صاحب‌خبر - دعای عرفه از ادبیاتی فاخر و متنی برجسته برخوردار است. فلسفه دعای عرفه چیست؟ اجازه بدهید ابتدا به این موضوع نگاه کنیم که ماه ذی‎الحجه از جمله ماه‏های بسیار شریف و با فضیلت است؛ ماهی که فرائض مهمی در آن همچون مناسک حج انجام می‏شود لذا صحابه و اولیای الهی، ائمه معصومین و همچنین تابعین اهتمام ویژه ای در این ماه و به خصوص در دهه نخست آن داشته‌اند. یکی از مناسک حج، وقوف در سرزمین عرفات است؛ عرفات یعنی محل شناخت. مکانی که مناسب‌ترین مکان برای شناخت ذات‌الهی است. امیرالمؤمنین (ع) در خصوص می‎فرماید: «اول الدین، معرفته. شناخت خدا اولین گام دینداری است.» پس با این اوصاف، وقوف در صحرای عرفات باید هدف‎دار باشد؛ یعنی درس اول شناخت خدا وسپس شناخت خود. یعنی اینکه از خودشناسی به خداشناسی برسیم؟ دقیقاً همین طور است. کسی که خودش را بشناسد راهی است که خدای خود را خواهد شناخت؛ همان‌طور که امیرالمؤمنین (ع) هم به این نکته اشاره دارند که «مَنْ عَرَفَ نفسَه فقد عَرَفَ ربَّه»؛ کسی که خود را بشناسد، تحقیقاً پروردگارش را می‌‏شناسد. چه عاملی سبب شد امام حسین (ع) چنین دعایی را در صحرای عرفات بخوانند؟ در چنین مکانی به غیر از سیدالشهدا (ع)، پیامبر اکرم (ص) و بسیاری از ائمه (ع) دعاهایی داشته‏اند اما دعای عرفه امام حسین (ع) از ادبیاتی بسیار فاخر، متنی بسیار زیبا و برجسته برخوردار است و خواننده – به خصوص در آن سرزمین- را تحت تأثیر قرار می‏دهد. امام حسین (ع) با معرفت و شناختی که از خداوند دارد چه زیبا و عاشقانه با او معاشقه و آنچه سراسر درک و معرفت است را بیان می‌کند که در حقیقت درس بزرگی برای ما است. همان‌طور که خودتان هم اشاره کردید، در دعای عرفه خودشناسی، خداشناسی و ارتباط انسان با خدا به صورت یک سلسله منظم بیان شده. در شکر و ستایش خداوند چه لزومی بر رعایت این ترتیب است؟ به‌طور کلی در خواندن دعا به ما سفارش شده همان‌گونه که حضرات معصوم (ع) دعا می‌خواندند، به انجام این فریضه بپردازیم؛ بدون کم و کاست. پس طبیعی است که دعای آنها از نظم و انضباط منطقی برخوردارست. من دعا را به چینش یک «پازل» تشبیه می‏کنم که باید از نظم و ترتیب جامع، منظم و منطقی برخوردار باشد؛ مثلاً در زیارت جامعه کبیره یا دعای کمیل هم همین طور است. بسیاری افراد در روز عرفه با خواندن دعای عرفه ظاهر و باطن خود را شست‌وشو می‌دهند و هر فرد به میزان بهره‌مندی خود از این دعا، معنویت کسب می‌کند، انسان چطور می‌تواند پس از پایان دعای عرفه و بازگشت در میان مردم، همچنان خود را پاک و معنویت کسب شده را حفظ کند؟ اهل دل، اهل سیر و سلوک منازلی را ذکر می‌کنند که مراقبه و محاسبه دو تا از آن منازل است. یعنی این که در طول سال ما باید اهل مراقبه و محاسبه باشیم. کشیک نفس بکشیم و متوجه واردات و صادرات دل باشیم. اگر هم به واسطه جهالت و سهل انگاری به گناهی آلوده شویم، بلافاصله توبه و جبران کنیم. بعد از روز عرفه، بلافاصله به یکی از بزرگترین اعیاد مسلمین می‌رسیم؛ «عید قربان». فلسفه «عید قربان» چیست؟ عرفه به نوبه خود یک روز عید است اما به سبب شهادت حضرت مسلم (ع) در این روز، آن را جشن نمی‏گیریم. اما عید قربان یکی از بزرگترین اعیاد مسلمین است. حتی در روایات بسیاری شب عید قربان از لیالی متبرکه و از جمله 4 شبی است که در روایات آمده درهای آسمان باز می‌شود و احیاء در این شب مستحب است. این شب و روز، عبادت و زیارت مخصوص به خود را دارد. عید قربان جشن انجام تکلیف است. یادآور کار بزرگ قهرمان توحیدی حضرت ابراهیم (ع) است. در واقع نماد روسفیدی بنده مطیع در امتحان دشوار الهی است. یادآور زیباترین جلوه تعبد و تسلیم در برابر خداست. فلسفه عید قربان در واقع قربانی کردن هواهای نفسانی در مسیر بندگی الهی است. آنجا که بر سر دوراهی خود و خدا قرار گرفتیم، خدا و خواست الهی را بر خواهش دل مقدم و ارجح بشماریم. چه درسی از فلسفه «عید قربان» باید بگیریم؟ دشوارترین تکلیف، جهاد با نفس و غلبه برهوای نفسانی است. حتی به فرموده رسول اکرم (ص) «اعدی عدوک نفسک التی بین جنبیک» یعنی دشمن‎ترین دشمنان، نفس توست که در کنار (یا بین دو پهلوی تو) قرار دارد. پس قهرمان واقعی کسی است که بتواند بر امیال نفسانی غلبه کند و خدا را بر هواهای نفسانی ترجیح دهد.∎​