مالیات جلوی تاراج منابع کشور را میگیرد
در تعریف مالیات آمده است: «مالیات مقدار پولی است که شهروندان هر کشور برای اداره امور کشور، تامین کالا و خدمات عمومی- ضروری، تامین امنیت، عمران و آبادانی کشور به دولت پرداخت میکنند.» بر این اساس بهجز کشورهای نفتی در همه کشورهای جهان مالیات مهمترین منبع کشورداری است. علم اقتصاد میگوید مالیاتگیری درست در یک جامعه موجب انتقال منابع از بخش خصوصی به بخش عمومی شده و این جابهجایی مالی سه اثر مهم در سطح کلان دارد: 1- تعیین اندازه دولت
2- تعادل در بازارها و در نتیجه تغییر در تخصیص منابع بین بازارها و بخشهای مختلف اقتصاد 3- تغییر در توزیع درآمدها در جامعه. بر این اساس اگر مالیات درست وصول نشود، دولت برای تامین مخارجش مجبور است از محلهای دیگر بهویژه افزایش پایه پولی یا فروش بیشتر سرمایه ملی (نفت) آنها را تامین کند، موضوعی که در یک قرن همه منابع کشورهای نفتی را به تاراج داده است.
نسبت مالیات به GDP در جهان 6 برابر ایران
در سطح جهان برای شناخت جامعیت سیستم مالیاتی هر کشور، از نسبت مالیات به تولید ناخالص داخلی استفاده میشود. بر این اساس هرچقدر نسبت مالیات از تولید ناخالص داخلی کم باشد (در مقایسه با کشورهای پیشرو)، سیستم مالیاتی جامعیت نداشته و فرار یا معافیتهای مالیاتی در آن سیستم بسیار بالاست. همچنین سهم کم مالیات در تولید ناخالص داخلی نشان از وابستگی کشور به یک منبع طبیعی (همچون نفت) است. برای مثال سهم مالیات در تولید ناخالص داخلی همه کشورهای نفتی کمتر از 15 درصد است که در مقایسه با نرخ نزدیک به 50 درصدی آن در کشورهای دارای سیستم پیشرو مالیاتی، بسیار ناچیز است. ناگفته نماند که هر چقدر سهم مالیات از تولید ناخالص داخلی کمتر باشد، به همان میزان اندازه و سهم دولت در اقتصاد بیشتر، فساد و رانت و متقابلا شکنندگی اقتصاد بیشتر خواهد بود.
بررسی آمارهای بانک جهانی و سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) نشان میدهد نسبت مالیات به GDP در 10 کشور اول جهان تقریبا بین پنج تا 6 برابر بیشتر از ایران است. بر این اساس در حالی نسبت مالیات به GDP در 10 کشور اول جهان شامل دانمارک با 46 درصد، فرانسه 45 درصد، بلژیک 44 درصد، فنلاند 44 درصد، سوئد 44 درصد، ایتالیا 43 درصد، اتریش 42 درصد، مجارستان 39 درصد، هلند 38 درصد و یونان 38 درصد است، اما این میزان در ایران تنها در سالهای اخیر به هشت درصد رسیده است.
درسی که از ترکیه نیاموختیم
در زمینه جامعیت سیستم مالیاتی، نکته قابل تامل اینکه در سطح منطقه نیز بهجز کشورهای نفتخیز حاشیه خلیجفارس، نسبت مالیات به GDP در اغلب کشورها بیشتر از ایران است. برای نمونه نسبت مالیات به GDP در کشور ترکیه در حال حاضر به 25.5 درصد رسیده است که اگر روند آن را در 40 سال اخیر بررسی کنیم، مشاهده میکنیم در سال 1979 (سال پیروزی انقلاب اسلامی ایران) این میزان حدود 11.4 درصد بوده که با برنامهریزی و تلاشهای دولت در ارتقای سیستم مالیاتی، حالا سهم مالیات به GDP به بالاترین میزان بین کشورهای منطقه و حتی به بالاترین میزان بین کشورهای در حال توسعه رسیده است. برخلاف ترکیه، در ایران نیز دغدغه جایگزینی مالیات با نفت از اوایل دهه 1370 شمسی شروع شد، با این حال با گذشت بیش از 27 سال از آن زمان، سیستم مالیاتگیری در ایران راه دیگری را پیش گرفته است.
18 سال تاخیر برای اجرای طرح جامع مالیاتی
بین سالهای 1370 تا 1380 مطالعات متعددی در زمینه طراحی و اجرای «طرح جامع مالیاتی» انجام شد و در «بند ب ماده ۵۹ برنامه سوم توسعه» نیز وزارت امور اقتصادی و دارایی موظف شد تا سال 1382 نسبت به طراحی و راهاندازی نظام جامع اطلاعات مالیاتی کشور اقدام کند، با این حال تا سال 83 که یک مشاور خارجی برای انجام مطالعه اولیه و تدوین نقشهراه انتخاب شد، اقدام چندان مهمی برای این طرح صورت نگرفته بود. همچنین در سالهای 84 تا 88 نیز چندین قرارداد بین سازمان امور مالیاتی و مشاوران خارجی برای طراحی نرمافزار یکپارچه مالیاتی منعقد شد که با تغییر چند مشاور خارجی، درنهایت تکمیل این پروژه به مهندسان ایرانی واگذار شد. نکته قابل تامل اینکه از سال 1389 که قرارداد ساخت اپلیکیشن و درواقع قلب نرمافزار طرح جامع مالیاتی نهایی شد، مسئولان سازمان امور مالیاتی به دفعات متعدد وعدههای دوساله برای اجرای کامل این طرح دادند و حالا حدود 18 سال از الزام برنامه سوم توسعه به طراحی و اجرای طرح جامع مالیاتی میگذرد، اما هنوز هم گفته میشود این طرح حدود 90 درصد پیشرفت داشته است و اجرای کامل آن احتمالا به یکسال دیگر زمان نیاز خواهد داشت. همچنین گفته میشود تا به حال حدود ۷۲۱ میلیارد تومان برای این طرح هزینه شده است.
درآمد مالیاتی ایران تا سهبرابر قابل افزایش است؟
براساس دادههای آماری بانک مرکزی ایران، در 15 سال اخیر میزان مالیات وصولی دولت از 6.5 هزار میلیارد تومان در سال 1382 به 13.4 هزار میلیارد تومان در سال 84، به 30 هزار میلیارد تومان در سال 88 و 39.5 هزار میلیارد تومان در پایان دولت احمدینژاد رسیده است. در دولت روحانی میزان درآمد مالیاتی وصولی دولت از 39.5 هزار میلیارد تومان در پایان سال 91 به 71 هزار میلیارد تومان در سال 93، به 79 هزار میلیارد تومان در سال 94 و به 102 هزار میلیارد تومان در سال 95 و 116 هزار میلیارد تومان در پایان سال 96 رسیده است.
همانطور که گفته شد درآمدهای مالیاتی در ایران نسبت به کشورهای پیشرو و حتی نسبت به برخی همسایگان ایران ازجمله ترکیه نیز بسیار ناچیز است. حال سوالی که مطرح میشود این است که میزان فعلی درآمدهای مالیاتی ایران تا چه اندازه قابل افزایش است؟ بررسیها نشان میدهد اگر دولت طرح جامع مالیاتی را بهطور کامل اجرا کند، با کاهش معافیتهای مالیاتی و کاهش فرار مالیاتی و گسترش پایههای مالیاتی در مواردی همچون مالیات بر عایدی سرمایه، مالیات بر خانههای خالی، مالیات بر مجموع درآمد و... درآمد مالیاتی کشور بین دو تا 2.5 برابر میزان فعلی افزایش خواهد یافت.
همچنین شاید این فرض چندان توجیه علمی و فنی نداشته باشد، اما بررسی آماری نشان میدهد اگر نسبت مالیات به GDP در کشورمان به میزان فعلی کشور ترکیه یعنی 25 درصد برسد، درآمد مالیاتی کشور تا سهبرابر وضعیت فعلی افزایش خواهد یافت. بهعبارت دیگر اگر نسبت مالیات به GDP در کشورمان از هشت درصد به 25 درصد (مقدار ترکیه) برسد، میزان درآمد مالیاتی کشور از 116 هزار میلیارد تومان فعلی به حدود 350 هزار میلیارد تومان خواهد رسید که در نوع خود میتواند تحول چشمگیری در اداره کشور ایجاد کند.
غلامحسین دوانی، حسابدار رسمی و از پژوهشگران باسابقه کشور و دکتر مهدی پازوکی، اقتصاددان در گفتوگو با «فرهیختگان» به این سوال که با اجرای کامل «طرح جامع مالیاتی» چه اتفاقی در عرصه مالیاتی کشور خواهد افتاد، پاسخ دادهاند که در ادامه میآید.
دیدگاه کارشناس
غلامحسین دوانی، حسابدار رسمی:
درآمد مالیاتی دو برابر خواهد شد
معتقدم اگر طرح جامع مالیاتی بدون کم و کاست اجرا شود، تاریکخانههای اقتصادی ایران افشا میشود. بنابراین بهنظر میرسد عزم ملی برای اجرای طرح وجود ندارد. هماکنون نزدیک به 80 تا 90 درصد اطلاعات اقتصادی کشور در این سیستم موجود است، بنابراین اگر سازمان مالیاتی بخواهد بهرهبرداری کند، میتواند.
اجرای طرح جامع مالیاتی باعث میشود فراریان مالیاتی شناخته شوند و اخذ مالیات از آنها درآمدهای مالیاتی را زیاد خواهد کرد. همین اجرای ناقص طرح هم در دو، سهسال اخیر درآمدهای مالیاتی کشور را به میزان قابلتوجهی افزایش داده است که در نتیجه آن، برای اولینبار درآمدهای مالیاتی کشور بیش از درآمدهای نفتی شد.
بهنظر بنده اگر طرح جامع مالیاتی درست و کامل اجرا شود، درآمدهای مالیاتی کشور را چیزی حدود دو برابر وضعیت فعلی افزایش خواهد داد، اما فراریان مالیاتی که وابسته به منابع قدرت هستند، با سنگاندازی مانع اجرای قانون مالیاتی هستند و ظاهرا دولت هم تمکین میکند. برای مثال دسترسی نظام مالیاتی به حسابهای بانکی در همه کشورهای جهان وجود دارد، اما در ایران زمانی که دسترسی به حسابهای بانکی مطرح شد، بسیاری جنجال بهپا کردند، چرا؟ دلیل این بود که حساب بانکی برخی مدیران کشور لو میرفت.
فقط 10 درصد از شرکتها حسابرسی میشوند
موضوعی که مطرح میشود این است که با اجرای کامل طرح جامع مالیاتی میزان مالیات کدام بخشها افزایش خواهد یافت؟ طبیعتا میزان درآمد مالیاتی از اجاره افزایش پیدا میکند که در شرایط فعلی ناچیز است. درآمد مالیاتی از املاک بیشتر میشود، درآمدهای اتفاقی بیشتر میشود، درآمد عملکرد شرکتها هم بیشتر میشود زیرا شرکتهای زیادی هستند که یا مالیات نمیدهند یا کم میدهند. برای مثال در هر سال 350 هزار اظهارنامه اشخاص حقوقی تحویل گرفته میشود که فقط 10 درصد از این شرکتها (35 هزار شرکت) حسابرسی میشوند. طبیعی است شرکتی که حسابرسی نمیشود، فرار مالیاتی خواهد داشت.
زمانی که سیستم مالیاتی درست کار کند، میتوان فشار مالیاتی را بر بخش واقعی و مولد اقتصاد کم کرد، اما در شرایط فعلی عمده فشار مالیاتستانی روی بخش مولد اقتصاد است. لذا اجرای درست طرح مالیاتی باعث گسترش پایههای مالیاتی و توسعه چتر مالیاتی خواهد شد و طبیعتا بر افراد خوشحساب فشار کمتری وارد خواهد شد.
دکتر مهدی پازوکی، اقتصاددان:
درآمد مالیاتی تا 2.5 برابر قابل افزایش است
در ایران فرار مالیاتی بهشدت بالاست؛ همچنین معافیت مالیاتی زیادی هم برقرار است. در حال حاضر نسبت مالیات به GDP در حدود هست درصد است که بهنظر بنده این نسبت میتواند تا 20 درصد افزایش یابد که برای این منظور ما به سیستم مالیاتی کارآ نیاز داریم {در این صورت درآمد مالیاتی کشور تا 2.5 برابر میزان فعلی افزایش مییابد.} ایران بهشت دلالان، کلاهبرداران و واسطهگران است لذا ما ابتدا باید سیستم مالیاتی کشور را درست کنیم تا بتوانیم مالیات بگیریم. اگر مالیات را درست بگیرم، آنوقت بودجه جاری عملا از محل مالیاتها تامین میشود و درآمدهای نفتی صرف پروژههای عمرانی، طرحهای زیربنایی و پروژههای بیننسلی میشود.
در نبود سیستم جامع مالیاتی، نظام بانکی پولشویی میکند
مدیریت مالیاتی ما سنتی است و نظام اطلاعاتی جامع و شفافی ندارد. الان بخشی از نظام بانکی ما پولشویی انجام میدهد، پولهای کثیف را وارد اقتصاد میکند، پول ناشی از قاچاق کالا، قاچاق مواد مخدر و... اینها پولهای کثیفی است که فقط با شفافیت اطلاعاتی میتوان جلوی اینها را گرفت؛ لذا اگر سیستم شفاف اطلاعاتی داشته باشیم میتوان از هر بخشی مالیات اخذ کنیم.
پیشنهاد میکنم مسئولان ما بههمراه یک مترجم به کشورهایی همانند سوئد و دانمارک بروند و ببینند در این کشورها چگونه مالیات میگیرند. اگر مالیات درست اخذ شود در مرحله بعد باید این درآمد را از طریق سیستم تامین اجتماعی بازتوزیع کنیم؛ بنابراین وظیفه حکومتهاست که مالیات را درست گرفته و درست هزینه کنند.
ما باید انضباط را به اقتصاد ایران بازگردانیم، انضباط اقتصادی یعنی انضباط در سیستم پولی و بانکی، انضباط مالی در سند بودجه (در امر مالیاتهای و مخارج دولت)، انضباط اداری در سیستم اداری کشور و استفاده از دستاوردهای بشری در زمینه تکنولوژی اطلاعات (IT) میتوانیم جلوی تخلفات مالیاتی و کلاهبرداریها را بگیریم.
پزشکی با روزانه 100 میلیون درآمد، مالیات نمیدهد
دکتر پازوکی در پایان مصاحبه با «فرهیختگان» از پزشکی نام میبرد که به ادعای ایشان 6 منشی دارد و روزانه بالای 100 میلیون تومان درآمد دارد، اما همین فرد دستگاه کارتخوان ندارد و بیماران خود را مجبور به پرداخت با پول نقد میکند. این اقتصاددان میگوید مگر میشود پزشکی که روزانه بیش از 200 بیمار ویزیت میکند، 6 منشی دارد، رادیوگرافی و آزمایش و... انجام میدهد، دستگاه کارتخوان نداشته باشد و نقدی حساب کند؟ خب معلوم است که فرار مالیاتی دارد.
* نویسنده : مهدی عبداللهی روزنامه نگار
نظر شما