صاحب‌خبر - سیدحسین رسولی
با آغاز فصل پاییز، از چهارم مهر، فیلم‌های جدیدی روی پرده سینماها خواهند رفت؛ «مغزهای کوچک زنگ زده» به کارگردانی هومن سیدی، «جاده قدیم» ساخته منیژه حکمت، «ماهورا» به کارگردانی حمید زرگرنژاد، «سوفی و دیوانه» ساخته مهدی کرم پور و «هشتگ» به کارگردانی رحیم بهبودی‌فر، پنج فیلم جدید برنامه اکران عمومی هستند.
در این میان، «مغزهای کوچک زنگ زده» به تهیه‌کنندگی سعید سعدی که افرادی مانند نوید محمد زاده، فرید سجادی حسینی و فرهاد اصلانی، نازنین بیاتی درآن بازی می‌کنند؛ تنها شانس جذب تماشاگر در فصل پاییز است.
کارنامه هومن سیدی
هومن سیدی از بازیگری آغاز کرده و به فیلمنامه‌نویسی و کارگردانی رسیده است. این امر در سینمای ایران عادی است. محبوب‌ترین هنرمندان سینمایی ایران بازیگرهای فیلم کمدی هستند. این وضعیت تا جایی پیش رفته است که این روزها جواد رضویان فیلم «زهرماری» را کارگردانی کرده است. بنابراین نباید در برابر سینمای ایران سخت گرفت و باید خیلی راحت و بدون دردسر با فیلم‌ها مواجه شد. ولی هومن سیدی به شدت سختکوش است و با مدرک دیپلم گرافیک از شمال ایران به تهران آمد تا در سینما فعالیت کند. او به سرعت در فیلم «یک تکه نان» (۱۳۸۳) کمال تبریزی بازی کرد و با فیلم «پابرهنه در بهشت» (۱۳۸۴) بهرام توکلی به شهرت رسید. با همین شهرت هم به سطح اول تئاتر رسید و در اجراهای حسین کیانی مانند «همسایه آقا» بازی کرد. سیدی چند فیلم کوتاه ساخته بود و در سال ۱۳۸۹ تصمیم گرفت که کارگردان سینما هم بشود. بنابراین، فیلم «آفریقا» را ساخت. به دنبال آن هم چهار فیلم «سیزده»، «اعترافات ذهن خطرناک من»، «خشم و هیاهو» و «مغزهای کوچک زنگ‌زده» را جلوی دوربین برد. سیدی بین طرفدارانش به عنوان یک آدم با استعداد شناخته می‌شود. با تمام این احوال اگر به فیلم‌های هومن سیدی نگاه کنید متوجه خواهید شد که او مانند داریوش مهرجویی یکی از ضد زن‌ترین کارگردان‌های سینمای معاصر ایران است. در فیلم آخر او سه برادر، به راحتی خواهر خود را می‌کشند و آن را زنده‌به‌گور می‌کنند. شاید این خشونت افسارگسیخته از فضاسازی قصه و ناخودآگاه کارگردان تراوش می‌کند البته ترکیب تصاویر و واژگان این فیلم سیدی از نگاه فرمالیستی پیشین او سرچشمه می‌گیرد و حتی در این فیلم به اوج خودش هم رسیده است. در ابتدای «مغزهای کوچک زنگ‌زده» می‌شنویم که یکی از شخصیت‌های اصلی می‌گوید: «میگن اگه چوپان نباشه گوسفندا تلف میشن، یا گم میشن یا گرگ بهشون میزنه یا از گرسنگی میمیرن، چون مغز ندارن. هر کی مغز نداره به چوپان احتیاج داره. به چوپان دل سوز. چوپان حکم پدر رو برای گوسفندها داره، آدم بدون پدر هیچی نیست.» در واقع سیدی، شخصیت‌های فیلم خود را به گوسفند تشبیه می‌کند، گوسفندانی به شدت خشن.
ژانر گنگستری
فیلم‌های ژانر درام گنگستری یا درام مافیایی معمولا به شدت نفس‌گیر و پر هیجان هستند و از ژانرهای «تعقیب و گریز» (تریلر) و پلیسی وجنایی بیشترین بهره را می‌برند. در این ژانر معمولا با گروه تبهکاری روبه‌رو هستیم که با یک «گروه» (گنگ) یا گروه‌های دیگر درگیر می‌شود و زد و خورد خونینی در برابر چشمان تماشاگر شکل می‌گیرد. پلیس و نیروهای ضد تبهکاری و ضد مافیایی هم در این میان درگیر می‌شوند. گروه‌های مافیایی مسئول بسیاری از جنایت‌های سازمان‌یافته هستند و برای شناخت چنین تبهکارهایی می‌شود به «پابلو اسکوبار» کلمبیایی اشاره کرد. در سال‌های اخیر فیلمی مانند «سیکاریو» (۲۰۱۵) به نویسندگی «تیلور شریدان» و کارگردانی «دنی ویلنو» نمونه درخشانی از چنین ژانری است. سیکاریو، اصطلاحی در زبان مکزیکی است که به قاتلین و مزدوران گفته می‌شود. کارتل‌های موادمخدر مکزیکی با هیچ کس شوخی ندارند و درگیری با آنها منجر به مرگی دردناک خواهد شد. «پیتر بردشاو» منتقد روزنامه «گاردین» فیلم «سیکاریو» را این چنین توصیف می‌کند: «فیلم «سیکاریو» یک تریلر اکشن بی رحمانه‌ای با مضمون‌های مملو از ترس و پارانویا است.» سپس بردشاو با تاکید بر اینکه «مایکل مان» کارگردان مطرح هالیوودی، مهمترین کارگردان این ژانر است، می‌نویسد: «فیلم [سیکاریو] بیشتر از آنکه شبیه به فیلم «قاچاق» ساخته «استیون سودربرگ» باشد، شبیه به «سکوت بره‌ها»ی «جاناتان دمی» است.» فیلم «سکوت بره‌ها» یک تریلر روانکاوانه با حضور دو قاتل سریالی است که یکی از آنها با نام «هانیبال لکتر» به فرهنگ عامه هم راه یافته است. از سوی دیگر، فیلم «شهر خدا» (۲۰۰۲) به کارگردانی «فراناندو میرلس» یکی از بهترین آثار سینمایی در رابطه با گروه‌های تبهکاری است که می‌تواند در کنار فیلم سیدی مورد بحث واقع شود. در این فیلم دو گروه تبهکاری، یکی به رهبری «لیتل دیدز» و دیگری به رهبری «کاروت» با یکدیگر درگیر می‌شوند. هر یک می‌خواهد دیگری را از دور خارج کند تا توزیع مواد مخدر شهر را به تنهایی در دست بگیرد. خط سیر داستان فیلم «مغزهای کوچک زنگ زده» هم حول این موضوع می‌گردد. البته در اینجا با یک درگیری خانوادگی بین سه برادر هم مواجه می‌شویم. شکور (فرهاد اصلانی) و شاهین (نوید محمدزاده) و شهروز، سه برادر اصلی فیلم هستند. شکوربرادر بزرگتر و به یک نوعی مانند «پدر» است. شکور کارتل تولید و توزیع مواد مخدر دارد. شکور همچنین، بچه‌های بی‌خانمان را می‌خرد و پرورش می‌دهد تا در کارتل از آنها استفاده کند. شاهین را در آشپزخانه خودش دارد اما به او پر و بال نمی‌دهد. شاهین (نوید محمدزاده) البته کمی غیر عادی است و به دنبال رئیس شدن هم است.
گفتمان قدرت
از نظر «ارنستو لاکلائو» و «شانتال موفه»: «رهایى از چنبره قدرت غیرممکن است.» فیلم هومن سیدی نیز به خوبی این جبر اجتماعی را به نمایش می‌گذارد. به طور کلی، ژانر گنگستری به اصل این مفهوم می‌پردازد. لاکلائو و موفه اعتقاد دارند که این مفصلبندىهاى سیاسى هستند که تعیین مىکنند ما چگونه فکر و عمل کنیم. این نظریه بسیار شبیه به مفهوم قدرت نزد «میشل فوکو» است. قدرت، هیچ‌گاه در دست عده‌ای خاص جمع نشده است؛ قدرت چیزى است که اجتماع را تولید مىکند. دانش، هویت و موقعیت ما در زندگی اجتماعی ساخته قدرت است. حالا به گروه‌های گنگستری در فیلم‌های مختلف نگاه کنید. فیلم «پدرخوانده» (۱۹۷۲) ساخته «فرانسیس فورد کاپولا» را به یاد آورید. گویی قدرتی که در دست «دون ویتو کورلئونه» موج می‌زند از قدرت پلیس فراتر می‌رود. بنابراین، رهایى از چنبره قدرت غیرممکن است، چون سراسر زندگى فردى و اجتماعى ما را فرا گرفته است. در فیلم «مغزهای کوچک زنگ زده» هم با قدرت از نوع متکثر آن در بین لات و لوت‌ها و خلاف‌کارهای حاشیه شهر تهران روبه‌رو هستیم. قدرتی که در آن همه چیز خرد و کوچک می‌شود. هر کسی قدرت را در دست داشته باشد دیگران را له و لورده می‌کند. در فیلم «شهر خدا» هم با چنین درگیری‌هایی بین تبهکاران محله‌ای فقیر و سیاه درحومه ریودوژانیروی برزیل مواجه هستیم.∎
نظر شما