تاریخچه؛ 42 سال از عمر اتوبوسرانی در تهران می‌گذرد
بعد از حضور دانمارکی‌ها در تهران و اتوبوس‌های بنزینی‌ای که با خود آوردند و البته خیلی زود میدان را خالی کردند، نوبت به خریداری اتوبوس‌های ریس ساخته شوروی سابق رسید و بعد آنها تا همین امروز به چینی‌ها که بازار اتوبوسرانی پایتخت را به دست گرفته‌ا‌ند، اتوبوسرانی و جابه‌جایی مسافران توسط این وسیله نقلیه از اولویت‌های نقل و انتقالات شهری و برون‌شهری بوده است. از سال 1335 تا امروز در تهران 241 خط اتوبوسرانی به بهره‌برداری رسیده است؛ درحال حاضر بیش از 6 هزار اتوبوس در این خطوط مشغول فعالیت هستند و مسافران زیادی را جابه‌جا می‌کنند.
وضعیت ناوگان اتوبوسرانی؛ حدود 60 درصد اتوبوس‌ها فرسوده‌اند
همان‌طور که گفته شد ناوگان اتوبوسرانی شهر تهران با بیش از 6 هزار اتوبوس در 241 خط درحال فعالیت است. از این تعداد اتوبوس طبق اعلام رسمی پیمان سنندجی، مدیرعامل شرکت اتوبوسرانی تهران و حومه 85 اتوبوس بیش از 16 سال، 3200 اتوبوس بیش از 11 سال، 1300 اتوبوس 6 تا 11 سال و فقط 630 اتوبوس کمتر از 6 سال عمر دارند و این یعنی حال اتوبوسرانی تهران و حومه خوب نیست.
سوای فرسودگی ناوگان اتوبوسرانی تهران، موضوعات دیگری نیز موردتوجه است، یکی از این موضوعات چشم‌انداز و نیازی است که برای هرسال درنظر گرفته می‌شود. طبق آمار برای سال 96، هشت هزار و 253 اتوبوس و سال 97، 9 هزار و 53 اتوبوس مدنظر بوده است که تا به اینجا فاصله قابل‌توجهی بین اتوبوس‌های درحال تردد و اتوبوس‌های مورد نیاز سالانه است. البته چشم‌اندازی که برای افق 1404 مدنظر است 11 هزار دستگاه اتوبوس برای تهران است که با این سرعت رشد دستیابی به آن کمی دور از ذهن به نظر می‌رسد.
در اعلام آمار انواع اتوبوس‌ها، موضوع دیگری که قابل‌توجه است نوع آنها است، طبق اعلام شرکت اتوبوسرانی تهران و حومه، اتوبوس‌های دیزلی و تک‌کابین گازسوز با درصد بالای آلایندگی اکثریت ناوگان حمل‌ونقل اتوبوسی تهران را تشکیل می‌دهد و اتوبوس‌های برقی و هیبریدی که صرفه اقتصادی و زیست‌محیطی بیشتری دارند، در اقلیت مطلق هستند.
تکلیف دولت طبق قانون؛ تقبل 82 و نیم درصد از هزینه‌ها
طبق تبصره 13 مصوبه هیات وزیران در سال 85، دولت سهمی معادل 82/5 درصد در نوسازی ناوگان اتوبوسرانی دارد که از سال 89 تا به‌حال هیچ سهمی از سوی دولت جهت نوسازی اتوبوس‌ها پرداخت نشده است.
۸ سال است هیچ اتوبوس جدیدی وارد نشده است
مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت از محیط‌زیست چندی پیش خاطرنشان کرد: «هشت سال است هیچ اتوبوس جدیدی وارد ناوگان اتوبوسرانی نشده است.» مهرداد لاهوتی، نماینده مجلس شورای اسلامی نیز در ارتباط با سهم دولت و شهرداری در نوسازی ناوگان اتوبوسرانی بیان داشت: «تغییر و تعویض اتوبوس‌های فرسوده و قدیمی تهران باید به صورت پی‌درپی و برنامه‌ریزی شده انجام شود، اما این موضوع نیازمند تعامل وهمکاری دولت و شهرداری است؛ البته نمایندگان به دنبال آن هستند که دولت 82.5 درصد و 17.5 درصد ازسوی شهرداری اعتبارات برای نوسازی اتوبوس‌های فرسوده درنظر بگیرد.» وی همچنین به سهم قابل‌توجه اتوبوس‌های فرسوده موجود در آلودگی هوای تهران اشاره کرد و گفت: «این اتوبوس‌ها به دلیل عمرطولانی حتی آلودگی صوتی نیز ایجاد می‌کنند.»
اکثر اتوبوس‌ها بیش از ۱۱ سال دارند
محمدحسین مقیمی، استاندار تهران نیز در ارتباط با نقش دولت در نوسازی ناوگان حمل‌ونقل عمومی سهم شهر تهران برای نوسازی اتوبوس‌ها را ٥٦١٧ دستگاه و در استان تهران ٦٤٠٥ اتوبوس برشمرد. موضوعی که هنوز اجرایی نشده است. کیومرث کلانتری، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان تهران حدود دو هفته پیش در پایان نشست کمیته مقابله با آلودگی هوای تهران گفت: «بسیاری از اتوبوس‌های شهر تهران بیش از 11 سال عمر دارند، درحالی‌که دولت، متوسط عمر اتوبوس را هشت سال اعلام کرده است و تهران هر آن به اتوبوس‌های نو با فناوری روز و سوخت پاک نیاز مبرم، فوری و جدی دارد.»
معاینه فنی، راهی برای تشخیص سلامت اتوبوس‌ها؛ معاینه فنی دارند یا نه؟
یکی از علل اصلی نگارش این گزارش، اظهارات اخیر مسئولان در ارتباط با موضوع معاینه فنی اتوبوس‌های تهران بود. موضوعی که ارتباط مستقیمی با سلامت اتوبوس‌ها و مجوز تردد آنها در خیابان‌های شهر دارد و در صورت عدم بهره‌مندی آنها از این مجوز، پلیس می‌تواند مانع تردد آنها شود.
اکثر اتوبوس‌ها معاینه فنی دارند!
پیمان سنندجی، مدیرعامل شرکت اتوبوسرانی تهران و حومه در ارتباط با موضوع معاینه فنی اتوبوس‌های درحال تردد در شهر تهران خاطرنشان کرد: «76 درصد اتوبوس‌های شرکت واحد گواهی معاینه فنی دارند. براساس مصوبه هیات وزیران، اتوبوس‌های برون‌شهری و خودروهای سنگین بیش از ۱۰ سال، هر سه ماه یکبار و اتوبوس‌های سبک و سنگین کمتر از ۱۰ سال، هر ۶ ماه یکبار باید گواهی معاینه فنی دریافت کنند. همچنین اتوبوس‌های گازسوز اخیرا به دلیل تست مخازن و تعویض آنها از لحاظ فنی بررسی شدند که مشکلی نداشتند.» سنندجی با بیان اینکه دلیل ردی اتوبوس‌های شرکت واحد در معاینه فنی هشت آیتم است که «دودزایی» رتبه هفتم را دارد، گفت: «بیشترین دلیل ردی اتوبوس‌ها در معاینه فنی مشکل «ترمز» است. موضوع اصلی ایمنی است که باید به آن توجه ویژه شود.» مدیرعامل شرکت واحد اتوبوسرانی گفت: «مشکل فنی همه اتوبوس‌ها در یک زمان‌بندی مشخص برطرف خواهد شد تا ۲۵درصد باقی‌مانده نیز تا پایان شهریورماه بتوانند معاینه فنی دریافت کنند.»
اکثر اتوبوس‌ها معاینه فنی ندارند!
حسین رحیمی، فرمانده انتظامی تهران بزرگ درباره اینکه آیا اتوبوس‌های شرکت اتوبوسرانی نیز معاینه فنی دارند یا خیر؟ گفت: «تعداد بسیاری از این اتوبوس‌ها فاقد معاینه فنی هستند و اگر بخواهیم طبق روال با این خودرو‌ها برخورد کنیم باید متوقف شوند. چند‌بار در این‌باره با شرکت واحد صحبت شده است و امیدوارم اتوبوسرانی در این زمینه با پلیس همکاری بیشتری داشته باشد. در دو حوزه پلاک و معاینه فنی با اتوبوسرانی مذاکراتی انجام شده و امیدوارم این مشکلات هر چه سریع‌تر برطرف شود. برای پلیس تفاوتی ندارد این اتوبوس‌ها در حال حرکت بوده یا در حالت توقف روشن باشند، بنابراین معاینه فنی از سوی آنها ضروری است. پلیس در 6 ماهه دوم سال 97 طرح امنیت انتظامی را اجرایی خواهد کرد که یکی از مولفه‌های آن، معاینه فنی است. بنابراین لازم است تا آن موقع خودرو‌ها از جمله خودروهای اتوبوسرانی نسبت به دریافت معاینه فنی خود اقدام کنند؛ چراکه در 6 ماهه دوم سال طرح تشدید برخورد با تخلفات اتوبوس‌ها اجرایی می‌شود.»
بیشتر اتوبوس‌های تهران، سلامت فنی ندارند
سعید قیصر، مدیر امور اجرایی معاینه فنی خودروهای کشور در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در ارتباط با موضوع معاینه فنی اتوبوس‌های شرکت واحد و اظهارات اخیر مسئولان در بیان داشت: «معاینه فنی خودروهای سنگین توسط سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای صورت می‌گیرد. اتوبوس‌های شرکت واحد هم در زمره خودروهای سنگین قرار دارند و معاینه فنی آنها توسط این سازمان صورت می‌گیرد و به دلیل عدم اتصال این سازمان و مراکز معاینه فنی خودروهای سنگین به سامانه سیمفا نمی‌توان آمار دقیقی از تعداد اتوبوس‌های دارای معاینه فنی ارائه کرد. این موضوع یعنی عدم اتصال مراکز معاینه فنی خودروهای سنگین به سامانه سیمفا همواره محل مناقشه شهرداری و پلیس جهت رسیدگی به وضعیت اتوبوس‌های شرکت واحد بوده است. آماری که آقای سنندجی، مدیرعامل شرکت اتوبوسرانی تهران و حومه ارائه کرده‌اند احتمالا اطلاعی شخصی بوده است وگرنه هیچ آمار دقیقی از تعداد اتوبوس‌های شرکت واحد دارای معاینه فنی وجود ندارد. با این تفاسیر بنده با تجربه‌ای که در حوزه معاینه فنی خودرو‌ها دارم، معتقدم بیشتر اتوبوس‌های شرکت واحد فاقد معاینه فنی و استانداردهای لازم جهت تردد در معابر شهری هستند ولی به دلیل همان عدم اتصال به سیمفا و نبود اطلاعات و آمار دقیق در این حوزه، نمی‌توان به‌طور دقیق و مطلق اظهارنظر کرد و از مشکلاتی که این موضوع ایجاد می‌کند، جلوگیری نمود.»
امکان خرید اتوبوس نو نداریم
محسن پورسید‌آقایی، معاون حمل‌ونقل و ترافیک شهرداری تهران هم در ارتباط با معاینه فنی اتوبوس‌های شهر تهران گفت: «اتوبوس‌های شرکت واحد براساس بخشنامه‌ای که ابلاغ کرده‌ام، از اول مهرماه هرکدام معاینه فنی نداشته باشد، شرکت واحد باید آنها را تعمیر کند و برای معاینه فنی بفرستد. اگر چه درحال حاضر امکان خرید اتوبوس نو نداریم اما می‌توانیم موتور اتوبوس‌ها را تعمیر و دودزایی آنها را کمتر کنیم. شرکت واحد برنامه‌ریزی کرده است که از اول مهرماه هیچ اتوبوس بدون معاینه فنی نداشته باشیم. اینها اگر دارای معاینه فنی نباشند حتما از اول آبان‌ماه متوقف خواهند شد. بنابراین از الان باید دنبال گرفتن معاینه فنی باشند.»
85 درصد آلودگی هوا متعلق به اتوبوس‌ها و کامیون‌ها است
مسعود تجریشی، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست در روز هوای پاک سال گذشته خاطرنشان کرد: «10 هزار اتوبوس فرسوده داریم که باید از سامانه حمل‌ونقل عمومی خارج شوند. درحال حاضر خوشبختانه بحث تامین اعتبار به شکل فاینانس با سه کشور چین، ایتالیا و کره نهایی شده است و در یک ماه آینده بحث نوسازی اتوبوس‌ها به‌طور دقیق مشخص خواهد شد.» براساس مطالعات سال ۱۳۹۵ سهم خودروهای سواری اعم از شخصی، ون و تاکسی در تولید آلودگی سه درصد است. با وجود اینکه این دستگاه‌ها ۸۰ درصد ناوگان را تشکیل می‌دهند و همین‌طور موتورسیکلت‌ها در تولید آلودگی ۱۲ درصد سهم دارند اما بیشترین سهم با میزان ۸۵ درصد آلودگی متعلق به اتوبوس‌ها و کامیون‌ها است.»
معاینه فنی یا معاینه پولی؟
طبق روال همیشگی سوار اتوبوس شدم و چون مسافتی که باید طی می‌شد کوتاه بود، روی صندلی‌های داغ و آفتاب‌خورده ننشستم و کنار راننده ایستادم و دستم را به میله گرفتم. سر صحبت را با این موضوع باز کردم که ماشین خود من به‌خاطر نداشتن معاینه فنی بارها جریمه شده و همین‌طور ادامه دادم تا اینکه بالاخره سوالم را پرسیدم، ماشین‌های شما (همین اتوبوس‌های شرکت واحد) اصلا معاینه فنی دارد؟ راننده جواب داد: «قیافه ماشین رو اگر موقع سوار شدن خوب نگاه می‌کردی، می‌فهمیدی نباید داشته باشه ولی داره! البته معاینه فنی نیست، معاینه پولیه. هر 6 ماه باید برای معاینه فنی بریم مرکز معاینه فنی و مجوز را بگیریم و اسم‌مان توی سامانه ثبت بشه، یک مرکز برای خود اتوبوسرانی هست که هشت هزار تومن می‌گیرد و معاینه را انجام می‌دهد ولی خب چون سختگیرند؛ معمولا اونجا نمی‌رویم و می‌رویم جای دیگه و 30 تا 40 هزار تومن پول می‌دهیم و معاینه را می‌گیریم. خلاصه اینکه راه در رو زیاد دارد؛ برای همین این ماشین با این وضعیت همچنان کار می‌کند.»
********
با خوانش مطالب بالا و جمع‌بندی اظهارات و مشاهده وضعیت موجود، آن چیزی که واقعی به‌نظر می‌رسد، وجود ناوگان حمل‌ونقل فرسوده و نسبتا ناکارآمدی است که روزانه مسافران زیادی را در سطح شهر جابه‌جا می‌کند و با این جابه‌جایی هم مشقتی برای مسافران و هم آلودگی و مصائبی را برای محیط‌زیست پایتخت ایجاد می‌سازد و این موضوع علاوه‌بر معاینه فنی خودروهای فرسوده‌ای که در سازوکار پولی صادر می‌شود، در ماه‌ها و فصول اوج آلودگی مشکلات را تشدید می‌کند.
* نویسنده : ابوالقاسم رحمانی روزنامه‌نگار
نظر شما