یادداشتی از: دکتر حسین شیرزاد، مدیرعامل سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران
به گزارش پایگاه اطلاع‌رسانی وزارت جهاد کشاورزی به نقل از روابط عمومی سازمان مرکزی تعاون روستایی، در این یادداشت آمده است؛ تحریم‌های ظالمانه بر علیه مردم کشور، بهانه‌ای شد تا بار دیگر ضرورت‌های بنیادین دگردیسی در نظام‌های عرضه و توزیع کالاهای مصرفی مورد توجه بسیاری از مسئولان و متفکرین قرار گیرد و الزامات برنامه‌ریزی بهتر برای حصول به هدف‌های اقتصاد مقاومتی برای رشد و ارتقای شبکه عرضه در محور فعالیت‌ها واقع شود. واقعیت این است که شبکه توزیع کالاهای مصرفی تعاون روستایی کشور دارای پتانسیل و ظرفیت‌های فراوانی است که می‌تواند برای هر برنامه‌ریز ملی، واجد جذابیت‌های فراوانی در این حوزه باشد.
بر اساس ماده 3 اساسنامه سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران، از مهمترین اهدافی که سازمان مرکزی تعاون روستایی براساس آن تشکیل شده، تامین موجبات پیشرفت و گسترش و تقویت تعاون و توسعه عملیات اقتصادی و بازاریابی و بازرگانی و خدمات تعاونی در روستاها با تکیه بر شبکه تحت پوشش آن است. این وظایف حاکمیتی براساس ماده 3 و بندهای مربوط به آن (9 – 10 – 14 – 19 – 22 – 27) و 30 تبصره 2 بند 34 به مدیریت کالاهای مصرفی یا ساماندهی نظام توزیع واگذار شده است. تحلیل تاریخی موضوع نیز بر توانمندی‌های آزمون شده سازمان مرکزی تعاون روستایی ایران در این زمینه دلالت دارد.
فروشگاههای مصرف در دهه اول انقلاب و با شروع جنگ تحمیلی مورد توجه قرار گرفت و با سهمیه‌بندی و کالابرگی شدن اجناس، لزوم وجود فروشگاههای مصرف در روستاها کاملاً مشهود شد حتی درخواست‌های مردمی بر تشکیل و ایجاد این فروشگاههای مصرف قوت گرفت و به دلیل توزیع کالای اساسی کوپنی و سهمیه‌ای، تعدادشان رو به افزایش گذاشت و تعداد آنها به حدود 11 هزار فروشگاه رسید.
در دو دهه بعدی و به مرور زمان طی دهه هشتاد، توزیع این اقلام متوقف شد و همین امر موجب کاهش تعداد فروشگاههای فعال در سراسر کشوراز 11 هزار باب به 2 هزار و 395 فروشگاه تقلیل یافت. امروزه وضعیت این فروشگاهها از منظر کمیت شامل تعداد 507 باب فروشگاه شهری و یکهزار و 888 باب فروشگاه روستایی جمعا 2 هزار و 395 باب فروشگاه بوده به نحوی که به لحاظ مساحت تعداد 165 باب فروشگاه بالای 200 متر؛ 316 باب فروشگاه بین 100تا 200 متر؛ 643 باب فروشگاه بین 50 تا 100 متر و 176 باب فروشگاه زیر 50 متر و همچنین فضای پارکینگی 655 باب فروشگاه 182 هزار و 511 مترمربع است و به لحاظ نوع بهره‌برداری تعداد یکهزار و 688 فروشگاه تحت مدیریت مستقیم شرکت‌ها و اتحادیه‌ها؛ 215 فروشگاه به صورت قرارداد بیش از دو سال؛ 177 فروشگاه با مشارکت بخش خصوصی؛ 158 فروشگاه واگذاری شده به بخش خصوصی و تعداد 32 فروشگاه به صورت اجاره‌ای است. به لحاظ مالکیت نیز تعداد یکهزار و 836 باب دارای سند مالکیت و مابقی در حال پیگیری جهت اخذ سند و سایر وهمچنین به لحاظ عرصه و اعیان مالک 2 هزار و 182 باب عرصه مربوط به شرکت‌ها و اتحادیه‌ها و 6 باب مربوط به سازمان است و اعیان 2 هزار و 193 باب مربوطه به شرکت‌ها و 3 باب مربوط به سازمان و مابقی نامشخص است. اما از منظر تراز مالی سالانه بررسی‌ها نشان داده که تعداد 1432 باب سودده 453 باب سر به سر 166 باب زیان ده و 354 باب نامشخص به لحاظ فقدان آمارهای قابل اتکا است. ظرفیت اسمی سردخانه و انبارها نیز به میزان 132 هزار و 500 تن ظرفیت سردخانه‌ای و 108 هزار و 996 متر مربع فضای انباری وجود دارد. حال اگر از منظر استهلاک و عمر بنا نیز تصویری ارایه دهیم باید عنوان کرد که عمر ساختمان فروشگاهها به تعداد 181 باب 1تا5 سال - 226 باب 5 تا10 سال – 245 باب 10 تا 15سال - 324 باب 15 تا 20 سال - 89 باب 20تا 25 سال - 279 باب 25 تا 30 سال -569 باب 30 تا 35 سال - 170باب 35 تا 40 سال - 72 باب 40 تا 45 سال- 16 باب 45 تا 50 سال - 10 باب 50 تا 55 سال و 84 باب نامشخص می‌باشد.
با تمام این تفاسیر متاسفانه به دلیل عدم بروزرسانی طی دهه هشتاد و نود، به مرور این فرصت از دست شبکه خارج شده است به گونه ای که امروزه با موج ایجاد فروشگاههای زنجیره ای (فروشگاههای زنجیره‌ای مانند افق، شهروند ،رفاه، کوروش، هایپر استار، هایپر می، جانبو، هفت، چرم مشهد و...) باید تدبیری اندیشید تا از ادامه این روند جلوگیری شده و از ظرفیت‌های باقیمانده اندک موجود، به نفع روستاییان، مردم و شبکه بهره‌برداری کرد. مشکل اساسی در این فروشگاهها، بی‌نظمی و ساماندهی نشدن نظام توزیع شبکه تعاونی است که دلیل اصلی آن تعداد زیاد این فروشگاهها، خرد بودن بیشتر آنها و نیز استفاده نکردن از دانش لازم در کسب‌وکارشان است که همه اینها باعث پایین آمدن چشمگیر بهره‌وری آنها شده است. واقعیت نظام توزیع تعاونی روستایی در کشور این است در این سال‌ها بدون هرگونه برنامه مدون، رشد (نه توسعه) داشته است و این ساختار بی‌نظم و با بهره‌وری پایین شکل گرفته است. از این‌رو مهمترین دغدغه مدیران سازمان مرکزی و اتحادیه‌ها و شبکه باید جلوگیری از رشد کمی این بدنه تنومند و نیز ساماندهی و ساختارسازی مدرن واحدهای موجود باشد. به نظرم ساختارهای کهنه، تکافوی نقش آفرینی های مهم در عرصه توزیع کالاهای مصرفی را در سطح ملی نمی دهد.
سازمان مرکزی تعاون روستایی تا کنون دو راهبرد کلی را تحت عنوان طرح ساماندهی فروشگاههای مصرف از طریق ارتقای فروشگاهها و ایجاد مراکز عرضه (فروشگاههای بزرگ زنجیره‌ای در سطح کشور) و مکانیزم تامین متمرکز کالا توسط اتحادیه‌های استانی برای فروشگاههای تابعه خود از طریق سازوکار خرید اعتباری (در هشت استان بصورت پایلوت) و رویکرد برندسازی محصولات کشاورزی در سطح شبکه به دلیل حمایت از اقشار تولیدکننده و روستایی با برند تروکا یا برند شبکه‌های تعاونی روستایی را در دستور کار خود قرار داده است اما به نظر من نابسنده بوده و نیاز به رویکردهای جدی تری احساس می‌شود.
تجربیات ملی و منطقه‌ای نشان داده که فروشگاههای مصرف زمانی در شبکه تعاونیها موفق خواهند بود که توانسته باشند شرایط لازم همانند مساحت تحت پوشش، موقعیت مناسب جغرافیایی و تجاری، بهره‌مندی از کادر مجرب و متخصص، استفاده از فنون ارتباط و بازاریابی، رعایت چیدمان و تنوع کالایی، خرید و فروش اینترنتی و دیگر موارد موثر بهره لازم را بکار گیرند، این موضوع دربرخی از فروشگاههای شبکه نمود پیدا کرده از جمله فروشگاههای مصرف مهر اسلامشهر – شباهنگ شهریار – امیر کبیرملارد ، یا در استانهای قزوین، چهارمحال بختیاری، مازندران و غیره که اینها بخش کوچکی از شبکه است. لذا برای داشتن شبکه فروشگاههای مصرف پویا می‌توان از فروشگاههای مذکور که خود از جنس شبکه هستند به عنوان نمونه مناسب برای ارتقا و تحقق اهداف پیش رو بهره جست.
در کنار مطالعات توسط گروه‌های داخلی می‌توان از تجربیات شرکت‌های مشاوره بین‌الملی و نیز تجربیات آنها در دو فاز مطالعه و اجرا سود برده و در سطح کلان برای ساماندهی خرده‌فروشی‌های مصرفی سنتی برنامه‌ریزی علمی، اجرایی و دارای زمان‌بندی‌های مشخص انجام دهیم. اما این شبکه توزیع نقاط آسیب پذیر زیادی هم دارد. مهمترین نقاط ضعف فروشگاههای موجود در شبکه عبارتند از گران بودن کالا و نبود تخفیفات دوره‌ای به مشتریان به دلیل خرید کالا در مقیاس پایین از سوی فروشنده و نداشتن صرف اقتصادی برای ارائه کالای ارزان‌تر، غیربهداشتی بودن کالاها به دلیل برخوردار نبودن از سامانه حمل‌ونقل، سردخانه و انبار مناسب، محدودیت انتخاب مشتریان به دلیل کوچک بودن فروشگاه و تعداد کم کالاها، به هدر رفتن زمان و انرژی در فرآیند خرید، در کنار عدم مدیریت یکپارچه در این حوزه از فعالیت تعاونیها و عدم نظارت لازم و کافی بر فروشندگان و سایر فرآیندهای فروش، عدم پیاده سازی سیستمهای الکترونیکی فروش و در نتیجه ایجاد دشواری در کنترل فروشگاه و عدم وجود تبلیغات و یا تبلیغات ضعیف به عنوان یکی از اهرمهای اصلی و عدم بهره گیری از نیروی انسانی مسلط وآموزشهای لازم، بهای تمام شده بالا و نامعقول کالا بدلیل عدم تمرکز در تامین و حجم سفارش ناچیزو در نتیجه سلب امکان رقابت با سایر مراکز مشابه، عدم نوآوری و خلاقیت در پیاده سازی روشهای نوین فروشگاه داری و بازاریابی، عدم طراحی و چیدمان مناسب داخل فروشگاه به عنوان یکی از شاخصهای مهم جلب مشتری همچنین عدم وجود نقدینگی لازم جهت اجرای فعالیت‌های مطلوب دراین فروشگاهها، واگذاری فروشگاهها و غرف به بخش خصوصی بصورت اجاره به غیر وبه بخش خصوصی، در نتیجه عدم بهره‌برداری از فرصت‌های موجود و بهره‌وری پایین واحدها به دلیل کم بودن توان مالی که منجر به خریدهایی در مقیاس کم و با قیمت‌های بالا از تولیدکننده داخلی یا خارجی می‌شود،
به نظر می رسد جهت برون رفت از وضعیت موجود و رفع آسیب های عینی باید به دنبال رویکردهای بدیل رفت. رویکردهایی نظیر:
1- نظارت دقیق بر روند فعالیت بازرگانی و مالی فروشگاهها از طریق اجرای اجباری و یکپارچه سیستمهای نوین نرم افزاری (سیستمهای الکترونیکی مالی و انبار و فروش) و ارائه خط مشی لازم به آنها
2- نظارت بر عملکرد مدیران عامل و فروشندگان از طریق بازرسی و بررسیهای موردی
3- آموزش نیروی انسانی فروشگاه و آشنایی آنها با روشهای نوین فروش و بازاریابی
4- ایجاد اعتماد وجذابیت برای خریداران و اعضا جهت استقبال از فروشگاهها با روشهای تبلیغاتی نوین
5- متحدالشکل نمودن فروشگاهها و ایجاد زنجیره ای از فروشگاهها با قیمت وظاهر و روش یکسان فروش (نصب تابلوهای یک شکل)
6- ایجاد فروشگاههای زنجیره‌ای و مدیریت واحد با مشارکت شرکت‌ها و اتحادیه های ذینفع
7- ارتقا سطح کیفی فروشگاهها جهت برخورداری از زیرساخت لازم بعنوان فروشگاههای زنجیره‌ای
8- همکاری با سازمان‌هایی که در حمایت از اقشار آسیب‌پذیر دخیل هستند و در توزیع سبد غذایی کالا و خدمت‌رسانی به روستاییان از طریق فروشگاههای شبکه (با هماهنگی و رایزنی با سایر نهادهای دست‌اندرکار)
9- تامین متمرکز کالا با هدف کاهش بهای تمام شده خرید برای فروشگاهها از طریق ایجاد شرکتی به همین منظور و با مشارکت تعاونی‌های برتر (شرکت فروشگاههای زنجیره‌ای تعاون روستایی)
نظر شما