابد که در ارتباط با اقلام و خدمات فوق‌الذکر، مجوزها و تاییدیه‌های مورد نیاز صادر شده و پرداخت‌ها و دیگر انتقال‌های منابع تحت هیچ محدودیتی نباشند؛

۳- هر دو طرف باید از هر اقدامی که ممکن است مناقشه ارائه‌شده در دیوان را تشدید کرده یا ابعاد آن را گسترش دهد و حل آن را دشوارتر کند، خودداری کنند.

بر این اساس، هرچند دیوان تمام تدابیر مورد درخواست ایران را نپذیرفت، اما واشنگتن را به رفع بخش قابل توجهی از تحریم‌های ایران ملزم کرده است. همچنین بند سوم تصمیمات دیوان عملا آمریکا را از اعمال تحریم‌های بیشتر از جمله احیای تحریم‌های یکجانبه نفتی که می‌تواند دامنه مناقشه را گسترش دهد، منع می‌کند.

نیمه سیاه رای دیوان بین المللی
ضمانت اجرا: ماده94 بند 2 منشور سازمان ملل متحد چنین میگوید: «چنانچه هر یک از اصحاب دعوی در اجرای تعهدات موجود طبق حکم صادره از سوی دیوان کوتاهی نماید، طرف دیگر اختلاف می‌تواند به شورای امنیت مراجعه کند و شورا چنانچه ضروری تشخیص دهد، توصیه‌هایی را خواهد کرد یا این که نسبت به اقداماتی که می‌بایست به منظور اجرا گذاردن حکم دیوان اتخاذ شوند تصمیم‌گیری کند.»

به صراحت این بند، شورای امنیت سازمان ملل نهاد نهایی برای تضمین اجرای احکام دیوان بین المللی است. بنابراین میتوان از الان شکست اجرایی این رای را به دلیل امتیاز وتوی آمریکا در شورای امنیت حتمی دانست. پس عملا کشورمان هیچ طرفی از این رای نخواهد برد.

برجام و ضعف هایی که بیرون میزند: یکی از ایرادات مهم در شکایت ایران از امریکا و ارجاع آن به دیوان بین المللی لاهه عدم کارآیی برجام در موضوع ضمان اجرایی آن است. در ایام بررسی برجام در کمیسیون ویژه مجلس شورای اسلامی، یکی از اصلی‌ترین نقدهای منتقدین این بود که طبق مکانیزم حل اختلاف توافق هسته‌ای- بند 36 و 37- اگر امریکا یا هر کشور دیگری به تعهداتش عمل نکند، ایران حتی نمی تواند نسبت به این مسئله شکایت کند چون نهایتا تحریم ها علیه خود ایران بر می گردد اما تیم مذاکره کننده هسته‌ای این مسئله را رد می‌کرد. با ارجاع پرونده عهدشکنی آمریکا به دیوان لاهه این ناکارآمدی در برجام به اثبات رسید که برخلاف تمام تبلیغات دولتی ها برجام حتی توان تضمین اجرایی ندارد چه رسد به توان حل اختلاف بین اعضای امضا کننده آن.

توهمات رسانه ای به سبک بزک کردن برجام
واقعیت ان است که رای موقت دیوان بین المللی لاهه حتی اگر به سرمنزل نهایی برسد نه ضمانت اجرایی دارد و نه توان محدود کردن قوانین داخلی امریکا را (همان قوانینی که تحریم های اولیه برآن استوار شده است). اینکه برخی سایت های خبری با تیتر (رفع تحریم ها به دستور لاهه) سعی در بزرگنمایی آن دارند دقیقا یاداور بزک کردن برجام در ایامی بود که حتی طرفدارانش آن را نخوانده بودند.

رای دیوان بین المللی در بهترین حالت یک سند تاریخی خواهد بود برای تنویر افکار عمومی جهانیان و نه بیشتر؛ پس نباید انتظار بیشتری از آن داشته باشیم.