به گزارش «فرهیختگان آنلاین»، عزت‌الله انتظامی متولد 1303 تهران، در 18 سالگی برای اولین‌بار فعالیت در هنرهای نمایشی با پیش‌پرده‌خوانی در تماشاخانه کشور آغاز کرد. او در سال 1337 از مدرسه شبانه تئاتر و سینمای هانوفر آلمان فارغ‌التحصیل شد. وی همچنین فارغ‌التحصیل دانشکده هنرهای زیبای دانشگاه تهران و دارای دکتری افتخاری از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی بود. اولین تجربه سینمایی او به سال 1328 با بازی در یک نقش فرعی در فیلم «واریته بهاری» باز می‌گردد. عمده شهرت انتظامی در سینما، 20 سال بعد و با ایفای نقش مش‌حسن در فیلم موفق «گاو» رقم خورد. داریوش مهرجویی، کارگردان فیلم سینمایی «گاو» در این باره گفته است: «در مورد بازی انتظامی در «گاو» باید بگویم که عمیقا در نقش خودش فرو رفته بود و به نظر من یکی از بهترین اجراهای سینماییاش بود. وقتی این فیلم سال‌ها بعد در پاریس پخش شد بسیار مورد استقبال قرار گرفت حتی شاید خیلی بیشتر از اکرانش در تهران، در آنجا چند روزنامه و مجله این فیلم را یکی از شاهکارهای سینمایی جهان معرفی کردهاند.»
فیلم گاو با بودجه وزارت فرهنگ سال‌های پیش از انقلاب ساخته شده بود و تا دو سال توقیف بود و اجازه اکران در سینماهای ایران را نداشت. بعدها یک نسخه قاچاق این فیلم در جشنواره ونیز شرکت داده شد و جایزه هم گرفت. انتظامی اگرچه در سینمای بعد از انقلاب به «آقای بازیگر» مشهور شد، ولی اجراهای تئاتر او در سال‌های قبل از انقلاب، با استقبال زیادی همراه بود. این بازیگر در دهه 40 چند تله‌تئا‌تر با کارگردانی حمید سمندریان بازی کرد و در سال 1351 در کنار سمندریان، نمایش جنجالی «کرگدن» را روی صحنه بردند. به روایت آقای بازیگر، تمرین این نمایش یک سال طول کشید چون: «هر بار مشکلی برای این نمایش درست می‌کردند. پیش از آن البته سمندریان کارهای زیادی کرده بود چه در تلویزیون و چه در عرصه تئاتر اما برای اجرای «کرگدن» حدود یک سال تمرین کردیم. تمریناتی ناپیوسته چون جای تمرین به ما نمی‌دادند و کارشکنی می‌کردند. دست آخر این نمایش در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران روی صحنه رفت. آن زمان به‌خاطر شرایط سیاسی به دانشجویان خیلی سخت می‌گرفتند، اما هر بار سالن دانشکده ادبیات پر از آدم می‌شد.
دانشجویان و مردمی که برای تماشای این نمایش به هر زحمتی بود خود را به سالن می‌رساندند و در‌صورت پر بودن صندلی‌ها روی زمین می‌نشستند تا بتوانند این نمایش را ببینند.» رفتار حرفه‌ای و انضباط هنری این بازیگر تئاتر، سینما و تلویزیون، زبانزد اهالی هنر بود.
پری صابری از تهیه‌کنندگان تئاتر در مورد حضور انتظامی سر اجرای تئاتر گفته است: «آنچه برای من خیلی جالب بود ساعت حضور انتظامی در سالن تئاتر بود؛ ساعت ۹ شب نمایش روی صحنه میرفت و عزت از ساعت دو بعد‌از‌ظهر میآمد و در دخمه کوچکی که برای استراحت عوامل نمایش بود تمرکز میگرفت و تا ساعت ۹ شب با احدی حرف نمیزد؛ این کار را هر روز تکرار می‌کرد و این برای من خیلی عجیب بود و تنها مواردی که عزت کمی بدخلق بود و با کسی حرف نمیزد همین ساعاتی بود که روی کارش تمرکز می‌کرد؛ وقتی به صحنه میآمد از تاثیری که روی مردم میگذاشت حیرتزده میشدیم چون به‌طور کلی کاراکتر او تغییر می‌کرد و تبدیل می‌شد به یک بازیگر بسیار قدر که جز به تئاتر به هیچ چیز دیگری فکر نمی‌کرد.»
وقتی سال 1361 فیلمنامه جذاب حاجی واشنگتن که توسط علی حاتمی به نگارش درآمد؛ تنها شخصیت فیلم را عزت‌الله انتظامی در نقش حسینقلی‌خان صدرالسلطنه، اولین سفیر ایران در آمریکا بازیگری کرد. او با کارگردانی حاتمی، در مجموعه تلویزیونی «هزاردستان» حضور داشت و نقش کوتاه و اثرگذار «خان مظفر» از او شمایلی از پدرخوانده سینمای ایران ساخت. فیلم سینمایی «اجاره‌نشین‌ها» یکی دیگر از آثار شاخص مهرجویی است که با استفاده از خلاقیت خود و بهره‌گیری از توانایی عزت‌الله انتظامی توانست این اثر فاخر را خلق کند. همکاری مهرجویی با استاد انتظامی بار دیگر در سال 1368 اثر متفاوت و سوررئالیستی دیگری را خلق کرد که باعث شگفتی مخاطبان سینمای ایران شد. «هامون»، فیلمی اجتماعی و سوررئالیستی با بازی درخشان زنده‌یاد خسرو شکیبایی و عزت‌الله انتظامی اثری ماندگار در سینمای ایران شد. اما «روسری آبی»، پنجمین فیلم سینمایی رخشان بنی‌اعتماد است که در سال 1373 ساخته شد و فیلمنامه‌ای جذاب و بازی درخشان استاد انتظامی این فیلم را به یکی دیگر از آثار بی‌نظیر سینمای ایران تبدیل کرد.
آقای بازیگر همچنین جوایز متعددی از جشنواره‌های داخلی و خارجی دریافت کرده است که از میان آنها می‌توان به دست آوردن جایزه دوم بازیگر مرد از جشنواره شیکاگو در سال 1971 برای فیلم «گاو»، جایزه بهترین بازیگر مرد برای فیلم «گراند سینما» از هفتمین جشنواره فیلم فجر، همچنین جایزه بهترین بازیگر مرد برای فیلم «روز فرشته» از دوازدهمین جشنواره فیلم فجر، دریافت لوح تقدیر از دهمین جشنواره فیلم فجر برای فیلم «ناصر‌الدین شاه آکتور سینما» و «خانه خلوت» و همچنین برنده مجسمه سپاس برای بهترین بازیگر نقش مکمل مرد فیلم «آقای هالو» اشاره کرد. استاد عزت‌الله انتظامی بعد از سال‌ها فعالیت در عرصه‌های مختلف هنری و با بازی در بیش از ۱۰۰ فیلم سینمایی و تئاتر، صبح روز گذشته، 26 مرداد‌ماه، در 94 سالگی درگذشت.
علیرضا رئیسیان، کارگردان/
حرفه‌ای و کاملا متفاوت
عزت‌الله انتظامی جزء نسلی از هنرمندان است که در کنار آقایان نصیریان، محمدعلی کشاورز و جمشید مشایخی تربیت حرفه‌ای‌شان بسیار متفاوت بوده با آنچه امروز می‌بینیم. اینها منش خاصی در رفتار خود دارند و نسبت به کارشان خیلی جدی برخورد می‌کنند. وقتی سناریوی فیلم «چهل سالگی» را در اختیارشان گذاشتیم روزی که برای فیلمبرداری آمدیم متوجه شدم تمام صفحات علامت‌گذاری و یادداشت‌برداری شده است یعنی کنار هر جمله کلی توضیحات وجود داشت. وقتی اینها را دیدم به ایشان گفتم ممکن است این دیالوگ‌ها موقع اجرا تغییر پیدا کنند که خیلی تعجب کردند و گفتند من اصلا این‌طوری کار نکرده‌ام، به همین دلیل گفتم یک روز به این روش کار می‌کنیم اگر خوب بود آن را ادامه می‌دهیم و بعد ایشان نسبت به تازه بودن این روش ابراز خرسندی کرد و آن را ادامه دادیم. البته در بین بازیگران جدید هم چهره‌های خوبی هست که با آنها کار کرده‌ام اما ظاهرا شخصیت بازی برای بازیگران اهمیت زیادی ندارد، در حالی که بسیاری از بازیگران قدیمی همچون عزت‌الله انتظامی و بازیگرانی که من با آنها کار کرده‌ام از‌جمله لیلا حاتمی، علی مصفا و فرهاد اصلانی شخصیت بازیگری در کارهای‌شان تعریف جداگانه‌ای دارد و همین چیزهاست که فقدان بازیگری همچون آقای انتظامی را سخت می‌کند.
مهدی صباغ‌زاده، کارگردان/
برای همه نقش‌هایش فکر می‌کرد
یادم می‌آید یک روز در زیرزمینی که لوکیشن فیلم «خانه خلوت» بود، صحنه‌ای را ضبط می‌کردیم که آقای انتظامی باید در آن صحنه شعری می‌خواندند. من به آقای انتظامی در مورد این صحنه گفتم شما بنشینید و زیر آواز بزنید و حالت شیدایی پیدا کنید و بعد هم میز را بشکنید و تنگ آب را که روی میز است روی خودتان بریزید. این‌طور همسرتان که در فیلم خانم خردمند هستند، متوجه می‌شوند که حال‌تان بد است. وقتی این را گفتم آقای انتظامی قبول نکردند و گفتند مگر من فردینم که بزنم زیر آواز؟ برای‌شان بار دیگر منظورم را توضیح دادم و گفتم نمی‌خواهم با صدای بلند بخوانید همین زیر لب خواندن هم کفایت می‌کند اما باز هم ایشان قبول نکردند و به حیاط رفتند و مشغول راه رفتن شدند. چند دقیقه‌ای راه رفتند، حتی آقای زرین‌دست صحبت کردند باز هم راضی نشدند، خلاصه چند دقیقه دیگر قدم زدند، صدای‌شان زدم و گفتم آقای انتظامی چه‌کار کنیم؟ با همان لحن خودشان گفتند آقای صباغ‌زاده ولمان کن بابا. خلاصه نیم ساعت بعدش آمدند و گفتند برویم و بگیریم. وقتی آمدند آن صحنه را بسیار عالی و درجه یک اجرا کردند ولی دوست داشتند راجع به تغییرات فکر کنند و بعد از اینکه آمادگی‌شان را پیدا کردند برای ضبط آمدند. انتظامی از آن دسته بازیگرانی بود که می‌اندیشید. او کم آدمی نبود و روی همه نقش‌ها و کارهایش فکر می‌کرد.
ابوالحسن داودی، کارگردان/
کسی لیاقت جانشینی‌اش را ندارد
واقعیت این است به‌دلیل شرایط سینمای ایران و موقعیت واقعا ویژه آقای انتظامی، ایشان حکم راهبر سینما را داشتند و الان در این جامعه سینمایی کسی نیست که همه حول‌و‌حوش او جمع شوند. البته شاید کسانی که این ادعا را دارند هیچ‌وقت نتوانستند به این موقعیتی که آقای انتظامی دست پیدا کرده بود، برسند و این مایه تاسف است. به‌دلیل اینکه در آخرین فیلم ایشان «زادبوم» باهم همکاری کرده بودیم، در جریان بودم که حال و روز خوشی ندارند و آن چهره، جبروت و حس، حالی که بخواهد همچنان به‌عنوان سر سینمای ایران به او نازید را همراه نداشتند اما شخصیت ایشان طوری بود که اجازه نمی‌داد این حالت رنج و مریضی بروز کند؛ در «زادبوم» نشانه‌های تحلیل رفتن جسمی‌شان کاملا مشخص بود. به هر حال آقای انتظامی جزء کسانی بود که حضورش برای سینما جایگاه ویژه‌ای داشت، البته خیلی‌ها عزیز بودند و رفتند ولی بعضی‌ها هستند که هیچ‌وقت جای‌شان پر نمی‌شود. البته بین جوان‌ها و نسل میانه هم بازیگران و چهره‌های خیلی خوبی داریم اما برخی کلا بی‌رقیب هستند چه در ایران و چه در جهان و وقتی می‌روند انگار کسی پیدا نمی‌شود لیاقت جانشینی آنها را داشته باشد و عزت‌الله انتظامی دقیقا یکی از همین‌ها بود.
نظر شما