گروه اقتصادی اندیشکده برهان؛ با آنکه در عصر کنونی وابستگی متقابل کشورها به یکدیگر در عرصه اقتصاد و مبادلات تجاری به شدت افزایش یافته است، با این حال و به رغم وجود ضرورت های توجیه کننده این مبادلات، در بسیاری از مواقع دولت ها بر سر راه واردات کالا و خدمات از سایر جوامع محدودیت هایی همچون وضع تعرفه، تعیین سهمیه های وارداتی، برقراری موانع غیر تعرفه ای، کنترل های ارزی، مقررات فنی، مقررات زیست محیطی و مقررات اداری ایجاد می کنند که از آن به عنوان حمایتگرایی به منظور تقویت تولید ملی یاد می شود. گستردگی توسل دولت ها به شیوههای حمایتگرایانه تا حدی است که بررسی دقیق روند تجارت بین الملل نشان دهنده دوره های متوالی تجارت آزاد و حمایتگرایی است. اگر چه در گذر زمان شیوه های اعمال حمایتگرایی دچار تغییر و تحول شده و دولت ها به فراخور شرایط زمانی به یک یا چند مورد از شیوه های فوق متوسل شده اند اما مبانی و فلسفه روآوردن دولت ها به اشکال مختلف حمایتگرایی در طول تاریخ تقریباً ثابت بوده و مواردی همچون اعمال حاکمیت ملی، حفظ امنیت ملی، نیاز دست اندرکاران حوزه کار و تولید، حمایت از صنایع داخلی، حمایت از صنایع نوپا، مقابله با کسری تجاری، مقابله با قیمت شکنی، کسب درآمد برای دولت، مقابله به مثل با کشورهای خارجی، برقراری تجارت منصفانه و یکسان سازی هزینه های تولید داخلی و خارجی است.
حمایت از تولید ملی در سایر کشورها بصورت مصداقی
نمونه‌های فراوانی میتوان از حمایت تولید ملی در مقابل تولیدات خارجی حتی در قلب نظام سرمایهداری مشاهده نمود. نمونه‌هایی که در آن چند دولت مداخله میکنند تا از تصاحب یک کارخانه ملی توسط شرکتهای خارجی پیشگیری کنند:
· پیشنهاد تصاحب آرسلور فرانسه و لوگزامبورگ (تولیدکننده فولاد) توسط کمپانی میتال هند که دولت فرانسه دخالت نموده و از واگذاری این شرکت به کمپانی هند جلوگیری نمود.
· جای دادن شرکت مواد خوراکی دنون فرانسه در فهرست «صنایع راهبردی» برای پیشگیری از تصاحب آن توسط پپسی‌کوی آمریکا.
· پیشنهاد تصاحب اندسای اسپانیا توسط ای. اوان آلمان و پیشنهاد متقابل از سوی گس نچرال اسپانیا برای خنثی سازی این پیشنهاد.
· پیشنهاد تصاحب شرکت برق و گاز سوئز فرانسه توسط انل ایتالیا و پیشنهاد متقابل از سوی گزد فرانس (فرانسه) برای خنثی سازی پیشنهاد شرکت ایتالیایی.
· مخالفت کنگره آمریکا برای قرار داد تصاحب شرکت یونوکال آمریکایی توسط CNOOC چینی و تصاحب بی درنگ این شرکت توسط شرکت آمریکایی شورون.
علاوه بر موارد فوق دو مثال بارز از نتایج حمایت از تولید ملی کشور ژاپن در شرق آسیا و آلمان در اروپا است. اوضاع اقتصادی ایران در دههها اخیر بدتر از اوضاع این کشورها در بعد از جنگ جهانی نیست. بسیاری از شرکتهای بزرگ ژاپنی و آلمانی دولتی نیستند بلکه متعلق به ملت و بخش خصوصی است. آلمان بزرگ ترین اقتصاد ملی در اروپاست. از بین 500 شرکت بزرگ دنیا «از لحاظ سرمایه» 37 عدد آنها در آلمان است. در ادامه به بررسی مصداقی دولتهای مختلف از تولیدات ملی میپردازیم.
کشورهای مختلف به بهانه حفظ امنیت ملی و سلامت شهروندان خود دست به تدوین مقرراتی می زنند که اگرچه ظاهراً هدف حمایت از تولید کنندگان داخلی را ندارند اما در واقع شدیدا حمایتگرایانه تلقی می شوند
چین
همانطوری که مبادله کالا و خدمات بین مناطق و کشورهای مختلف جهان از سابقه دیرینه ای برخوردار است، موضوع حمایت از تولید، سرمایه و کار داخلی در کشورهای مختلف نیز موضوع جدیدی نیست و ریشه در تاریخ جوامع دارد. از زمانی که نظام بین الملل جدید پس از امضای قرارداد وستفالی در سال 1648 شکل گرفت، تاکنون «دولت های ملی» به عنوان مهم ترین اعضای این نظام مطرح بوده اند.
دادههای بانک جهانی نشان میدهد که در چین به عنوان سومین اقتصاد بزرگ جهان پس از امریکا و اتحادیه اروپا، سهم کشاورزی از نیروی کار تقریبا 50 درصد است اما سهم بخش کشاورزی در ایران در سالها اخیر تقریبا 19 درصد است. در مقابل سهم خدمات و بازرگانی در چین 26 درصد در ایران تقریبا 48 درصد است. با چنین شرایطی آیا تولید ملی دچار بیمهری نشده است.
وجود یک بخش دولتی وسیع. این بخش اکنون نه در صنعت و نه در خدمات دارای اکثریت نیست، اما قلب و مرکز اقتصاد را در اختیار دارد و از این نظر تمرکز آن بیشتر می‌شود. (هدف در این بخش عبارتست از ایحاد چند موسسه «قهرمان ملی» است که بتوانند دربرابر چند ملیتی‌های خارجی ایستادگی کنند.)؛
یک بخش «تعاونی و کلکتیو» که ضعیف تر و چند وجهی است (تعاونی‌ها، شرکتهای اقتصادی مختلط و غیره) اما بخش قابل توجهی از جمعیت فعال شهری و بویژه روستایی در این بخش کار میکنند؛
مقایسه امریکا و ژاپن
کشورهای مختلف به بهانه حفظ امنیت ملی و سلامت شهروندان خود دست به تدوین مقرراتی می زنند که اگرچه ظاهراً هدف حمایت از تولید کنندگان داخلی را ندارند اما در واقع شدیدا حمایتگرایانه تلقی می شوند. اعمال سیاست های قرنطینه ای ژاپن بر محصولات کشاورزی آمریکا ازجمله سیب آن کشور اگرچه در ظاهر تجارت آزاد بین دو کشور را ممنوع یا محدود نمی کند اما در عمل زمان و هزینه های اضافی برای صادر کنندگان آمریکایی به بار می آورد به طوری که برای آنها دیگر چنین صادراتی مقرون به صرفه نیست و خودبه خود از ورود به بازار ژاپن محروم می شوند. همچنین مقررات کشورهای اروپایی درخصوص میزان مجاز قارچ آفلاتوکسین پسته صادراتی ایران به آن کشورها نیز نوعی اقدام حمایتگرایانه تلقی می شود که نتیجه آن در برخی سال های قبل کاهش میزان صادرات پسته ایران بوده است.
در ژاپن به منظور حمایت از تولید ملی، محصولات بخش شیلات و کشاورزی بالاترین تعرفه ها در بین خطوط تعرفه ای این کشور را دارد.
چین و امریکا
علاوه بر جنگ کاهش ارزش پول یوان و دلار به منظور حمایت از تولیدکنندگان داخلی، بهانههای بهداشتی نیز عاملی برای حمایت از تولید کنندگان داخلی است و مثال بارز آن محدودیت ورود سویای امریکایی به چین به بهانههای بهداشتی اما در اصل برای حمایت از 30 میلیون کشاورز سویاکار در چین بوده است. صادرات سویا از امریکا به چین از 2/5 میلیون تن در سال 1990 به 10 میلیون تن در سال 200 رسیده بود و پیش بینی می شد این روند در سال های بعد برای محصولات دیگری همچون گندم، ذرت و برنج چین نیز تکرار شود چینی ها آن را نوعی توهین ملی و خطر بالقوه برای امنیت ملی خود تلقی می کردند و درصدد مقابله با آن برآمدند. در چنین شرایطی چین به بهانه اینکه حدود 70درصد سویای تولیدی آمریکا از بذرهای اصلاح شده ژنتیک تولید می شود از طریق ایجاد موانع فنی مانع ورود بی رویه آن شد.
اقدام مارس 2001 جورج بوش رئیس جمهور سابق آمریکا در افزایش تعرفه های واردات محصولات فولادی به آن کشور بین 8 تا 30درصد و نیز تعیین سهمیه برای محصولات فولادی وارداتی به آمریکا، برای حمایت از صنایع فولادسازی این کشور به دلیل وضع بسیار وخیم ساختارهای داخلی آن و درخواست دست اندرکاران این بخش اعلام شد.
کاهش ارزش یوان در مقابل کاهش ارزش دلار به منظور حفظ قدرت رقابت پذیری تولیدکنندگان چینی در مقابل تولیدکنندگان امریکایی جنگ اقتصادی طولانی مدتی است که هر یک از کشورهای فوق برای حمایت از تولید ملی انجام میدهند.
فرانسه و امریکا
حمایت دولت فرانسه از کشاورزان فرانسوی و اعطای یارانههای صادراتی بخصوص در مقابل اعطای یارانه کشاورزی ایالات متحده و افزایش قدرت صادراتی کشاورزان امریکایی
هند
گاندی در هند توانست از طریق تحریم کتان انگلستان و استفاده از چرخ ریسندگی و استفاده از پارچه و الیاف سنتی هند بساط استعمار را از هندستان برکند.
هند بزرگترین تولیدکننده شیر (انواع دام) در جهان است. مهم‌ترین برنامه‌های دولت هند برای توسعه و افزایش تولید لبنیات شامل این موارد است:
ـ افزایش عرضه شیر، بهبود کیفیت شیر، توسعه فناوری فرآوری و بسته‌بندی و توسعه بازاریابی صادراتی و داخلی.
ـ حمایت از بخش لبنیات از طریق فعالیت‌های زیرساختاری و امور زیربنایی.
ـ تمرکز روی توسعه تجارت لبنیات.
بر این مبنا با اصلاحاتی که در قوانین لبنیات ایجاد شده، ورود بخش خصوصی به این صنعت و سرمایه‌گذاری در آن تسهیل شده است. همچنین برنامه‌هایی در ارتباط با خدمات حیوانات، برنامه‌های توسعه غذایی و علوفه دام، تضمین کیفیت و افزایش برنامه‌های تحقیقاتی نیز انجام شده است.
ترکیه
دولت ترکیه برای حمایت از صنعت پوشاک خود بخصوص در ارتباط با ایران اقدام به توافق با ایران به منظور تعیین تعرفه ترجیحی (کاهش 40 درصد تعرفه) برای پوشاک ترکیه نموده است. ترکیه از این ابزار برای تقویت صنعت پوشاک ترکیه در مناسبات تجاری با بسیاری از کشورها استفاده نموده است.
همچنین دولت ترکیه تمام هزینههای نمایشگاه پوشاک تهران 1393، اعم از مکان و غرفه‌سازی را برای تولیدکننده ترک پرداخت کرد تا هزینههای تولیدکنندگان ترک کاهش یابد.
براساس یک نظرسنجی در سال 2011 میلادی (در اوج مشکلات مالی مردم فرانسه) پنجاه درصد از مردم فرانسه حاضرند برای اینکه کالاهای ساخت کشور خودشان را بخرند در حدود ده تا پنج درصد پول بیشتری هم بپردازند.
مالزی
علی احمد بداوی نخست وزیر سابق مالزی خطاب به مردم خود می گوید: مالزیایی ها باید کالای ساخت مالزی بخرند؛ به ویژه در موقعیت کنونی که اقتصاد جهانی با شرایط رکود مواجه است. مالزیاییها باید تعصب خود را نسبت به کم کیفیت بودن برخی کالاهای ساخت داخل مالزی کنار بگذارند. مردم ما باید تبدیل به مصرف کنندگان کالاهای داخلی شوند تا آنجا که بحث حمایت مردم کشورهای مختلف دنیا از کالاهای ساخت داخل کشورشان البته تنها منوط به خریدن این کالا هم نیست و مردمانی هستند که برای حمایت از کالاهایداخلی خودشان اقداماتی فراتر از خرید معمولی نیز انجام می دهند.
فرانسه
براساس یک نظرسنجی در سال 2011 میلادی (در اوج مشکلات مالی مردم فرانسه) نشریه بلومبرگ در ارتباط با بحران اقتصادی فرانسه گزارشی را منتشر کرد بطوریکه پنجاه درصد از مردم فرانسه حاضرند برای اینکه کالاهای ساخت کشور خودشان را بخرند در حدود ده تا پنج درصد پول بیشتری هم بپردازند. بلومبرگ تصریح می کند: این در حالی است که کالاهای تولید شده در فرانسه بین 15 تا 20 درصد گرانتر از کالاهای مشابه تولید شده در کشوری مانند چین است؛ اما مردم فرانسه میدانند برای حفظ اشتغال در کشورشان باید از تولیدات داخلی و ملی خود حمایت کنند و مصرف کننده آنها باشند.
در مذاکرات 5+1 فرانسه منافع تولیدکنندههای فرانسوی خودرو در ایران را در اولویت مذاکرات خود قرار داده است و این نشان از حمایت فرانسه از تولید ملی است.
آئین شینتو در ژاپن
اصول آئین شینتو (ناسیونالیسم افراطی و میهن پرستانه ژاپنی) خرید کالاهای ژاپنی حتی در صورت گرانتر و کم کیفیت بودن را یک تقدس و ارزش ملی میداند.
همچنین در پی تحریم بیمهای نفت کشهای نفت ایران و کاهش صادرات نفت ایران به ژاپن دولت ژاپن به منظور حمایت از تولیدکنندگان داخلی ژاپن اقدام به بیمه یکجانبه نفت کشها نمود.
آمریکا
چند سال پیش یاهو سئوالی را از کاربران خود پرسیده بود به این شکل که "اوباما برای تشویق آمریکاییها برای استفاده از کالاهای ساخت کشور آمریکا چه کاری انجام داده است؟" یکی از کاربران پاسخ وطنپرستانهای به این شکل داه است:
"مردم امریکا میخواهند تویوتا برانند، سپس از این شکایت میکنند که چرا وضعیت اقتصادی ما خوب نیست! مشکل اصلی این است".
در قانون تجارت سال1987 آمریکا بخش 301 قانون تجارت سال1984 با شدت بیشتری تحت عنوان «سوپر 301» گنجانده شد که دولت آمریکا را ملزم می کرد کشورهایی را که در مناسبات تجاری خود با آمریکا به مازاد تجاری قابل توجهی دست یافته اند شناسایی کرده و اقدامات محدود کننده تجاری علیه آنها اعمال کند. از سوی دیگر، طرفداران این دیدگاه معتقدند که با محدودسازی واردات، مردم کالاهای داخلی را خواهند خرید که در نتیجه آن هم کالا و هم پول در داخل کشور حفظ خواهد شد و کشور پول لازم را برای سرمایه گذاری به منظور ایجاد ظرفیت های واقعی اقتصاد ملی دارا خواهد بود.
ایالات متحده در زمینه تولید لبنیات سیاستهای حمایتی زیر را اجرا مینماید:
ـ برنامه حمایتی قیمت: این برنامه به منظور حمایت از تولیدکننده در برابر کاهش قیمت‌های بازار و حمایت از مصرف‌کننده در برابر نوسانات قیمت و تغییرات عرضه و تقاضای فصلی صورت می‌گیرد.
ـ برنامه‌های بازاریابی شیر ایالتی و مرکزی: با هدف کمک به ایجاد شرایط بازاریابی، هیات‌های بازاریابی شیر تشکیل شده است.
ـ انواع پرداخت‌های مستقیم: این پرداخت‌ها با عنوان‌های متنوع مانند پرداخت‌های جبرانی، برنامه قرارداد زیان درآمدی و... انجام می‌شوند.
ـ کنترل وارداتی و یارانههای صادراتی: حمایت از طریق ایجاد سهمیه‌های وارداتی برای کاهش واردات و پرداخت یارانههای صادراتی برای افزایش صادرات انجام می‌شود.
همچنین حمایت تعرفهای ایالات متحده از شرکتهای خودرو سازی فورد و جنرال موتورز به منظور افزای توان رقابتی آنها در مقابل خودرو سازان اروپایی و ژاپنی از بارزترین حمایتهای دولت امریکا از تولید ملی در ایالات متحده است.
اصول آئین شینتو (ناسیونالیسم افراطی و میهن پرستانه ژاپنی) خرید کالاهای ژاپنی حتی در صورت گرانتر و کم کیفیت بودن را یک تقدس و ارزش ملی میداند.
کره جنوبی
کره جنوبی 9% نیاز نفتی خود را از ایران تامین می کند و طبق گزارش کره تایمز بیش از 2900 کمپانی کرهای با ایران رابطه تجاری دارند که تعداد 2700 شرکت، SME یا شرکتهای کوچک و متوسط هستند. این کمپانیها پول صادرات خود به ایران را تحت یک سیستم تصفیه همزمان (unique settlement system) با درآمدهای ناشی از فروش نفت ایران به پالایشگاههای کره دریافت مینمایند. دولت کره جنوبی به منظور دسترسی سریع صادرکنندگان کرهای به پول صادرات خود به ایران این سیستم را تاسیس نموده است.
استرالیا
دولت استرالیا جهت حمایت از معادن سنگ آهن کوچک در استرالیای غربی مقدار 50 درصد تخفیف در حقوق دولتی تصویب نمود. این تخفیف بصورت مورد به مورد به معادن اعطا شده و از ابتدای سال 2015 تا پایان سال قابل اجرا خواهد بود. این قانون عطف به ماسبق نیز می گردد یعنی از زمانی که بهای سنگ آهن از قیمت متوسط تنی 73 دلار و 45 سنت پایین تر رفت و به عبارت دیگر از حدود ماه سپتامبر 2014 به بعد، کلیه معادن مشمول این تخفیف می شوند. شور استرالیا به عنوان بزرگترین تولیدکننده سنگ آهن جهان که خود با خود زنی حاضر شده است قیمت سنگ آهن را به زیر 70 دلار برساند و همچنان در تکاپو برای افزایش تولید و رساندن قیمت به زیر 60 دلار می باشد تا دومین تولیدکننده سنگ آهن جهان یعنی برزیل را به عنوان رقیب به زانو درآورده و از گردونه صادرات سنگ آهن حذف کند.
کانادا
دولت کانادا، در راستای حمایت از تجاری‌سازی گرافن، 8.1 میلیون دلار کمک بلاعوض به شرکت گرافوید (Grafoid) پرداخت کرد. این حمایت مالی برای تولید انبوه و خودکار گرافن در این شرکت اختصاص یافته است. گرافوید یکی از تولیدکنندگان گرافن در کاناداست که با استفاده از این حمایت مالی درصدد توسعه فرآیند تولید گرافن ارزان قیمت با کیفیت بالا موسوم به MesoGraf است.
ریکفورد وزیر منابع طبیعی کانادا می‌گوید: «دولت ما روی فناوری‌های پیشرفته مرتبط با انرژی‌های پاک سرمایه‌گذاری می‌کند تا شاهد فرصت‌های شغلی مناسب و همچین رشد اقتصادی برای کانادا باشیم. این کمک بلاعوض دولت کانادا برای طراحی و آزمایش سیستم خودکار تولید گرافن با کیفیت بالاست. کانادا به جمع اتحادیه اروپا، ایالات متحده آمریکا، چین و کره جنوبی به عنوان کشورهای حمایت کننده از کارآفرینان بخش خصوصی فعال در حوزه گرافن پیوست.
همچنین دولت کانادا به منظور حمایت از تولید کنندگان لبنیات سیاستهای زیر را اجرا مینماید:
ـ ایجاد سیستم مدیریت عرضه لبنیات: با استفاده از این سیستم کشاورزان به صورت هماهنگ عمل میکنند، به‌طوری که میزان تولید برای یک دوره معین براساس تخمین‌هایی که از تقاضا برآورد می‌شود، تعیین و با تعیین سهمیه‌های مشخص تولید می‌شود.
ـ قیمت‌های حمایتی: کمیسیون لبنیات کانادا سالانه قیمت‌های حمایتی برای محصولات لبنی و شیر را تعیین می‌کند.
ـ بازاریابی شیر به صورت ملی: سهمیه‌های بازار به صورت استانی توسط هیات‌های بازاریابی استانی تعیین و در نهایت کل سهمیه در سطح ملی توسط کمیته مدیریت عرضه شیر کانادا تعیین می‌شود.
ـ پرداخت یارانه به تولیدکنندگان محصولات لبنی: این برنامه به منظور حمایت از درآمد کشاورزان انجام می‌شود.
ـ کنترل واردات از طریق ایجاد تعرفه.
ادامه دارد ...
*گروه اقتصادی اندیشکده برهان/ انتهای متن|
نظر شما