بانی فیلم، گروه سینمای ایران- نصیبه کریمی: پول کثیف اصطلاحی است که از سوی مراجع اقتصادی و حقوقی در جهان، به پول هایی با منشأ معاملاتی نامشخص بی آنکه به صورت رسمی ثبت و مالیات آن پرداخت شده باشد، اطلاق می شود. چنین سرمایه هایی عموماً برای استفاده نیاز به فرآیند پاک شدن دارند که به آن پولشویی می گویند.
سینما به عنوان شاخه ای از هنر که مقبولیت عام داشته و از طرفی کاملاً وابسته به پول و سرمایه بوده، بعضا فرصت مناسبی برای پولشویی در اختیار خاطیان قرار داده است.
در سینمای کشورهای پیشرفته به دلیل وجود ابزارهای دقیق نظارتی کمتر فرصتی به صاحبان پول های کثیف داده می شود تا بتوانند به قصد پولشویی ورود و سرمایه گذاری کنند. در سینما صنعتی که خود بخش عمده ای از گردش مالی بعضی کشورها را شامل می شود، استودیوها و شرکت های فیلمسازی با برنامه ریزی صحیح همواره در مسیر کسب سود مشروع گام برمی دارند و اساساً نیازی به ورود پول و سرمایه کثیف به سینما ندارند، اما در کشورهایی با اقتصاد ضعیف که سینما به عنوان کسب و کار تأثیرگذار شناخته نمی شود و همواره نیازمند حمایت دولت یا سرمایه گذاری های خصوصی مقطعی است، پتانسیل ورود پول های کثیف به عنوان سرمایه در بخش فیلمسازی بسیار بالا است.
در ایران بحث ورود پول های کثیف به سینما، مبحث جدیدی نیست و سابقه آن به سال های پیش از انقلاب بازمی گردد، اما پس از انقلاب تا سال ها به دلیل شرایط موجود در کشور و موقعیت سینما عملاً عرصه ای برای ورود پول کثیف به سینما وجود نداشت. اوایل دهه ۸۰ با افزایش رشد نقدینگی و به تبع آن افزایش تورم، بحث تحریم ها و کمبود منابع مالی دولت، سینما شدیداً دچار چالش سرمایه گذاری شد. در این دوران به علت افزایش فساد مالی و درآمدهای نامشروع، سرمایه گذاری در سینما به عنوان یکی از راهکارهای پولشویی در میان صاحبان پول های کثیف مطرح شد.
یکی از راهکارهای مقابله با پولشویی در سینما، اعمال رفتار نظارتی بر سرمایه های سینماست. متأسفانه در ایران با وجود آنکه نزدیک یک قرن از ورود سینما به آن می گذرد، در هیچ مقطعی سازکار مناسب برای نظارت بر سرمایه وجود نداشته است و همین امر باعث شده تا بسیاری بتوانند از این خلأ در جهت پولشویی استفاده کنند.
موضوع ورود پول های کثیف و تبدیل شدن سینما به محل پولشویی هر چند در ظاهر شاید مسئله مهمی نباشد، اما در بلند مدت باعث نابودی این هنر- صنعت خواهد شد. شاید اگر متولیان امر تنها برای یک بار دست از شعار دادن برداشته و به معنای حقیقی از دخالت های بیجا در سینما چشم پوشی کنند، دلسوزان و صاحبان فکر بتوانند این کشتی سرگردان طوفان زده را به ساحل امن برسانند.
اخیرا بنیاد سینمایی فارابی و سازمان سینمایی در فهرستهای جداگانه ای اقدام به انتشار مبالغ کمک های نقدی خود به پروژه های مختلف سینمایی و نهاد و مراکز فعال در این حوزه کرده اند. از سویی این هفته هم کانون کارگردانان سینمای ایران با انتشار بیانیه ای نسبت به ورود پول های مشکوک به سینمای ایران هشدار داد. همین دو مسئله ما را بر آن داشت تا در گزارشی تلاش کنیم به ابعاد آشکار و پنهان آنها بپردازیم.
***
امیر سماواتی:
پول کثیف یک عده را در سینما خوشبخت و خیلی ها را بدبخت می کند
امیر سماواتی معتقد است: سازمان سینمایی باید این ماجراها و ورود پولهای کثیف را رصد کند.
کارگردان و تهیه کننده سینمای ایران درباره اینکه اقدام سازمان سینمایی و بنیاد سینمایی فارابی در انتشار ارقام کمک های مالی چه تاثیری بر شفاف سازی هزینه ها و مبارزه با فساد دارد به بانی فیلم گفت: من جزو کسانی هستم که در فیلم «دربند» با بنیاد سینمایی فارابی مشارکت کردم، ولی بنیاد سینمایی فارابی از سودهایی که از این دست مشارکتها برده هیچ حرفی نمی زند. بالاخره این فیلم فروش کرده و می دانم نه تنها ۵۰۰ میلیون وام آنها برگشت داده شده، بلکه اتفاقی که افتاده سود خوبی از آن هم برده اند. ما فقط رایت ویدیویی آن فیلم را حدود ۴۰۰ میلیون فروختیم و چک های آنرا هم گرفته اند. لذا اینکه صرفاً بنیادی مثل بنیاد سینمایی فارابی اعلام کند ما این پول را در اختیار فلانی قرار دادیم این بیشتر سینماگران را در معرض اتهام قرار می دهد. در حالی که باید بگویند این پول را دادیم و این فیلم فلان قدر فروش کرد و برگشت سرمایه ها فلان قدر بوده. اما سودی که از این وسط حاصل شان شده چقدر بوده؟! مثلاً همین الان آمار فروش های خارج از کشورشان را نسبت به عملکردشان نمی دهند. بالاخره اینها از دفاتر پخش پول گرفته اند و تمام اسناد آن وجود دارد. اولین بار و آخرین بارمان نیست که از بنیاد سینمایی فارابی پول گرفتیم، چون خیلی اوقات پروژه های زیادی بوده وام گرفتیم و پول ها را پرداخت کرده ایم. مضاف بر اینکه چندین نفر وارد حوزه های سینما با پول آنچنانی شده اند که اصلاً با پول های دولت قابل مقایسه نیست. یک سری از بازیگران را در اختیارشان گرفته اند که پول های کلان به آنها پرداخت می کنند و مشخص نیست این پول ها از کجا آمده اند. سازمان سینمایی هم پپگیر این موضوع نیست. بالاخره باید قبول کرد این شرایطی است که در سینمای ایران به وجود آمده و جنس فیلم ها را تبدیل به تولیداتی سخیف کرده است. به نظرم پاسخگوی این وضع در درجه اول شورای پروانه ساخت است و کسانی که برای آنها پروانه ساخت صادر کرده اند را باید مجازات کرد. چطور ما برای پروانه ساخت باید یک سال و نیم دوندگی کنیم، آن هم برای فیلمی که بشدت مذهبی و عارفانه است. در سوی مقابل از کارگردانانی فیلم هایی می بینیم که در نگاه اول بعید به نظر می رسد چنین فیلم هایی را ساخته باشند.
تهیه کننده فیلم «پنج ستاره» درباره اینکه توزیع و تقسیم این کمک های مالی دولتی را تا چه حد منصفانه و کارشناسی شده می داند، افزود: حوزه سینما، حوزه صنعت است. اگر بخواهیم بخش صنعتی اش را صرفاً نگاه کنیم، نباید به شیوه ای عمل شود که تنها چند نفر منتفع شوند و روی کلیت سینما تاثیری نگذارد. مثل همین شرایطی که شاهدش هستیم؛ یعنی بخشی خصوصی درست کرده اند و عده ای تحت عنوان هنر و تجربه از آن منافع می برند. در شرکت خصوصی، دولت به آنها پول می دهد و فیلم ها را به حساب اما و اگر اکران می کنند. در حالی که منافع اش جیب یک شرکت خصوصی می رود.
او ادامه داد:از سویی یک عده افرادی که از سینما هیچ شناختی ندارند و صرفاً پول دارند، حالا تحت هر شرایطی دستمزدهای آنچنانی به بازیگران، کارگردانان و… می دهند. رفتاری که به افزایش غیرمنطقی دستمزدها و در نتیجه گران شدن پروسه فیلمسازی می انجامد و خیلی ها را ناچار به کناره گیری می کند. در نهایت هم معدود آدمهایی می مانند و دور هم کار می کنند و سودهای کلان می برند! با این شرایط به نظرم انگار عده ای نشسته و طراحی کرده اند که دیگر سینمای ایران وجود نداشته باشد.
کارگردان «باغ قرمز» درباره پول های کثیف وارد شده به این عرصه، خاطرنشان کرد: موضوع از آنجایی نشات می گیرد که مدیران سازمان سینمایی پیگیر این قضیه نیستند و نظارت ندارند، حال آنکه باید این ماجراها را رصد کنند. نگاهی به فیلم های اخیر سینما مشخص می کند افرادی که در این مقطع امکان کار دارند، شامل درصد زیادی نمی شود و افراد محدودی در یک دایره بسته هستند. واقعا این چند نفر پول ها را از کجا آورده اند؟! سازمان سینمایی چرا اعلام نمی کند مثلاً فلان فیلم یا سریال سرمایه گذارش چه کسی است و چقدر هزینه شده؟! اعلام کنید تا مردم بدانند چه خبر است. کسی را با پول هنرپیشه می کنند و کسی را با پول بیچاره می و این واقعیت امروز سینمای ایران است. هیچکس هم پاسخگوی آن نیست.
***
محمدرضا رحمانی:
باعث و بانی ورود مافیا و پول کثیف نحوه مدیریت سینمایی است
محمدرضا رحمانی اعتقاد دارد: سینمای ایران بعد از دهه ۶۰ سینمای صادق تری بود، ولی الان دست های مافیایی در تار و پود آن ریشه دوانده اند و نحوه مدیریت سینمایی هم باعث و بانی اصلی آن است.
کارگردان «دلخون» درباره اینکه بودجه‌ های میلیاردی با چه دیدگاه و فرمولی به سینما تزریق شده اند، به بانی فیلم گفت: جواب این سوال را خیلی ها می دانند و سال هاست درباره این روزنامه نگاران به خاطر رسالتی که دارند، بحث هایی هم شده بود. ماجرایی که در عرصه سیاسی شکل گرفته در اینکه از حروف اختصاری به جای اسم های متخلفان استفاده می کنند، از آنجا به سایر عرصه ها هم تسری پیدا کرد و موجبات سواستفاده ها و تخلف های بیشتر را ایجاد کرد. حال آنکه باید شفاف سازی می شد. مشخص است که مافیا در سینمای ایران ریشه دارد و این لیستهای اعلامی و ارقام مطرح شده هم خاصیت اصلاح گری ندارد و شاید بیشتر به نوعی دور زدن ماجرا باشد. وقتی مافیا به این شکل قدرت و نفوذ دارد، در واقع شفاف سازی در قبال آن گول زدن اهالی سینما و مردم خواهد بود. سینما امروز از دو مقوله آسیب رسان مجزا رنج می برد. یکی ورود پول های کثیف که هدفش فرار از مالیات یا سرمایه گذاری و دورخیز برای تهیه کنندگی و چهره فرهنگی گرفتن است که نمونه های مختلفش را این سالها کم نداشته ایم. نوع دیگر سرمایه گذاری بعد از تولید اثر است. بعضی ها متوجه شده اند هزینه پول برای تبلیغات وسیع باعث می شود سرمایه گذاری روند بهتری به خود بگیرد و فیلم فروش فوق العاده ای داشته باشد که از ناحیه آن دو- سه برابر سود کلانی به دست آید. در این مرحله گروهی به ظاهر تبلیغاتی و یک اسپانسر وارد پروسه اکران می شوند که خو وابسته به مافیا و نهادهای قدرت هستند. یعنی دو جنبه مختلف پیش آمده که هر دو آن تحت نفوذ مافیاست و متاسفانه جایگاه بدون گزند و خاصی هم پیدا کرده.در این شرایط نیازی به شفاف سازی و صحبت کردن مسئولان نیست و تقریبا همه از شرایط پشت پرده باخبرند!
کارگردان «گاهی» درباره اینکه توزیع و تقسیم این کمک های مالی دولتی را تا چه حد منصفانه و کارشناسی شده می داند، توضیح داد: زیاد جزییات این قضیه را پیگیری نکرده ام، ولی آن چیزی که روشن است، تا پیش از این همیشه سینمای ایران وابسته به دولت بوده و بدون وابستگی به دولت فیلمی شکل نگرفته است. چه در حوزه پخش و چه در ساخت قبلاً بودجه های بزرگ متعلق به دولت بود و بخش خصوصی چندان قدرتی نداشت. از وقتی بخش خصوصی آمد، باعث شد بودجه فرهنگی به حداقل برسد و تولید ۱۰۰-۱۵۰ فیلم به پنج فیلم کاهش یابد و تازه باز هم جای سوال است که چرا همین بودجه هم فقط به تولید فیلم های پر هزینه اختصاص داده می شود؟! وقتی عنوان اقتصاد مقاومتی را سرلوحه قرار می دهند، دست کم باید از حداقل بودجه بهره برداری بهتری شود. یعنی وقتی با بودجه ای چندین میلیاردی که می شود چند فیلم ساخت یا شراکت ایجاد کرد و مدیریت خوبی شود که به جای یک فیلم ۱۰ فیلم ساخته شود و قسمتی هم از بیرون شریک شوند،یک فیلم کم تماشاگر می سازند و آنرا به کل هدر می دهند.
او ادامه داد: البته من پول کثیف را زیاد اصطلاح درستی در توصیف ورود بی ضابطه پول به سینما نمی بینم چون پول و سرمایه با اهداف متفاوتی به سینما ورود پیدا می کنند. الان به صرافت این افتاده اند تا سختگیر شوند و نگذارند هر کسی به حیطه سینما ورود پیدا کند. سینمای ایران بعد از دهه ۶۰ سینمای صادق تری بود، ولی الان دست های مافیایی در تار و پود آن ریشه دوانده اند و نحوه مدیریت سینمایی هم باعث و بانی اصلی آن است. حال آنکه می توانستند با مدیریت درست و دقیق پول هایی که از بیرون می آید، ساماندهی و نظارت داشته باشند.
کارگردان فیلم «ستایش» درباره اینکه ورود پول های کثیف چه تأثیر منفی ای روی سینمای ایران می گذارد، خاطرنشان کرد: وقتی کسی با پول وارد می شود، می خواهد اهداف خودش را دیکته کند. اعتقاد دارم بخش خصوصی بهترین زمینه برای سینمای ایران است ، چون دخالت دولت در آن کمتر است، ولی این شیوه هم باید با کار کارشناسی انجام شود. در صورتی که با دخالت غیرتخصصی،کسانی وارد شده اند که تخصصی در سینما نداشتند. متأسفانه یکی از معضلات پول های بی ضابطه این است فردی که پول می گذارد، اهداف خودش را دارد. یعنی تهیه کننده هم نمی تواند تصمیم گیری کند و حداکثر می تواند به عنوان مشاور ایفای نقش کند. در صورتی که باید این روال برعکس باشد و کسی که سرمایه گذاری می کند، باید همه جانبه تابع دستورات کارگردان و تهیه کننده باشد و این امروز معضل بزرگ سینمای ایران است. از زمان قبل از انقلاب مدتی بازیگر سالاری، کارگردان سالاری و تهیه کننده سالاری داشتیم و الان تنها اسمی که می توانیم روی آن بگذاریم سرمایه گذار سالاری است.
***
حسین شهابی:
پشت درهای بسته پول های کثیف وارد سینما می شود
حسین شهابی خود را جزو فیلمسازان مستقل می داند و معتقد است: همیشه دولت ها سینمایی که از نظر ایدئولوژیک مورد نظر خودشان بوده را حمایت کرده اند.
کارگردان «آزاد به قید شرط» درباره اینکه انتشار ارقام کمک های مالی سازمان سینمایی و بنیاد سینمایی فارابی چه تاثیری بر شفاف سازی هزینه ها و مبارزه با فساد خواهد کرد ، به بانی فیلم گفت: بدون اینکه فیلمسازان یا اتحادیه های صنفی فیلمسازی و اغلب اهالی سینمای ایران بدانند که چنین اتفاقی می افتد، متاسفانه پشت درهای بسته پول هایی وارد سینما می شود. من در طول این سال ها متوجه شده ام در روند تزریق بخشی از پولها به سینما و در پروژه های بعضی سینماگران همیشه پولشویی اتفاق می افتد. خودم سال های قبل برای وامی به بنیاد سینمایی فارابی مراجعه کردم، ولی به هیچ عنوان موفق به دریافت آن نشدم. فکر می کنم این رفتارها فضای سینما را آلوده می کنند و ظاهرا می خواهند تعدادی از سینماگران را وابسته خودشان کنند و احتمالاً کسانی هم با همین پول ها نوعی فرایند پولشویی را انجام می دهند. هر چند در این حوزه هم موفق نبوده اند. برخی فیلم های ایدئولوژیک که دولت پول داده و ساخته شده اند، فیلم های بسیار ناموفقی از آب درآمده اند و تجربه خوشایندی نبوده است.
کارگردان «حراج» با اشاره به اینکه هرگز به سینمای مستقل مردمی کمک شایسته ای صورت نگرفته است، افزود: من هیچ اطلاع درستی از جزییات لیست های منتشر شده ندارم و طبیعتاً نمی توانم نظر درستی در این باره بدهم. به نظرم مدیریت های ما همیشه همین طوری بوده اند. من جزو فیلمسازان مستقل هستم و تصور و تجربه ام نشان می دهد همیشه دولت های ما سینمایی که از نظر ایدئولوژیک مورد نظر خودشان بوده را حمایت کرده اند و گاه اگر تخلفی هم در آن صورت می گرفت، باز هم پولشویی و نوعی دیگر از فساد بود که متأسفانه خواستند طوری لاپوشانی اش کنند. سینمای مستقل هیچ وقت حمایت نشده و کمک چندانی به سینمای هنری و مستقل نکردند و همه حمایت هایشان در راستای اهداف خودشان بوده است. به نظرم بودجه ها باید عادلانه تقسیم شود. متأسفانه به سینمای مستقل مردمی هرگز کمکی نشده است.
کارگردان «روز روشن» با اشاره به اینکه تا اندازه ای این سینما را به فساد کشانده اند که ذائقه مردم را تغییر داده اند، عنوان کرد: سخیف ترین فیلم ها همیشه به فروش های چند میلیاردی دست پیدا می کنند و شریف ترین فیلم ها دچار شکست مالی می شوند. به نظرم این سیاست از پیش تعیین شده و فکر نکنید به طور اتفاقی صشورت گرفته است. به این دلیل خیانت می کنند که ذائقه مردم را با اعطای آن پول بادآورده به افرادی که حق شان نیست، تنزل می دهند و باعث می شوند فیلم هایی تولید شوند که انتظارات سینماروها را پایین می آورند و طبیعتاًً دنبال فیلم های خوب نمی روند. دیگر اینکه از طریق عدم تخصیص امکانات و کمک به سینمای مستقل باعث می شوند این سینما با اکران های بسیار محدود و مهندسی شده و با شکست در گیشه مواجه شود و دیگر نتواند به حیات خود ادامه دهد.