اعظم سادات محمودآبادی/بیرجند - خبرنگار

خشکسالی موجب شده کشاورزان خراسان ‌جنوبی با معضلات بسیاری از جمله شیوع آفات در میان محصولات روبه‌رو شوند. آنها سعی می‌کنند برای کنترل این مشکلات به راه‌های جدید چنگ بزنند؛ راه‌هایی مثل استفاده از سم‌‌های مرگبار برای از بین بردن آفات که سلامت مصرف‌کنندگان محصولات کشاورزی را تهدید می‌کند. سال گذشته بود که خبر مرگ 3 کودک در نتیجه استفاده از سموم کشاورزی در شهرستان خاش در سیستان ‌و بلوچستان سوژه رسانه‌ها شد. از سوی دیگر، سرطان معده و مرگ سالانه 20 هزار ایرانی سرنوشت استفاده بیش از حد از سموم کشاورزی است و به همین دلیل استفاده بی‌رویه از سموم کشاورزی استاندارد و غیر‌استاندارد طی سال‌های اخیر به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های بهداشتی و کشاورزی کشور تبدیل شده. 

دلالان سمی

با وجود مضرات، استفاده بیش از حد از سموم و آفت‌کش‌ها ادامه دارد و هر فردی با داشتن اندک اطلاعات کشاورزی و سرمایه به فروشنده آفت‌کش‌ها و سموم کشاورزی تبدیل شده است. این موضوع در خراسان ‌جنوبی کارشناسان جهاد کشاورزی را نگران و البته صدای مسئولان بهداشتی را هم بلند کرده است. 
یک کارشناس بهداشت حرفه‌ای مرکز بهداشت خراسان ‌جنوبی نظارت در حوزه سموم کشاورزی را بسیار ضعیف توصیف می‌کند و به همشهری می‌گوید: کار از تذکر و گفت‌و‌گو گذشته، زیرا این بازار پر سود جای خود را در میان عده‌ای که منفعت می‌برند، باز کرده است. اما باید توجه داشت که این بازار غیر از نیستی زمین و نابودی خاک و انسان چیزی ندارد.
مهدی کربلاییان از ورود افراد غیرمتخصص به بازار سم خبر می‌دهد. او می‌گوید: آنها هیچ‌ اطلاعاتی در این ‌باره ندارند و فقط با داشتن یک سری اطلاعات اولیه توانسته‌اند مجوز فروش بگیرند.

سموم بی‌اثر 

مدیر گروه پژوهش و توسعه جهاد کشاورزی خراسان ‌جنوبی هم با تاکید بر این‌که خشکسالی و تغییر اقلیم هزینه‌ تولید را افزایش داده است، به همشهری می‌گوید: در این شرایط کشاورزان پول زیادی برای خرید سم می‌پردازند در حالی که سموم کشاورزی تاثیرگذاری خود را به مرور زمان از دست می‌دهند. اگر کشاورز پول سم را برای تغذیه خاک و گیاه صرف کند، گیاه در برابر تغییر اقلیم مقاوم می‌شود و دیگر نیازی به آفت‌کش ندارد. 
محمدرضا اکبری می‌افزاید: بیشتر درآمد کشاورزان برای خرید سم از دست می‌رود در حالی که با آموزش می‌توان از بروز آفت جلوگیری کرد. برای مثال آفت پسته به دلیل آبیاری نادرست به وجود می‌آید و این مشکل با آموزش قابل حل است. 

اشتباه کشاورزان

معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان هم نکات جالب توجهی در این ‌باره ذکر می‌کند. مهدی عصمتی‌پور با بیان این‌که اگر کشاورز به جهادکشاورزی مراجعه کند کلینیک‌های کشاورزی سم مورد نیاز را به او تحویل می‌دهند،‌ می‌گوید: با همه این‌ها برخی کشاورزان دستورالعمل استفاده از سم را رعایت نمی‌کنند. برای مثال در دستور آمده است برای مگس خربزه 60 سی‌سی سم را در 20 لیتر آب مخلوط کنند، اما کشاورز 120 سی‌سی سم را در این حجم آب استفاده می‌کند. برخی کشاورزان تصور می‌کنند سم بیشتر یعنی آفت کمتر.
وی تاکید می‌کند: ما همه تلاش خود را برای اطلاع‌رسانی و آموزش انجام می‌دهیم، اما نظارت پای باغ بسیار سخت است و نمی‌توان مراقب همه کشاورزان بود. البته بعد از عرضه محصول به بازار، محصولات نمونه‌برداری می‌شود و اگر درصد آلودگی زیاد باشد، محصول معدوم می‌شود.

اقدامات ترویجی

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان هم به فعالیت‌های بسیار مهمی برای مبارزه با آفات اشاره می‌کند که در چند سال اخیر خراسان‌جنوبی را جزو استان‌های نمونه قرار داده است. هاشم ولی‌‌پور مطلق از قارچ ماکوریزا و انسکتاریوم تولید زنبوری در استان خبر می‌دهد که تا 60 درصد مصرف سم را در باغ‌ها و مزارع کشاورزی کاهش می‌دهد. وی درباره قارچ مایکوریزا به همشهری توضیح می‌دهد: این قارچ موجب غنی شدن خاک می‌شود و شرایط رشد و باردهی درخت را افزایش می‌دهد و فعلا درباره درخت پسته عملکرد خوبی داشته است.  وی به 2 واحد انسکتاریوم تولید نوعی زنبور یک میلی‌متری هم اشاره می‌کند که می‌تواند با استقرار بر روی تخم آفت آن را قبل از تولید نابود کند. این نوع زنبور به تولید انبوه رسیده و برای آفت گلوگاه انار استفاده می‌شود و می‌تواند تا 70 درصد استفاده از سم را 
کاهش دهد. به گفته رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان، گروه ترویج جهاد کشاورزی خراسان‌ جنوبی در حال اطلاع‌رسانی به کشاورزان برای کاهش استفاده از سموم کشاورزی است، اما همراهی کشاورزان هم اهمیت زیادی دارد. 

تلاش برای تولید محصول سالم 

مدیر حفظ نباتات سازمان جهاد کشاورزی خراسان‌ جنوبی اما نظری کاملا متفاوت با دیگر مسئولان و کارشناسان دارد و توضیح می‌دهد: بیش از 15 کلینیک گیاه‌پزشکی و حدود 50 مرکز مجاز فروش سم و کود در استان وجود دارد و فروش هر نوع سم کشاورزی با نظارت مستقیم و کنترل شده کارشناسان انجام می‌شود. درصد کم خطای موجود مربوط به برخی از کشاورزان ناآشناست که بدون مشورت با کارشناسان گیاه‌پزشکی اقدام به استفاده از سم می‌کنند. مهدی یوسفی استفاده سم در کشاورزی استان را نه تنها افسارگسیخته نمی‌داند بلکه آن را کنترل شده و قانون‌مند توصیف می‌کند و می‌افزاید: جهاد کشاورزی تلاش می‌کند محصولاتی با کد سلامت16 رقمی به دست مصرف‌کننده برساند، اما آزمایش‌های مربوط به سلامت محصول بسیار سنگین و برای کشاورز پر هزینه است. وی توضیح بیشتری می‌دهد و می‌گوید: کشاورزی که تلاش کرده است از سم کمتر و استاندارد مشخص استفاده کند محصولش در بازار همان قیمتی را دارد که محصول بدون کنترل عرضه می‌شود. باید تفاوتی بین محصول سالم و محصولی که تا حدی از سم استفاده کرده است وجود داشته باشد و به همین دلیل مسئولان باید در این باره برنامه‌ریزی مناسبی انجام دهند.
او معتقد است بهترین راه برای کنترل استفاده از سم و ترغیب کشاورزان به تولید محصولات سالم تفاوت قیمتی است که باید در بین این محصولات وجود داشته باشد.

 154 هزار هکتار سطح زیر کشت

خراسان ‌جنوبی بر اساس آمار مربوط به سرشماری سال 95، دارای بیش از 154 هزار هکتار اراضی زراعی و باغی است که 77 هزار هکتار آن مربوط به محصولات زراعی و 77 هکتار مربوط به محصولات باغی است. تولید خراسان‌ جنوبی در بخش زراعی بیش از 483 تن و در بخش باغی 114 تن است. این استان در بخش باغی رتبه اول تولید زرشک و عناب و رتبه دوم تولید زعفران و پنبه را در سطح ایران دارد و ششمین تولیدکننده انار در بین استان‌های ایران محسوب می‌شود. در بخش زراعی هم خراسان‌ جنوبی در تولید چغندرقند، رتبه هشتم کشور را دارد.