به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ کتاب‌ها و منابع بسیاری درباره کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ نگاشته شده است. منابع و مآخذ ۲۸ مرداد آنچنان گسترده است که حتی بررسی عناوین مهم آن نیز کاری دشوار به نظر می‌رسد. پیداست که این گزارش دربردارنده همه کتاب‌هایی نیست که خواننده را برای فهم و شناخت آن دوره تاریخی یاری دهد.
کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، از وقایع مهم و عبرت‌آموز تاریخ معاصر ایران است این کودتا به واسطه عملیات مشترک سرویس‌های اطلاعاتی آمریکا و انگلیس و عمال وابسته به آنها در ایران اجرا شد و به سرنگونی دولت دکتر مصدق و بر سر کار آمدن یک رژیم سلطنتی مستبد انجامید.
پس از پیروزی نهضت ملی شدن صنعت نفت در ایران، که با همکاری نیروهای مذهبی و ملی صورت گرفت، دولت انگلستان تلاش کرد تا منافع از دست رفته خود را دوباره به دست آورد، اما با قیام مردم در سی تیر ۱۳۳۱ به رهبری آیت‌الله کاشانی که موجب بازگشت دکتر مصدق به قدرت شد، دولت استعمارگر انگلیس به فکر ارایه طرحی افتاد تا دولت دکتر مصدق را سرنگون کند؛ در این زمان سفارت انگلیس در تهران بسته شده بود و انگلیسی‌ها درصدد بدست آوردن موقعیت از دست رفته خود بودند.
دولت انگلستان برای رسیدن به اهداف خود تلاش کرد تا موافقت دولت آمریکا را کسب کند. در این مقطع زمانی ترومن از حزب دموکرات، ریاست جمهوری آمریکا را بر عهده داشت. اما تلاش انگلستان برای جلب نظر دولت‌مردان آمریکا برای اقدام علیه دولت مصدق بی‌نتیجه ماند. با روی کار آمدن جمهوری خواهان در آمریکا و به قدرت رسیدن «آیزنهاور» در پست ریاست جمهوری آمریکا، به دنبال برخی اقدامات دولت مصدق از یک سو و ترس شدید آمریکا از نفوذ کمونیسم در ایران، سرانجام در اوایل سال ۱۳۳۲، ایالات متحده آمریکا برای انجام کودتا در ایران متقاعد شد و سازمان جاسوسی آمریکا (سیا) بودجه‌ای را در این زمینه در اختیار سفارت خود در تهران و سایر عمال کودتاگر قرار داد.
در میان آثار منتشر شده، کتاب «کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در آیینه تصویر» به قلم رضا زریری یکی از منابع آگاهی‌بخش است که انتشارات مرکز اسناد انقلاب اسلامی آن را چاپ و پخش کرده است. این کتاب با هدف تبیین واقعه کودتای ۲۸ مرداد به روایت تصویر گردآوری شده است.
در فصل نخست کتاب با عنوان «آیت‌الله کاشانی، دکتر مصدق و کابینه او» به شرح زندگی آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق پرداخته شده و تصاویری از این دو شخصیت ارایه شده است. شرح ماجرای ملی شدن صنعت نفت و خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس در بخش بعدی به صورت کوتاه ذکر شده و پس از آن تصاویری از مبارزات مردم ایران به رهبری آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق، فدائیان اسلام و برخی از رجال سیاسی آن زمان درج شده است. در کنار این تصاویر توضیحاتی درباره شخصیت‌ها و وقایع مربوط به تصویر، دیده می‌شود. در فصل نخست کتاب ۱۱۵ عکس تاریخی به چشم می‌خورند.
فصل دوم با عنوان «کودتای بیست و پنج مرداد» در دو بخش به فعالیت مقامات آمریکا و انگلستان برای کودتا در ایران در ۲۵ مرداد ۱۳۳۲ و تظاهرات خیابانی مردم در حمایت از دولت و شکست کودتا پرداخته شده است. در لابه‌لای توضیحات این فصل عکس‌هایی از وقایع مهم آن زمان از جمله پایین کشیدن مجسمه رضا پهلوی از میدان توپخانه تهران در ۲۶ مرداد ۱۳۳۲ به چشم می‌خورد. در فصل دوم ۲۷ عکس تاریخی برای استفاده علاقه‌مندان با توضیحات مرتبط آن آورده شده است.
فصل سوم کتاب با عنوان «کودتای بیست و هشت مرداد»، به شرح حوادث مربوط به کودتا، تظاهرات و شورش‌های خیابانی، حمله به مراکز حساس دولتی و تصرف منزل دکتر مصدق و معرفی عاملین کودتا اختصاص دارد. عکس‌های تاریخی از صحنه‌های درگیری و شورش خیابانی کودتاچیان و عوامل آنها درج شده است. در این فصل ۱۲۷ عکس تاریخی از حوادث کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ و حوادث مرتبط آن به چشم می‌خورند.
در فصل چهارم و پایانی کتاب با عنوان «دولت کودتا، اقدامات و سرانجام آن» به شرح زندگانی و فعالیت‌های فضل‌الله زاهدی به عنوان عامل اصلی کودتا و کابینه او پرداخته شده و در بخش بعد به سرانجام کودتاچیان و بهره‌مندی‌های مادی فراوان آنها از پول‌های بیت‌المال مردم ایران اشاره شده است. تصاویر برخی از این عوامل از جمله نعمت‌الله نصیری، هدایت‌الله گیلانشاه و شعبان جعفری نیز در این بخش دیده می‌شود.
محاکمه دکتر مصدق، دستگیری طرفداران دکتر مصدق و اعضای حزب توده ایران و تبعید دکتر مصدق از دیگر عناوینی اند که در این فصل شرح آنها دیده می‌شوند. ارایه تصاویری از سالگردهای کودتای بیست و هشت مرداد که از سوی کارگردانان کودتا و حامیان سلطنت «قیام ملی» لقب گرفت، بخش پایانی فصل چهارم کتاب را تشکیل می‌دهد. در این فصل ۸۵ عکس به چشم می‌خورد.
کتاب دیگری که باید بدان اشاره کرد، «مرداد خاموش» نام دارد. مسعود کوهستانی‌نژاد طاری، نویسنده کتاب «مرداد خاموش» تمامی مطالب این کتاب ۶۰۰ صفحه‌ای را درباره وقایع یک شب تاریخی می‌داند و از آن به مثابه دادگاهی در این زمینه یاد می‌کند، دادگاهی که هیچ‌گاه در زمان حمله به منزل آیت‌الله کاشانی تشکیل نشد.
کوهستانی‌نژاد ماجرای ۱۱ مرداد ماه سال ۱۳۳۲ و حمله به منزل آیت‌الله کاشانی، یکی از رهبران سیاسی نهضت ملی شدن صنعت نفت، را ساختار اصلی این کتاب برمی‌شمارد و از نوشتار خود به عنوان بازآفرینی و بازسازی واقعه ۱۱ مرداد ۱۳۳۲ یاد می‌کند و می‌گوید: «به دلیل آن که در مکتوبات و پژوهش‌های تاریخی به این مساله توجه اندکی شده یا مسایلی دور از حقیقت عنوان شده‌اند، تصمیم به تالیف این کتاب گرفتم. همچنین با توجه به این که اعتقاد دارم ریزبینی‌هایی وجود دارند که کلیت و واقعیت ماجرا را می‌سازند، کوشیدم در نگارش این اثر، گزارشاتی را ارایه کنم که فوق‌العاده دقیق و با ذکر جزئیات همراه باشند.»
وی با اشاره به کم‌توجهی به وقایع آن شب، به دلیل آن که ۱۷ روز پس از آن، وقایع ۲۸ مرداد شکل گرفتند، می‌گوید: «شب ۱۱ مرداد گروهی از مخالفان آیت‌الله کاشانی به منزل ایشان حمله می‌کنند، در این حمله یکی از طرفداران ایشان به نام محمد حدادزاده که از تجار بازار بود، با چاقو به قتل می‌رسد و اتفاق‌های دیگری نظیر سنگ‌باران شدن خانه کاشانی، قطع برق، تحت‌نظر قرار گرفتن آن منطقه توسط ماموران حکومتی و... رخ می‌دهد، اما جالب‌تر از آن، پیگیری نشدن این مسایل بعد از آن شب است. کسانی که تاریخ این دوره را نوشتند، هیچ‌گاه این واقعه را نشکافتند که چه فردی یا چه کسانی این حمله و قتل را انجام دادند و چه افرادی چه تهمت‌هایی را مطرح کردند.»
وی با تاکید بر این که دیگر زمان نوشتن وقایع تاریخی بر اساس ماه و سال گذشته است، قرار دادن روز و هفته را به عنوان معیاری برای پژوهش‌های تاریخی از ضرورت‌های این دوره زمانی برمی‌شمارد و می‌گوید: وقایع تاریخی، زمینه‌های بروز آنها و تحولات، روز به روز در حال تغییرند. از این رو، وظیفه داریم تاریخ و مسایل سیاسی را با دقت و نظر به جزئیات، بررسی و تحلیل کنیم. خواننده با مراجعه به منابع تاریخی حدود ۲۵۰ صفحه از این کتاب و تحلیل‌های تاریخی من و دیگر مطالب، و نیز مدارکی مانند اخبار، مصاحبه‌ها، گزارش‌ها و اسنادی که گردآوری شده است، درخواهد یافت که تنها درباره یک شب تاریخی، تا چه اندازه حرف برای گفتن داریم.
کتاب «خواب آشفته نفت: از کودتای ۲۸ مرداد تا سقوط زاهدی» به قلم محمدعلی موحد و نیز «کودتای ۲۸ مرداد»، مجموعه سخنرانی سید حسن شهرستانی با نام «مطبوعات در دوران کودتا»، سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین حسینیان با عنوان «نقش مطبوعات طرفدار دولت در بسترسازی کودتا» و سخنرانی حسین شاه‌حسینی با نام «مشاهداتی از دوران کودتا»، «راز پیروزی کودتای ۲۸ مرداد» نوشته محمدجعفر محمدی» و... از دیگر آثار مرتبط با واقعه تاریخی ۲۸ مردادند.
نظر شما