منطقه مهم جنوب‌شرق آسیا، اکنون یکی از بزرگ‌ترین بازیگران سیاسی و اقتصادی دنیاست. این منطقه، متشکل از ده کشور خاکی، آبی- خاکی و جزیره‌ای است که از حدود 50 سال پیش یک مجتمع منسجم سیاسی، اقتصادی را با ویژگی‌هایی بسیار منحصر به فرد به نام (آسه‌آن) ایجاد کردند که توانسته مستقل از قدرت‌های غرب و شرق، سیاست‌های خود را پیش ببرد.

کشورمان در سال‌های گذشته و در زمان اوج تحریم‌های غرب، تجربه شیرین همکاری با جنوب شرق آسیا را دارد. در دوران تحریم‌های قبلی، تراز تجارت خارجی ایران با تایلند، مالزی، سنگاپور، فیلیپین و اندونزی به چند برابر کل تراز تجاری ما با این کشورها در طول سال‌های پس از انقلاب رسید. اما نگاه به شرق چندان دوام نیافت و آغاز مذاکرات با غرب و ماجرای برجام موجب تغییر جدی سیاست خارجی کشورمان شد و ناگهان تراز تجاری با آسیای جنوب شرقی چند میلیارد دلاری، به تراز چند صد میلیون دلاری کاهش یافت . اکنون اما جمهوری اسلامی ایران پس از قریب یک دهه تلاش، به عضویت پیمان مودت آ‌سه‌آن درآمده و فرصت برای برقراری روابط پایدار با این منطقه تقویت شده است. از سوی دیگر اندونزی، فیلیپین، مالزی، کشور کوچک اما ثروتمند برونئی، تایلند و ویتنام نیز در سال‌های اخیر بارها نسبت به همکاری چند جانبه با ایران ابراز علاقه کرده‌اند. نگاهی به خاطرات مکتوب و شفاهی دیپلمات‌ها و حتی شیوه استقبال از روسای جمهوری ایران زمانی که به کشورهای این حوزه سفر کرده‌اند، نشان از تفاوت عمیق برخورد این کشورها با جمهوری اسلامی در مقایسه با کشورهای غربی دارد. تمایل عمده کشورهای این منطقه به همکاری با جمهوری اسلامی ایران یکی از ظرفیت‌های پیش روی کشورمان در سیاست نگاه به شرق است و از سوی دیگر، نیاز مبرم این منطقه به حوزه‌های خاصی که اتفاقا جمهوری اسلامی در آن توانمندی‌های شگرف و بسیار روزآمدی دارد می‌تواند امیدوار کننده باشد.

همکاری در مدیریت بحران در بلایای طبیعی

جنوب شرق آسیا از دیرباز تا کنون با معضل حوادث و بلایای طبیعی روبه‌روست؛ تنها در سه ماه اخیر دو سیل بسیار بزرگ و یک زلزله مهیب، دو کشور لائوس و اندونزی را گرفتار کرده است، شکست یک سد در لائوس منجر به بی‌خانمانی سه هزار نفر و آوارگی ده‌ها هزار نفر دیگر شده است. در اندونزی نیز وضع به همین شکل است، علاوه بر فعال شدن آتشفشانی در بالی این کشور با یک سیل و زلزله بسیار بزرگ روبه‌رو گشت و دولت این کشور در بحبوحه مبارزه با تروریسم و مساله برگزاری بازی‌های آسیایی، درگیر مدیریت بحران در خصوص این‌ها شد. این درحالی است که این منطقه هم غالبا مسلمان و مستضعف نشین است و حضور ایران در این منطقه، جدای از ابعاد سیاسی، توجیه عقیدتی نیز دارد. تنها حضور هلال‌احمر چه در سطح میدانی و چه در سطح آموزش کادر‌های این کشور‌ها در قالب توافق‌نامه‌های مرتبط، یکی از ظرفیت‌های همکاری است، چه بسا بتوان از این ظرفیت به شکل معقولی نیز درآمدزایی کرد.

هم‌افزایی علمی میان ایران و جنوب شرق آسیا

اساتید دانشگاه‌های مطرح این منطقه، از فیلیپین تا تایلند، تمایل بسیاری برای همکاری‌های علمی با ایران دارند؛ در حوزه علوم انسانی مسئولین رده‌بالای اندونزی بارها درخواست همکاری‌های مشترک با ایران را مطرح کرده‌اند، از طرفی ایران نیز در طول این سال‌ها چندین همکاری مثمر ثمر و پربازده با دانشگاه‌های مالزی را به سرانجام رسانده است.

فناوری هسته‌ای

از ظرفیت داد و ستد‌های تجاری میان ایران و این منطقه که بگذریم، از یک ظرفیت مغفول در یک حوزه منحصر به فرد نمی‌توان گذشت . حوزه بسیار پیچیده و حساسی به نام انرژی هسته‌ای؛ مساله‌ای که اکنون دغدغه این کشور‌ها برای دهه آینده میلادی است به طوری که یک مسابقه‌ای بین آنان برای ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در جریان است. اگر چه ایران به فناوری ساخت نیروگاه هسته‌ای دست نیافته است اما واقعیت این است که اکنون دست پر کشورمان در زمینه غنی‌سازی اورانیوم امکان حضور هسته‌ای ایران را در این کشورها فراهم کرده است.معادن سرشار اورانیوم در اندونزی، تنها یکی از ظرفیت‌های موجود ایران با توجه به ظرفیت تکنولوژیک کشورمان در استخراج، ساخت کیک زرد و غنی‌سازی اورانیوم حاصل از آن برای راه‌اندازی مراکز غنی‌سازی در این کشور است. در دیدار هیاتی پارلمانی از اندونزی با رئیس وقت کمیسیون امنیت ملی مجلس، نمایندگان اندونزی بر ورود ایران به مساله هسته‌ای تاکید کرده و خواستار ورود ایران به اندونزی برای اشتراک علم و تجربیات خود در حوزه انرژی هسته‌ای شدند.

فرار از تحریم‌ها

یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های مغفول همکاری ایران و آسیای جنوب‌شرقی، نقش بسیار مهم و پررنگ این منطقه در کمک به ایران برای دور زدن تحریم‌ها و ظرفیت شگفت‌آور خود برای عرضه اجناس ایرانی اعم از کالا و یا تکنولوژی است.

به روایت آمار، تراز تجاری ایران با این کشور‌ها در طول تحریم‌های به اصطلاح فلج‌کننده آمریکا در دوره دولت اوباما تا حد بسیار زیاد و شگفت‌انگیزی افزایش یافت. به عنوان نمونه، صادرات ایران به اندونزی، در حالی که تا سال 1389 مجموعا به 500 میلیون دلار می‌رسید، در سال 1390 ناگهان با یک جهش بزرگ، دوبرابر شد و تا یک میلیارد دلار افزایش پیدا کرد. همچنین آمار تجارت خارجی ما با مالزی به گونه‌ای بود که حتی در طول سال‌های تحریم صادرات ما به این کشور حفظ وحتی روندی صعودی داشت. اما نکته قابل تامل قطع ناگهانی این همکاری به علت تصور هموار شدن راه تجارت با غرب ودقیقا بعد از مذاکرات برجام بود.

نکته دیگر در این رابطه، مساله دور زدن تحریم‌ها از راه‌های دیگر در این منطقه است؛ حجم تبادلات تجاری در این منطقه و نیز سهولت دسترسی به تجار مختلف، دور زدن تحریم‌ها را برای جمهوری اسلامی در این منطقه بسیار راحت‌تر می‌کند. در هر صورت آنچه که بسیار اهمیت دارد، ضرورت نگاه به ظرفیت‌های شگفت منطقه شرق است، متاسفانه دیدگاهی در کشور وجود دارد که مبادلات تجاری بزرگ را یکسویه و تنها با چند کشور خاص قلمداد می‌کند، حال این‌که ایران به علت وجود منابع بسیار غنی و متنوع توانایی و ظرفیت ارتباط همزمان با این دو منطقه را دارد.

محمد جوادیان

جام‌جم