هنوز از خاطرمان نرفته ماجرای نقش برجسته «سرحانی» در باغملک، نقش برجسته «هرکول فاله» دشت سوسن، نقش برجسته «شیوند» از توابع دهدز، که دینامیت‌گذاری‌ها به تخریب و نابودی آنها منجر شد. این بار گویی حادثه تلخ میراثی دیگر در راه است و دوستداران میراث فرهنگی خوزستانی از تلاش سودجویان برای دینامیت‌گذاری در یک مجموعه نقش برجسته بسیار مهم و ثبت ملی شده در خوزستان پرده برداشته‌اند. مجتبی گهستونی، فعال میراث فرهنگی در خوزستان در همین زمینه از تعرض به نقش برجسته شاخص «تنگ بتا» در شهرستان اندیکا خبر داده و به جام‌جم می‌گوید: معمولا هر دو سال یک بار به نقش برجسته تنگ بتا که در گردنه‌ای موسوم به «خدایان» و بلندای کوهستان «دلا» و مشرف بر دشت شیمبار است و مسیر پیاده‌روی سنگینی دارد، رفته و از آن بازدید می‌کنم. این‌بار اما پس از بازدید متوجه تعرض به این نقش برجسته با دینامیت شدم. شواهد و تحقیقات نشان می‌داد که در اسفند سال گذشته از میان 13 نقشی که آنجا وجود دارد به دو نقش برجسته تعرض شده که این تعرض و تخریب با انفجار دینامیت صورت گرفته است. ظاهرا قاچاقچیان سودجو تصمیم داشتند تمام نقش برجسته الیمایی تنگ بتا را منفجر کنند که خوشبختانه با حضور به موقع یگان حفاظت، نقشه شوم آنان بی‌نتیجه مانده بود.

این فعال میراث فرهنگی در ادامه می‌گوید: تنگ بتا با 12 نقش برجسته هشت و نیم متری و یک نقش برجسته 140 سانتی‌متری همواره در تیرس شکارچیان و حفاران غیرمجازی است که به غلط باور دارند پشت هر سنگی گنجی پنهان است.

به گفته وی تعرض به نقش برجسته‌ها و سنگ‌نگاره‌های اندیکا ناشی از آن است که هیچ نیروی یگان حفاظتی در آن شهرستان پهناور مستقر نبوده و اداره میراث فرهنگی این شهرستان فعال نیست و جز یک رئیس که در شهرستان اندیکا اقامت ندارد و در اهواز شاغل است نیروی دیگری در اداره مستقر نیست.

گهستونی یادآور می‌شود که در دینامیت‌گذاری و تخریب تنگ بتا در سال گذشته که با هوشیاری رئیس سابق اداره میراث فرهنگی اندیکا و حضور بموقع نیروهای یگان حفاظت میراث خنثی شد، چهارنفر دستگیر می‌شوند و مقادیر قابل توجه‌ای دینامیت به وزن 8 کیلوگرم کشف و ضبط و تحویل نیروی انتظامی می‌شود.

حال خراب این سنگ نبشته‌ها

عضو انجمن میراثی تاریانا خوزستان با اشاره به این‌که وضعیت تمام سنک نگاره‌ها و نقش برجسته‌هایی با قدمت ایلامی، اشکانی، الیمایی و... در خوزستان در معرض خطر جدی و از بین رفتن است، می‌گوید: وقتی نقش برجسته‌هایی مثل اشکفت سلمان و کول فرح که در شهر قرار دارند در معرض انواع خطر، تخریب و تعرض‌های انسانی و طبیعی هستند، بی شک نقش برجسته و سنگ نگارهایی مثل تنگ بتا، سوز تینا، بردماهی، جنگه، یارعلیوند، خنگ اژدر، کمالوند، شهسوار، تاراز، سروک، چوزه و چندین اثر شاخص دیگر که در مناطق دور دست هستند حال و روزشان معلوم است و به نظر می‌رسد که هیچ اراده و برنامه منسجمی برای حفاظت صددرصدی و تضمین شده از این آثار وجود ندارد.

گهستونی البته به ذکر انتقاد از وضعیت موجود بسنده نکرده و به مسؤولان پیشنهاد می‌دهد که به‌دلیل ویژگی‌های منحصربه‌فرد سنگ‌نگاره‌ها، نقش برجسته‌ها و کتیبه‌های باستانی خوزستان که نمونه‌های اندکی از آنها در ایران وجود دارد، تشکیل یک پایگاه پژوهشی و باستان‌شناسی اختصاصی برای مطالعه و حفاظت از آنها و همچنین ایجاد مسیر بازدید برای علاقه‌مندان که می‌تواند منجر به توانمند کردن جامعه محلی شود، ضرورت است.

وی همچنین از مسؤولان مربوط می‌خواهد که با متخلفان تعرضات قبلی برخورد جدی و شدیدی صورت گیرد تا درس عبرتی برای سودجویان در کمین دیگر آثار باشد.

این فعال میراثی تاکید می‌کند که نقش برجسته‌های صخره‌ای به‌رغم نقش مهمشان در قالب هنر مغفول مانده‌اند و اگر تلاش «سر اوتیس هنری لایارد» در سال 1841 که این نقش برجسته‌ها را کشف کرد و یا کوشش و پیگیری «مونی‌پنی» کنسول انگلیس در اهواز که 90 سال بعد تصویر آنها را منتشر کرد، و یا تحقیقات اولیه و گسترده «بیوار»، «هانسمن»، «شکد»، «لویی واندنبرگ» از بلژیک و «کلاوس شیپمن» از آلمان نبود، معلوم نبود تا به امروز اثری از نقش برجسته‌های ارزشمند خوزستان باقی می‌ماند یا نه.

فرصت‌های بی‌نظیر اندیکا

شهرستان اندیکا توسعه نیافته است و از زیرساخت‌های مناسبی برخوردار نیست و سیستم اداری و امکانات لجستیکی کافی ندارد. با این‌که شاخص توسعه یافتگی در خوزستان 67 است، اما شاخص توسعه اندیکا 33 است و این یعنی اندیکا دچار کمبودهای فوق‌العاده است که برنامه‌های عملیاتی می‌تواند موجب رفع محرومیت در این شهرستان شود.

در واقع اندیکا طی یک دهه گذشته به شهرستان تبدیل شده و با این حال از محرومیت گسترده‌ای برخوردار است و این درحالی است که به واسطه جلوه‌های تاریخی، طبیعی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. گهستونی به ما می‌گوید از آنجا که اندیکا به‌دلیل این‌که شهری صنعتی نیست و توسعه ناپایدار کمتری در آن رخ داده و بیشتر مناطقش بکر باقی مانده است، در صورت برنامه‌ریزی منسجم، در حوزه‌های میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری حرف‌های فراوانی برای گفتن دارد و می‌توان شاهد سرمایه‌گذاری‌های بسیاری در آن بود.

وی با تاکید بر این‌که این شهرستان قابلیت جذب گردشگر از کل کشور در هر 4 فصل را دارد، در نبود مدیریت میراث فرهنگی در اندیکا از فرماندار این شهرستان که خود از دوستداران میراث فرهنگی و باسابقه محسوب می‌شود می‌خواهد به اوضاع نابسامان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی اندیکا توجه کند و ضمن پیگیری برای انتصاب فردی شایسته و متخصص در یکی از حوزه‌های سه‌گانه میراث فرهنگی صنایع‌دستی و گردشگری به ظرفیت‌های متعدد این شهرستان در زمینه میراث فرهنگی و توسعه گردشگری و ایجاد درآمدزایی و اشتغالزایی توجه کند، چراکه اندیکا نیز با ظرفیت‌هایی که دارد مثل یزد و کاشان و لالجین و چند شهر دیگر می‌تواند اقتصادی متکی بر میراث فرهنگی و داشته باشد.

تلاش برای توسعه گردشگری با وجود کمبود اعتبارات

مهم‌ترین عاملی که باعث می‌شود سودجویان و قاچاقچیان آثار تاریخی جسارت پیدا کنند که هر روز گسترده از پیش دست به تعرض و تخریب آثار تاریخی بزنند، شاید نبود نیروهای حفاظتی و حفاظت جدی از این آثار است. در این خصوص به سراغ مسؤولان میراثی استان خوزستان و شهرستان اندیکا رفتیم تا توضیح آنان را در زمینه نبود حفاظت مناسب از آثار تاریخی و یا برنامه‌های میراث فرهنگی برای محافظت جدی از آثار باستانی خوزستان جویا شویم.

رئیس اداره میراث فرهنگی،‌ صنایع دستی و گردشگری استان خوزستان اما در واکنش به اخبار مربوط به آسیب‌پذیری سنگ‌نگاره‌های اندیکا، با تکذیب خبرهای مربوط به اسفند ماه و قصد گروهی برای پیدا کردن گنج‌های پنهان در آثار تاریخی با استفاده از دینامیت به جام‌جم می‌گوید: مشکلات مربوط به تامین امنیت محوطه‌ها و آثار تاریخی متعلق به همه نقاط کشور است و عدم تامین اعتبارات کافی دلیل اصلی این مشکلات برای میراث کشور و از جمله آثار میراثی خوزستان و شهرستان اندیکا است که البته با بازدیدهای شبانه‌روزی یگان‌های حفاظت در جهت جبران این کاستی‌ها تلاش می‌شود؛ امری که البته از سوی فرماندار اندیکا با چنین قوتی تایید نمی‌شود.

علیرضا ایزدی، اندیکا را شهری خوش آب و هوا که دارای ظرفیت‌های قابل توجه برای جذب گردشگر است می‌داند و می‌گوید: دو تقاضا برای راه‌اندازی اقامتگاه‌های بومگردی اخذ و با آنها موافقت شده است. همچنین یک کمپ گردشگری بتازگی آماده و کمپ دیگری هم در شرف بهره‌برداری است.

جوامع محلی باید آگاه شوند

فرماندار اندیکا هم در حالی از اراده مجموعه تحت سرپرستی‌اش در راستای توسعه این شهرستان از رهگذر جذب گردشگر و رونق گردشگری پایدار سخن می‌گوید که به گفته خود او،‌ ظرفیت‌های تاریخی و طبیعی این منطقه به حال خود رها شده‌اند. مراد سعیدپور با اشاره به ارزش نقش‌برجسته‌های موجود در این شهر که قدمتشان به یکی از باشکوه‌ترین دوره‌های تاریخی این سرزمین بازمی‌گردد، این آثار را منحربه‌فرد توصیف کرده و به جام‌جم می‌گوید: مشابه این آثار را تنها در نزدیک ممسنی استان فارس و نیز در بخشی از شهرستان بهبهان که اکنون در محدوده استحفاظات استان کهگیلویه و بویراحمد واقع شده است می‌توان یافت؛ از این‌رو باید بگویم که این سرمایه تاریخی از قابلیت‌های بسیار برای تبدیل شدن به امکانی جهت جذب گردشگر به این نقطه کمتر شناخته‌شده و محروم برخوردار است.

با وجود آنکه نقش برجسته‌ها و سنگ‌نگاره‌های تنگ‌بتا در اسفند ماه گذشته مورد تعرض قرار گرفته و این تهدید همچنان در کمین این سنگ‌نبشته‌ و سایر آثار اندیکاست. با این‌همه اما اداره میراث فرهنگی اندیکا بدون سرپرستی که در این شهرستان حضور داشته باشد، رها شده است. مرادپور با تایید این مطلب از پیگیری‌های منسجم برای انتصاب مدیری شایسته در این سمت خبر می‌دهد و برنامه‌های فرمانداری اندیکا را برای حفظ و حراست از میراث فرهنگی اولین سکونتگاه مردم پارس اینگونه تشریح می‌کند: هماهنگی‌های میان‌بخشی با هدف اجرای تمهیدات حفاظتی، ضامن بقا این آثار است؛ اما در عین حال افزایش آگاهی مردم محلی و استفاده از نیروی ساکنان بومی برای حفاظت از سنگ‌نگاره‌های تنگ‌بتا،‌ از اولویت‌های مورد نظر فرمانداری است.» با همین هدف،‌ او درصدد برگزاری جلسات پیوسته با دهیاران این شهرستان از یک‌سو و گفت‌وگو برای تعریف هماهنگی‌های لازم میان فرمانداری،‌ نیروی انتظامی و یگان ویژه است. فرماندار اندیکا با تاکید بر نگاه ویژه خود درخصوص ایجاد راه‌های درآمدزایی برای مردم محلی از طریق تبدیل این شهرستان به یک مقصد گردشگری،‌ به مطالعات انجام شده در این باره و تشکیل کارگروه‌های تخصصی برای برنامه‌ریزی و تحقق اهداف مذکور اشاره می‌کند.