شناسهٔ خبر: 28314482 - سرویس فرهنگی
نسخه قابل چاپ منبع: روزنامه ایران | لینک خبر

گفت‌و‌گو با حسن ناهید به بهانه سوم مهر، سالروز تولد حسن کسائی

آنچه او از «نی» شنید

صاحب‌خبر - محسن بوالحسنی خبرنگار خانه «حاج سید جواد کسائی» تاجر بزرگ اصفهانی همیشه پر از میهمان بود؛ میهمان‌هایی سرشناس اما نه از قماش کاسب و پیشه ور، که از جنس هنرمندان و موسیقیدان‌ها. سید حسین طاهرزاده، جلال‌الدین تاج اصفهانی، اکبر خان نوروزی، خاندان شهناز (شعبان‌خان، حسین آقا، علی آقا و جلیل شهناز)، غلامحسین سارنج، ادیب خوانساری و... مرتب به این خانه‌ رفت و آمد می‌کردند تا حظ وافری نصیب صاحبخانه کنند و دمی به نت‌ بگذرانند. سوم مهرماه سال 1307 حسن کسائی فرزند حاج سیدجواد در همین خانه- خانه‌ای که هماره پر از موسیقی بود- چشم به دنیا گشود. پسر هنوز سن و سالی نداشت، که از سر اتفّاق، از یک نوازنده دوره‌گرد در کوچه صدای ساز نی را شنید و دل به این ساز باخت. بعدتر آواز و گوشه‌های موسیقی ایران را نزد دوستان پدرش تاج اصفهانی و ادیب خوانساری آموخت و رفت تا در محضر مهدی نوایی نوازندگی نی یاد بگیرد. حسن کسائی بعدها در محضر ابوالحسن خان صبا و جلیل شهناز ردیف‌ و نوازندگی سه تار آموخت اما نی تا پایان زندگی همراه همیشگی‌اش شد. حسن کسائی را نخستین کسی می‌دانند که ساز نی را به‌شکل درست و استانداردش آموخت و پرورش داد. کارشناسان موسیقی معتقدند نی پیش از کسائی از یک طرف‌سازی مهجور و از طرفی دیگر همراه با ناخالصی‌های فراوان بود؛ یعنی تفاوت محسوسی بین صداهای اوج، بم و بم نرم نبود. کسائی توانست با تغییر حالت در زبان، در محل استقرار زبان، حالت لب و فرم سر نی، صدایی بسیار شفاف و بدون ناخالصی از نی تولید کند. حسن ناهید، نوازنده نی که سابقه آشنایی چندین دهه با حسن کسائی دارد در گفت‌و‌گو با «ایران» از این استاد موسیقی ایرانی می‌گوید که سوم مهر1307 به دنیا آمد و ۲۵ خرداد ۱۳۹۱ در شهرش اصفهان چهره در نقاب خاک کشید. آن‌طور که می‌دانم شما از سن کم با صدای ساز حسن کسائی آشنایی داشتید. بله. راستش من عاشق استاد کسائی بودم و یادم می‌آید 10 ساله بودم که صدای ساز ایشان را شنیدم و بشدت دگرگون شدم. یکی دوسال مدام به صدای بی‌نظیر ساز نی او گوش می‌دادم و از 12 سالگی شروع کردم برایشان نامه نوشتم. آن روزگار من در شیراز زندگی می‌کردم و استاد اصفهان بودند و بالاخره فرصتی دست داد تا بروم محضرشان. در واقع در جواب یکی از نامه‌هایم من را دعوت کردند تا به اصفهان بروم. آنجا به شاگردان خود گفتند برایم دو عدد ساز نی بیاورند و این سازها را در واقع به من هدیه دادند و هر وقت فرصتی دست می‌داد و حال استاد مساعد بود یا حضوری به اصفهان می‌رفتم تا خدمتشان باشم یا تلفنی جویای حالشان می‌شدم. بعد از فوتشان هم فرزندان برومندش در یک بزرگداشت نی استاد کسائی را که بسیار نفیس است و بواقع گنج، به من هدیه دادند که برای من باارزش‌ترین دارایی جهان است. چه شاخصه‌ای در نوازندگی استاد کسائی وجود داشت که شما را از همان سن کم شیفته خود کرده بود؟ ببینید موضوع اینجاست که اصلاً قبل از ایشان کسی «نی» نمی‌نواخت. یعنی کسی به شکل و شیوه کسائی نی نمی‌زد. کسائی در این زمینه یگانه بود و بی‌نظیر، من هیچ کس را مثل کسائی در موسیقی ایرانی نمی‌شناسم که چنین جایگاهی داشته باشد و یک ساز را به چنین جایگاهی برساند. در آن زمان ساز نی هیچ جا جز اصفهان پیدا نمی‌شد و اگر کسی می‌خواست نی بزند یا بخرد باید می‌رفت اصفهان و این ساز را تهیه می‌کرد. کسی هم آنچنان علاقه‌ای به این ساز نداشت. استاد کسائی باعث شد که امروزه این همه نوازنده نی در گوشه و کنار ایران داشته باشیم و من چندین نفر می‌شناسم که خانم‌ها و آقایانی هستند که در نوازندگی ساز نی تحصیلات عالیه دارند و این‌ها همه از برکات و علم و بزرگمردی حسن کسائی است. یکی دو نفر دیگر در آن زمان ساز نی می‌زدند، اما‌سازی که استاد کسائی می‌زد چیز دیگری بود. همان‌طور که گفتم انگار ساز نی با حسن کسائی گره خورد و به‌نام او ثبت شد. او در آوازه‌خوانی هم بی‌نظیر بود، در نوازندگی سه‌تار هم همین‌طور. خود جناب کسائی درباره آینده ساز نی و آنچه بر او گذشته چه می‌گفت؟ او تا آخرین لحظات عمرش دغدغه موسیقی داشت و دوست داشت روز به‌روز بیشتر پیشرفت کند. شخصیتی داشت بسیار مهربان و با منشی خاص و بی‌دریغ نسبت به اطرافیانش. با اینکه شاگردی بزرگان تاریخ موسیقی ایرانی را کرده بود اما هرگز نشد که کسی ذره‌ای از او جز فروتنی ببیند. باز هم می‌گویم او به هدفش رسید و امروز ساز نی همان‌طور که استاد می‌خواست مورد قبول و پسند همه شده و جوان‌ها بسیار به این ساز علاقه دارند. یادش بخیر و گرامی که بزرگ بود و از اهالی مهر و هنر.

نظر شما