به گزارش خبرنگار مهر، نگارنده در این کتاب در پی عرضه نگرش های فلسفی و عرفانی ویژه درباره شأن هستی شناختی عشق و تجلی عشق و نقش عشق در پیدآیی جهان به طور عام و پدیدآیی انسان به طور خاص است و از این رو به جریانهای فلسفی و عرفانی ئی (از افلاتون تا صدرالمتألهین) توجه دارد که ۱) در یک سنت کمابیش به هم پیوسته جای می گیرند. ۲) این سنت احتمالا مهمترین سنت کمابیش به هم پیوسته ئی در همه تاریخ اندیشش فلسفی و نگرش عرفانی است که به چنین جایگاه کانونی درخشانی برای عشق باور دارد و آن را بیان و توصیف و تبیین می کند و ۳) جریانهای درون این سنت در پیوند با و«جود» و «انسان» و «عشق» در وجوه پنج گانه هستی شناسی و شناخت شناسی و معناشناسی و روش شناسی و ارزش شناسی خود را، به تصریح یا به تلویح، واقع گرا می دانند.
با توصیف و تبیینی از مسائل مرتبط با وجود و انسان و عشق دارند که می توان نگرش نهفته در پس آنها را واقع گرایانه دانست. هر چند ممکن است است یک جریان فلسفی یا عرفانی در زمینه هائی به جز پیوند میان عشق و پدیدآیی جهان و انسان واقع گرا نباشند و در این باره هیچ باکی نداشته باشد که ناواقع گرا خوانده شود، چنان که جریانهای فلسفی و عرفانی ناواقع گرا را هیچ پروایی از آوازه ناواقع گرا بودن در همه زمینه ها یا بسا زمینه ها نیست.
فهرست گنجانیده‌های کتاب به شرح زیر است:
پیشگفتار
درآمدی بر آنچه آن را پایانی نیست
۱. موضوعی چون نقش هستی‌شناختی عشق در فلسفه و عرفان
۲. اشاره‌ئی به جایگاه عشق در سنت‌های فکری و فرهنگی و مدنی دیگر
چکیده‌ئی برای این کتاب: جامی خُرد از این کوزه
دفتر یکم: فصوص العشق
فصّ یکم. موضوع، دیدگاه، نگرش، ایستار، و معیار مطالعاتی
اشاره
۱. موضوع مطالعاتی، دیدگاه، نگرش، ایستار، و معیار ارزیابی (و موضع معرفتی)
۱.۱. موضوع مطالعاتی
۱.۲. دیدگاه و نگرش مطالعاتی
۱.۳. ایستار مطالعاتی
۱.۴. معیار ارزیابی، موضع معرفتی
۲. محدودیت‌های موضوعی، دیدگاهی، نگرشی، ایستاری و معیاری در این کتاب
۳. از عشق چونان موضوع مشترک فلسفه و عرفان تا عرفان فلسفی و فلسفۀ عرفانی
فصّ دوّم. تبیین عشق در دستگاه‌های باور مدعی شناخت، و شأن هستی‌شناختی آن
۱. عشق از توصیف تا تبیین
۲. در راه کوشش معرفتی برای تبیین عشق
۳. پرسش از شأن هستی‌شناختی عشق
فصّ سوّم. نگاهی به جایگاه عشق در جغرافیای هستی‌شناختی و انسان‌شناختی عرفانی
۱. دستگاه‌های باور مدعی شناخت
۲. دیدگاه‌های هستی‌شناختی، شناخت شناختی، و روش‌شناختی، معناشناختی، و ارزش‌شناختی در دستگاه‌های باور مدعی شناخت
۳. فلسفه و شناخت انسان
۴. عرفان و شناخت انسان
۴.۱. هستی‌شناسی عرفانی
۴.۲. شناخت‌شناسی عرفانی
۴.۳. روش‌شناسی عرفانی
۴.۴. معناشناسی عرفانی
۴.۵. ارزش‌شناسی عرفانی
۵. عشق و انسان در فلسفه و عرفان
۵.۱. عشق و انسان در فلسفۀ نظری و عرفان نظری
۵.۲. عشق و انسان در فلسفۀ عملی و عرفان عملی
۵.۳. عشق و انسان در فلسفۀ اسلامی و عرفان اسلامی
۶. از مسائل گوناگون عرفان نظری اسلامی تا عشق و انسان
۶.۱. سرشت و عناصر عرفان اسلامی
۶.۲. خاستگاه عرفان اسلامی
۶.۳. مباحث تطبیقی در عرفان
۶.۴. پیوند عرفان اسلامی با دیگر باورهای مدعی شناخت
۶.۵. گرایش ها/ مکتب‌های عرفانی اسلامی
۶.۶. منابع عارفان نگرش آفرین جریان ساز
۶.۷. از چندگانه‌گرایی عرفانی تا یگانه‌گرایی عرفانی
۶.۸. خداشناسی عرفانی
۶.۹. انسان‌شناسی عرفانی
۶.۱۰. آغازشناسی و انجام‌شناسی: از مبدأ تا معاد انسان
۶.۱۱. عشق در عرفان
۶.۱۲. عشق چونان ابزار و عشق چونان هدف۱: قوس نزولی
۶.۱۲. عشق چونان ابزار و عشق چونان هدف۲: قوس صعودی
فصّ چهارم. عشق و آفرینش انسان نزد افلاتون
بزم یکم. رسالۀ بزم
بزم دوّم. توجه به اندیشه و داوری سقراط چونان نمایندۀ اندیشه و داوری افلاتون
بزم سوّم. عشق [= اروس] در اساطیر یونان
بزم چهارم. عشق از دیدگاه فایدروس: عشق چونان دیرین ترین خدایان
بزم پنجم. عشق از دیدگاه پاوسانیاس: دو عشق [/اروس] در برابر دو زیبایی [آفرودیت]
بزم ششم. عشق از دیدگاه آروکسیماخوس: دیدگاهی زیست شناختی
بزم هفتم. عشق از دیدگاه آریستوفانس: افسانۀ نیمۀ گم شده
بزم هشتم. عشق از دیدگاه آگاتون: عشق چونان جوان ترین خدایان
بزم نهم. خرسندی حاضران از سخنان آگاتون و موضع سقراط
یزم دهم. عشق از دیدگاه سقراط: عشق نه چونان خدا بل چونان فرشته‌ئی میانجی خدایان و آدمیان
بزم یازدهم. عشق از دیدگاه دیوتیما-سقراط: معرفت همۀ زیبایی جهان
۱۱.۱. عشق چونان پری/فرشته
۱۱.۲. عشق، فرزند پوروس و پنیا
۱۱.۳. عشق: آفرینندگی و کوشش برای دستیابی به نیکی و خوشبختی
۱۱.۴. عشق چونان شوق به دستیابی به نیکی برای همیشه
۱۱.۵. عشق و تولید مثل
۱۱.۶. عشق و آفرینندگی معنوی
۱۱.۷. عشق از دلبستگی به یک تن تا فراروی از تن و دستیابی به دانش یگانۀ زیبایی در همه جا
۱۱.۸. واپسین سخنان دیوتیما-سقراط: دستیابی به واقعیت راستین زیبایی و نامیرایی
بزم دوازدهم. پایان شادنوشی گفتاشنود در بارۀ عشق با پیروزی نگرش و منش سقراطی
فصّ پنجم: آفرینش و عشق نزد فلوتین
افاضۀ یکم. پدیدآیی جهان و ماده‌المواد از فیلسوفان پیشاسقراطی تا افلاتون
افاضۀ دوّم. احد و آفرینش نزد فلوتین
افاضۀ سوّم. فیضان وجود
افاضۀ چهارم. عشق‌شناسی چونان یک بحث فلسفی و تفسیر گزارش افلاطون
افاضۀ پنجم. عشق نزد فلوتین
افاضۀ ششم: نگاهی اجمالی به خوانش فلوتین در جهان اسلام و فراروی از آن
کتاب‌شناسی
فصّ ششم: خوانشی انتقادی از فصل یکم ترجمۀ فارسی رسالۀ عشق ابن سینا
سریانِ یکم. روش و نگرش و منابع ابن سینا در این رساله
سریان دوّم. خوانش نگارنده از ترجمۀ فارسی رسالۀعشق
سریان سوّم. فصل‌های کوتاه و فشردۀ این رسالۀ کوچک
سریان چهارم. خوانش انتقادی فصل یکم ترجمۀ فارسی رسالۀ عشق
۴.۱. انواع وجود
۴.۲. سریان عشق در موجودات
سریان پنجم. واپسین سخن: لزوم خوانش انتقادی همۀ متن اصلی
منابع
میان-دفتر. از فصوص الوجود والنّور تا لَمَعات العشق
لمعۀ حافظانه و فصّ صدرایی: شأن هستی‌شناختی عشق و آفرینش جهان و انسان از فلوتین تا حافظ و صدرا
تجلّی یکم. از حافظ تا صدرالمتألّهین
تجلّی دوّم. نوافلاتون‌گرایی اسلامی
تجلّی سوّم. احد و مسألۀ خلق جهان
تجلّی چهارم. نگاهی به عشق درونذاتی آفریدگان و آفرینش ممکنات از فارابی تا سهروردی
۴.۱. فارابی
۴.۲. ابن سینا
۴.۳. سهروردی
تجلّی پنجم. از گنج پنهان تا آفرینش آفریدگان چونان حرکتی حُبّی نزد ابن عربی
تجلّی ششم. نگاهی به شأن هستی شناختی عشق و آفرینش جهان و انسان نزد حافظ
۶.۱. منابع حافظ
۶.۲. هستی‌شناسی عشق و نقش هستی‌شناختی آن در نگاه حافظ
تجلّی هفتم. از نظریۀ فیض تا مابعدالطبیعۀ اصالت وجودی عشق نزد ملاصدرا
۷.۱. صدرالمتألّهین و اثولوجیا
۷.۲. نظریۀ فیض از اثولوجیا تااسفار
۷.۳. عشق در حکمت متعالیه
۷.۴. مابعدالطبیعۀ اصالت وجودی عشق
تجلّی هشتم. عشق از شعر حافظانه تا فلسفۀ صدرایی
کتاب‌شناسی
دفتر دوّم. لَمَعات العشق
لمعۀ یکم. لمعۀ عین القضاتی (نوبت یکم). تمهیداتی در کلام‌الّسکران (صورتِ کتاب تمهیداتعینالقضات)
اشاره
تمهید یکم : نخستین نگاه اجمالی برای آشنایی و گزینش متن
تمهید دوّم : عوامل تعیین کننده در نثر عین القضات
یکم . آشنایی با ادب و بلاغت
دوم . ذوق شاعرانه
سوم . تجربۀ عرفانی خاص
چهارم. تبحر در علوم گوناگون
تمهید سوّم : عناصر و ویژگی‌های اساسی نثر تمهیدات
تمهید چهارم : شعر و شاعری در تمهیدات
الف) بهره‌گیری از سخن منظوم شاعرانه دریافت سخن منثور
ب) نثری که شاعرانه و بلکه گاهی شعر است
تمهید پنجم : اصطلاحات و تعابیر عرفانی در تمهیدات
تمهید ششم . اصطلاحات فلسفی در تمهیدات
تمهید هفتم : آیات و احادیث در تمهیدات
تمهید هشتم: اقوال شخصیت‌ها در تمهیدات
تمهید نهم : عشق در تمهیدات
تمهید دهم : واپسین نگاه اجمالی و بدرودی ناگزیر و نه برای همیشه
منابع و مآخذ
لمعۀ دوّم. لَمعۀ عین القضاتی (نوبت دوم): عشق هدف‌آفرین، و معرفت عشق در تمهیدات عین القضات (عشق در کتاب تمهیدات عین القضات)
زبدۀ یکم. دستیابی به مقام سلطان العشّاقی و شهادت در راه عشق
زبدۀ دوّم. از استادان و الهامبخشان تا سوختن در آتش عشق
زبدۀ سوّم. بیان‌ناپذیری عشق
زبدۀ چهارم. از نگرش هستی‌شناختی به عشق تا دوسویه بودن آن
زبدۀ پنجم. لزوم درباختن محبوبان دیگر در برابر محبّت به خدا
زبدۀ ششم. تجلّی حُسن الهی و عشق معشوق ازلی به خویش
زبدۀ هفتم. حقیقت و حالات عشق در تمهید ششم
زبدۀ هشتم. حکمت خلقت انسان در تمهید هشتم
زبدۀ نهم. اصل و حقیقت آسمان و زمین در تمهید دهم
منابع
لمعۀ سوّم.لَمعۀ اشراقی: عشق و قهر انوار در سپهر معرفتی سهروردی
اشراق یکم. سازمایه‌های اندیشۀ سهروردی
اشراق دوّم. از وجود تا نور
اشراق سوّم. اشراق/صدور/آفرینش
اشراق چهارم. جلوه‌های وجودی عشق در منظر شیخ اشراق
۴.۱. حُسن و عشق و حُزن، و پدیدآیی آسمان و زمین
۴.۲. عشق چونان شوق برآمده از کمال و جمال ذات انوار
۴.۳. عشق چونان درختی کاشتۀ باغبان ازل و ابد
اشراق پنجم. نگاهی به عشق در حکمت خسروانی سهروردی
۵.۱. خُرّه
۵.۲. چگونگی تأثیر خُرّه
۵.۳. کیومرث
لمعۀ چهارم. لَمعۀ وجودی و عشقی: تجلّی عشق از ابن عربی تا عراقی
بهرۀ یکم: ابن عربی
نگینۀ یکم: ابن عربی و نقش او در عرفان اسلامی
نگینۀ دوم: حقیقت مطلق در عرفان ابن عربی
نگینۀ سوّم: عشق در عرفان وفلسفه
نگینۀ چهارم: نقش عشق در کتاب‌های ابن عربی -حدیث «کنز مخفی»
نگینۀ پنجم: پیش از آفرینش- حدیث «عماء»
نگینۀ ششم: فیض اقدس و فیض مقدّس- آفرینش جهان
نگینۀ هفتم: نخستین آفریده
نگینۀ هشتم: حُسن و تجلّی و عشق
نگینۀ نهم: قوس صعودی عشق
نگینۀ دهم: گونه‌های عشق از دید ابن عربی
نگینۀ یازدهم: زبان رمزی در عرفان عاشقانه
نگینۀ دوازدهم: ترویج مکتب ابن عربی پس از درگذشت او
بهرۀ دوم: عراقی
پرتوِ یکم: شکوفایی عراقی
پرتوِ دوم: عراقی و شعر عاشقانه-عارفانه
پرتوِ سوّم: چگونگی نگارش «لَمَعات»
پرتوِ چهارم: تأثیر «سوانح» غزالی بر «لَمَعات» عراقی
پرتوِ پنجم: تأثیر مکتب ابن‌عربی بر«لَمَعات»
پرتوِ ششم: منابع «لَمَعات»
پرتوِ هفتم: آغاز لَمَعات و نخستین آفریده
پرتوِ هشتم: عشق در «سوانح» و عشق در «لمَعات»
پرتوِ نهم: جایگاه و ارزش «لَمَعات»
پرتوِ دهم: جایگاه عراقی در ادب و عرفان
یادداشت‌ها
لمعۀ پنجم. لَمعۀ مولانایی: از نفیر نی تا عشق معشوق به عاشق نزد مولانا
شمس یکم. نفیر نیِ بریده از نیستان
شمس دوّم.نقش عشق در آفرینش جهان و انسان
شمس سوّم. نیروی هستی‌شمولِ عشق و قوس نزولی عشق و انسان
شمس چهارم. قوس صعودی عشق و انسان
شمس پنجم. قعرِ ناپدیدِ عشقِ قهار
شمس ششم. عشقِ معشوق به عاشق
منابع
لمعۀ ششم. لَمعۀ فصّ صدرایی: شأن هستی شناختی عشق و آفرینش جهان و انسان نزد صدرالمتألهین
سفر یکم. از اصالت وجود تا ابداع فیضی
سفر دوّم. از بسیط الحقیقه تا کثرت موجودات
سفر سوّم. مراتب سه‌گانۀ وجود
سفر چهارم. شأن هستی شناختی عشق و عشق واجب الوجود
سفر پنجم. عشق خدا به موجودات
منابع
پیوست‌ها
پیوست یکم. گزیده‌ئی از رسالۀ بزم [/ مهمانی / ضیافت] افلاتون
پیوست دوّم. گزیده‌ئی از نُهگانه‌های فلوتین
پیوست سوّم. گزیده‌ئی از رسائل اخوان الصفا (رسالۀ سی و هفتم)
پیوست چهارم. گزیده‌ئی از رساله العشق اثر ابن سینا
پیوست پنجم. گزیده‌هائی از تمهیدات اثر عین القضات
پیوست ششم. گزیده‌هائی از کشف الاسرار و عده الابرار اثر ابوالفضل میبدی
پیوست هفتم. گزیده‌هائی از رساله فی حقیقه العشق یا مونس العشاق، سهروردی
پیوست هشتم. گزیده‌هائی از فصوص الحکم و فتوحات مکّیه‌ی ابن عربی
پیوست نهم. گزیده‌هائی از اشعار فخرالدّین عراقی
پیوست دهم. گزیده‌هائی از لَمَعات فخرالدّین عراقی
پیوست یازدهم. گزیده ئی از مرصاد العباد اثر نجم‌الدین رازی
پیوست دوازدهم. گزیده‌هائی از گلشن راز شیخ محمود شبستری
پیوست سیزدهم. گزیده‌هائی از الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه اثر صدرالمتألّهین
پیوست چهاردهم. سرود آفرینش در ریگ ودا
نمایۀ نام و موضوع
اکرمی درباره این کتاب نوشته است: در همۀ فرهنگ و میان همۀ ملت‌ها سنّت گرانقدری از سخن شفاهی و مکتوب در بارۀ عشق وجود داشته است و دارد که در زمینههای گوناگونی پدید آمده‌اند: افسانه، داستان، اسطوره، فولکلور، هرزه‌گویی و هرزه‌نگاری، شعر، ادبیات، عرفان، فلسفه، علم (از روان‌شناسی کهن تا روان‌شناسی نوین، پزشکی، تنجیم و...)، تاریخ، اخلاق، دین و آیین، و...
برای نمونه با نگاهی به فهرست آثار نوشته شده در جهان اسلام، از الفهرست ابن ندیم (در بردارندۀ نام آثار نوشته شده از اوایل سدۀ سوّم هجری مَهی تا اواخر ربع سوّم سدۀ چهارم هجری مَهی) تا کشف الظنون حاجی خلیفه و کتاب‌شناسی‌های موضوعی امروزین، می‌توان دید که صدها، و بلکه هزارها کتاب، در جهان اسلام، بویژه در ایران، با موضوع عشق و عشق‌ورزی (از عشق جسمانی و روابط جنسی مشروع و نامشروع تا عشق فلسفی و عرفانی و معنوی)، نوشته شده است، که نگاهی به فرنام آنها دقت در ظرایف گوناگون پدیدۀ عشق و ذوق‌ورزی در توصیف‌ها و تبیین‌های گوناگون ابعاد عشق را نشان می‌دهد. در فرهنگ‌ها و نزد ملل دیگر نیز قصۀ عشق از هر زبان که می‌شنوی نامکرر است.
جستار این کتاب جنبۀ خاصی از عشق، یعنی شأن هستی‌شناختی آن در پیوند با پدیدآیی انسان، است. دیدگاه مطالعاتی برگزیده بر سنّت عرفان عاشقانۀ خاص اسلامی و فلسفۀ مرتبط با این سنّت عرفانی استوار است.
از آنجا که نگارنده در این کتاب در پی عرضۀ نگرش‌های فلسفی و عرفانی در بارۀ شأن هستی‌شناختی عشق و تجلی آن و نقش احتمالی آن در پدیدآیی جهان به‌طور عام و پدیدآیی انسان به طور خاص است، به جریانهای فلسفی و عرفانی‌ئی (از افلاتون تا صدرالمتألهین) توجه دارد که ۱) در یک سنت کمابیش به‌همپیوسته جای می‌گیرند، ۲) این سنت احتمالاً مهمترین سنت کمابیش به‌همپیوسته‌ئی در همۀ تاریخ اندیشش فلسفی و نگرش عرفانی است که به چنین جایگاه کانونی درخشنده‌ئی برای عشق باور دارد و آن را بیان و توصیف و تبیین می‌کند، و ۳) جریانهای درون این سنت در پیوند با «وجود» و «انسان» و «عشق» در وجوه پنجگانۀ هستی‌شناسی و شناخت‌شناسی و معناشناسی و روش‌شناسی و ارزش‌شناسی خود را، به تصریح یا به تلویح، واقع‌گرا می‌دانند، یا توصیف و تبیینی از مسائل مرتبط با «وجود» و «انسان» و «عشق» دارند که می‌توان نگرش نهفته در پس آنها را واقع‌گرایانه دانست، هر چند ممکن است همان جریان فلسفی یا عرفانی در زمینه‌هائی بجز پیوند میان عشق و پدیدآیی جهان و انسان واقع‌گرا نباشد، و در این باره هیچ باکی نداشته باشد که ناواقع‌گرا خوانده شود، چنان که بسا جریانهای فلسفی و عرفانی ناواقع گرا را هیچ پروائی از آوازۀ ناواقع‌گرا بودن در همۀ زمینه‌ها یا بسا زمینه‌ها نیست.
جریانهای فلسفی و عرفانی‌ئی که در این کتاب به عشق‌شناسی و هستی‌شناختی آنها توجه شده است، در پیوند با هم، از افلاتون تا صدرالمتألّهین، یکی از نیرومندترین و شاید نیرومندترین، جریان اندیشه‌ورزی دربارۀ عشق در همۀ تاریخ انسان تاکنون است.
قصد من در این کتاب داوری در بارۀ گزاره‌ها و اندیشه‌های فلسفی یا گزاره‌ها یا آموزه‌های عرفانی نیست، هر چند در مواردی به گونه‌ای ضمنی یا آشکارا معیارهائی برای ارزیابی آنها به دست داده‌ام.
کتاب «شأن هستی شناختی عشق و آفرینش انسان (در فلسفه و عرفان، از افلاتون تا صدرالمتألّهین)» نوشتۀ موسی اکرمی، در ۵۰۰ صفحه به همت نشر فردا در سال ۱۳۹۶ به بهای ۴۵ هزار تومان منتشر شده است.
نظر شما