به گزارش ایسنا، بیشتر از ۱۰۰ سال پیش در خیابان آبشوران شهر کرمانشاه «حسین خان معینی» ملقب به معین‌الرعایا تکیه معاون‌الملک را علم کرد تا مراسم تعزیه و سوگواری امام حسین (ع) در آن برگزار شود. حسینیه را آیینه‌ و کاشی‌کاری کردند و با آویزهای بلوری الوان، چهل‌چراغ‌ها و شمعدان‌ها آراستند. «استاد ابوالقاسم مانی کرمانشاهی» روی ۱۰ تابلو از   «استاد حسن کاشی‌پز تهرانی» رزم‌های عاشورا و قیام مختار را به سبک پرده‌های قهوه‌خانه‌ای به تصویر کشیده است. زیر گنبد آن داستان‌های قرانی از قربانی کردن حضرت اسماعیل (ع)، به معراج رفتن پیامبر (ص) و واقعه غدیر نیز روایت شده که به رسم احترام در این صحن زنجیرزنی نمی‌شود.

مردها در حسینیه معاون‌الملک سوگواری می‌کردند و زن‌ها در زینبیه‌ی آن. در این مکان هم صحنه‌هایی از نبرد عاشورا در کاشی‌های لاجوردی و فیروزه‌ای قاب گرفته شده‌اند. برای ورود به حسینیه از مقابل دیدگان پادشاهان و اسطوره‌های ایران و ملل اروپایی که به دیوار نقش بسته‌اند باید گذر کرد.

تکیه معاون‌الملک سه در ورودی داشت که برای آمد و شد منظم جمعیت عزادار ساخته شده بودند. در سمت راست در اصلی که به خیابان آبشوران باز می‌شود، سقاخانه‌ی پنج ضلعی ساخته شده که روی دیوار آن صحنه‌هایی از آب طلبیدن حضرت سکینه به تصویر کشیده است.

عمارت قجری معاون‌الملک که متعلق به معین‌الرعایا هم‌رزم میرزا کوچک خان جنگلی بود فقط برای اجرای مراسم‌های مذهبی استفاده نمی‌شد، اغلب مکانی بود برای رفع اختلافات قومی و عشایری که البته یک سال پس از ساخته شدنش مورد تهاجم مشروطه خواهان به سرکردگی ظهیرالملک زنگنه قرار گرفت. بعد از ترور حسین خان معینی، مدتی در مرمت عمارت تاخیر افتاد. حتی در زمان پهلوی اول زمزمه تخریب آن بلند شد تا این‌که پیشنهاد شد بخشی از عمارت که عباسیه نام داشت و محل زندگی خانواده معین‌الرعایا بود به مدرسه علوم اسلامی تبدیل شود تا مانع تخریبش شوند به این ترتیب مدرسه علوم اسلامی تا ۳۰ سال در عباسیه تکیه معاون‌الملک برقرار بود.

عباسیه

در این بخش از تکیه که بزرگترین قسمت عمارت است و حیاطی روباز دارد و بخش جنوبی آن به ایوانی با ستون‌هایی مزین به طرح‌های هندسی منتهی می‌شود، مضامین تزیین‌ها و کاشی‌کاری‌ها کاملا متفاوت است و داستان‌های به تصویر کشیده شده بیشتر محتوایی اجتماعی دارد و یا آثار شهرهای تاریخی ایران همچون تخت جمشید، طاق بستان و بیستون روی دیوارهای آن با لاجرود قاب گرفته شده‌اند.

روی کاشی‌های حیاط عباسیه شخصیت‌ها و شاهان اروپایی همدوره با قاجار به تصویر کشیده شده‌اند و قصه زندگی حضرت یوسف و سلیمان (ع) به قاب نقاشی استاد ابوقاسم درآمده است. کاشی‌های هفت رنگ به اشعار محتشم کاشانی نیز مزین شده‌اند و تصاویری از شهرهای مذهبی همچون کربلا، مشهد و نجف را نیز در میان آن‌ها می‌توان دید.

به اعتقاد علیرضا برشاهی ـ کارشناس ارشد مرمت ابنیه تاریخی کرمانشاه ـ آنچه تکیه معاون‌الملک را از سایر بناهای مذهبی متمایز کرده، کاشی‌کاری‌های آن به لحاظ تنوع نقش، فرم و حتی رنگ است.

او این عمارت را که به خاطر نقاشی‌هایش، تکیه مینیاتوری لقب گرفته، اثری شاخص و ارزشمند در ایران می‌داند که تاریخ هم‌عصر با آن روی کاشی‌ها به تصویر کشیده شده است.

وی او می‌گوید: که در زمان ساخت این عمارت، استادکارها و هنرمندان همینجا مقیم بودند و کوره کاشی‌پزی هم پشت همین بنا بوده است. تاریخ حک شده روی کاشی‌ها نشان می‌دهد این تزئینات در مدت ۱۷ سال تکمیل شده است.

 برشاهی داستان جای خالی برخی کاشی‌ها روی دیوارهای تکیه معاون‌الملک را برای ایسنا اینطور تعریف کرد: بخش زیادی از این کاشی‌ها قبل از این‌که عمارت در سال ۱۳۵۲ به سازمان میراث فرهنگی وقت تحویل داده شود، از بین رفته بود و چون خانواده معاون‌الملک از عهده تامین مخارج این اثر برنمی‌آمد مدتی آن را در اختیار مدرسه علوم دینی قرار داد که در آن زمان بچه‌های ابتدایی شیطنت‌هایی داشتند و کاشی‌ها را مخدوش کردند و چشم برخی شخصیت‌ها را درآوردند که بعدها وقتی خانواده معین‌الرعایا این صحنه‌ها را دید تصمیم گرفت عمارت را به سازمان میراث تحویل دهد که آن زمان بازسازی‌های شد که تفاوت‌ها روی کاشی‌ها کاملا مشخص است.

 او ادامه می‌دهد: در بخش‌هایی هیچ کاشی جایگزین نشده، چون مستنداتی از طرح‌های نخست در دسترس نبود. ما حتی از دانش‌اموزان بازمانده‌ی آن دوره درباره این نقش‌ها پرس‌وجو کردیم، اما هیچ یک تصویری را به خاطر نیاوردند. کاشی برخی سردرها هم تحت تاثیر شرایط جوی از بین رفته و چون میراث فرهنگی مستنداتی از نقش‌های قبلی نداشته آن‌ها را هم نتوانسته جایگزین کند.

این کارشناس ارشد مرمت ابنیه تاریخی می‌گوید که وسایلی از زمان زندگی خانواده معین‌الرعایا در تکیه باقی مانده که همچنان در مراسم‌های سوگواری محرم استفاده می‌شوند مثل سماورها، چون زمانی که بنا تحویل میراث فرهنگی شد در قرارداد تنظیمی شرط شد بخشی از تکیه در اختیار خانواده باقی بماند تا مراسم عزاداری امام حسین (ع) برگزار شود که دهه اول ماه محرم هر سال زینبیه فرش می‌شود و دسته‌های عزاداری می‌آیند. در مراسم شام غریبان تکیه معاون الملک نیز از سراسر کرمانشاه شرکت می‌کنند.

سماورهایی به قدمت یک قرن، بازمانده از مراسم‌های سوگواری تکیه معاون‌الملک/ عکس از سیدوحید حسینی

معمار این عمارت که از سه بخش حسینیه، زینبیه و عباسیه تشکیل شده استاد محمد ملقب به «استاد سیاه» بوده و کاشی‌کاری‌های آن هنر استاد ابولقاسم مانی کرمانشاهی (نقاش)، استاد حسن خطاط کرمانشاهی (خطاط)، استاد حسن کاشی‌پز تهرانی (کاشی‌کار) بوده است.

سقاخانه

تصویری از معین‌الرعایا

انتهای پیام