به گزارش خبرنگار ایرنا، مس از اولین فلزهایی است که بشر به آن دست یافته و از همان دوران نقشی پرنگ با تلالویی زیبا در زندگی انسان بازی کرده و روزگاری ظروفش عروس خانه ها بود.
عروسی که هنرمندان مسگر پای آن را به خانه باز می کردند و هنرمندان سفیدگر نیز پس از چند سال زنگار و غبار سختی های روزگار را از چهره شان (ظروف مسی) پاک می کردند تا دوباره کهنه عروسان چهره ای خندان و بشاش به خود بگیرند.
سفیدگری هنری مکمل مسگری که مانند آن از پیشینه ای پنج هزار ساله برخوردار است و این روزها به دلیل استفاده کم مردم از ظروف مسی یا ورود ظروف مسی قالب گیری شده به بازار به سمت فراموشی و محو شدن در حرکت هستند.
هنرمندان هر دو بخش اکنون زیر اندوهی از گرد و غبار فراموشی گرفتار شده و اندک بازماندگان آنها نیز در گوشه و کنار بازارها، به تنهایی با چکاچک چکش ها بدنبال لقمه نانی اند تا شاید بتوانند در روزگار نامهربانی با هنرهای دستی تاب ماندن بیاورند.
هنرمند فعال مسگری در کردستان باقی نمانده و برخی فقط به عنوان فروشنده هستند، اما تنها یک سفید گر در شهرستان سنندج مشغول به فعالیت است که با چنگ و دندان هنر را از آخرین استاد فعال سفیدگر آموخته و اکنون سه عضو خانواده اش را نیز به این هنر سوق داده است.
مسگران قلع گیر که به علت قلع اندود کردن ظروف مسی در بین جامعه به سفیدگران مشهورند اکنون شوق هنرشان در کردستان طوری در زنگار فراموشی رنگ باخته که در بازار سنندج باید آنقدر سراغ تنها هنرمندش را بگیری تا در گوشه ای خلوت که گذر کمتر کسی به آنجا می افتد، پیدایش کنید.
شهرام بابایی هنرمند 43 ساله سنندجی تنها بازمانده صنعت سفیدگری در کردستان است که مغازه ای کوچک در راسته مسجد داروغه اجاره و قسمتی از خانه پدری را هم به کارگاه سفید گری تبدیل کرده تا بتواند از همه امکانات برای زنده نگه داشتن هنرش استفاده کند.
با وی در کارگاهش به گفت و گو نشستیم تا علاوه بر لمس سختی کارش سر گذشت 16 سال فعالیتش را جویا شویم.
او وارد شدن به حرفه سفیدگری را اینگونه بیان می کند: در سال 1381 پس از هفت سال فعالیت در نازک کاری به فروش ظروف مسی روی آوردم.
بابایی با بیان اینکه در آن زمان کسی در سنندج بکار سفیدگری مشغول نبود، گفت: از همان ابتدا بود که مشتری ها سراغ سفیدگر را برای قطع اندود کردن ظروف مسی می گرفتند با خود فکر کردم نباید کار سختی باشد و نیاکان ما آن را نسل به نسل به امروز رسانده اند.
وی ادامه می دهد: وقتی وارد این کار شدم تازه سختی هایش را لمس کردم، بدون هیچ آموزشی کارم را ادامه دادم و هر بار که سراغ حاج عیسی رابطی تنها استاد این کار در سنندج که سال 1376 مغازه خود را جمع کرده بود می رفتم، آموزش ببینم او علاقه ای نشان نمی داد.
بابایی اضافه کرد: در نهایت پس از دو سال خبردار شدم این استاد لوازم سفیدگری خود را یکجا می فروشد از فرصت استفاده کردم و وقتی دید مشتری لوازمش هستم ابزارهایی از جمله قیچی، انبر، سندان و پریموس را با اندک هزینه ای فروخت همانجا بود که گفت باید کسی طرز استفاده اینها را یادت دهد.
این هنرمند سنندجی که استاد را برای آموزش به محل کسب کشانده بود، گفت: حاج عیسی خودش به مغازه ام آمد و در عرض سه ماه تمام فوت و فن مسگری را از ساختن ظروف و قابلمه، سینی، قازان، میخ مسگری گرفته تا ترمیم ظروف شکسته و سفید گری به من آموزش داد.
وی اظهار داشت: پس از سه ماه گفت دیگر می توانی این هنر را زنده نگه داری و این حرف همیشه در گوشم زمزمه می شود و من هم برای زنده ماندن این هنر اکنون یک برادر و 2 خواهر زاده ام را وارد این هنر کرده ام.
بابایی افزود: پیش از فعالیت من سفیدگری مس از بین رفته بود و خوشحالم زنده کننده این هنر هستم و مشتریانم کسانی اند که ظروف مسی را بدلایل مختلفی از جمله اهمیت آن برای سلامتی، زنده نگه داشتن خاطره ها و احترام به هنرهای گذشتگان نگهداری می کنند و خواهان زیبایی مجدد آنها هستند.
وی با اشاره به اینکه بیشتر ظرف های نیازمند سفید گری از قدمتی چند دهه ای برخوردارند، گفت: به گمانم زنگارهای ظروف مسی اگر لب به سخن بگشایند از کدورت ها زبان به میان می آورند.
این هنرمند سفیدگر می گوید: امروز بزرگترین چالش های این هنر کم توجهی برخی مردم به نقش این ظروف در سلامتی، گسترش واردات ظروف قالب گیری شده، نبود مکان برای استقرار اینگونه هنرمندان در خیابان ها و مراکز تاریخی، مشکلات بیمه هنرمندان و نوسانات بازار، گرانی برخی مواد مورد استفاده، نداشتن شهرک یا بازارچه صنایع دستی است.
وی یادآور شد: میراث فرهنگی، بانک ها و سایر دستگاه های متولی می توانند با فراخوان علاقه مندان این هنرها امکان تجهیز کارگاه هایی برای آنها فراهم کنند تا تمام صنعت هایی که از گذشتگان به ما ارث رسیده، حفظ شوند.
تنها بازمانده فعال هنر سفید گری در خصوص حمایت های بیمه اظهار داشت: خودم از سال 92 تحت پوشش بیمه تامین اجتماعی هنرمندان صنایع دستی با کارفرمایی اداره کل میراث فرهنگی هستم اما دوست دارم شاگردانم هم بتوانند از این خدمت استفاده کنند.
بابایی تاکید کرد: هر چند شغل مسگری از برخی امکانات از جمله معافیت مالیاتی و تسهیلات بانکی بهره مند است اما زنده ماندش در این روزگار همت بیشتری از سوی مردم برای ارتقای فرهنگ استفاده از ظروف مسی و دست اندرکاران برای حمایت از هنرمندان را می طلبد.
وی افزود: هم اکنون از مسگری رزق حلالی در می آوریم و می خوریم پس برایم کار در این صنعت شیرین است از این رو دوست دارم شاگردانم با حمایت دست اندر کاران مستقل شده و برای خودشان مغازه ای باز کنند و برای زنده نگه داشتن این هنر تلاش کنند.
بابایی درآمد خود از سفید گری را ماهیانه حدود 15 میلیون ریال اعلام کرد و گفت: از عایدش راضی هستم اما دوست دارم فعالان دیگری نیز در این استان به سفید گری و مسگری مشغول شوند تا دوباره صدای چکش کاری در بازار سنندج بپیچد.
سینا ویسی 19 ساله خواهرزاده و شاگرد تنها سفیدگر سنندج نیز معتقد است: چهار سال است همراه با برادر دیگرم به هنر سفیدگری مشغول هستیم.
وی اظهار داشت: سفیدگری کار سختی است اما شوقی که از نتیجه کار حاصل می شود این سختی را آسان می کند.
ویسی افزود: با وجود اینکه این هنر را به همراه برادرم یاد گرفته ایم اما تصمیم داریم به صورت مشترک اقدام به فروش ظروف مسی و هم سفید گری کنیم که امیدوارم بتوانیم به این هدف برسیم.

** رشته های در معرض منسوخ شدن مستند نگاری می شوند
مدیرکل صنایع دستی، میراث فرهنگی و گردشگری کردستان می گوید: برخی رشته های صنایع دستی اکنون به دلیل از دست دادن نقش کاربردی خود در زندگی روزمره در حال منسوخ شدن هستند.
محسن علوی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: این اداره کل در این راستا برخی رشته های بومی و غیر بومی را در استان شناسایی کرده تا بتواند با مستند نگاری، مستند سازی، مطالعه بر روی نقاط قوت و ضعف، حمایت از هنرمندان بازمانده، آن هنرها حفظ و در چرخه صنایع دستی استان و کشور نگه دارد.
وی اضافه کرد: همچنین تعریف کاربردهای جدید برای این هنرها با توجه به تغییر برخی فرهنگ های رفتاری جامعه، به روز رسانی در طراحی و اجرای آنها از دیگر برنامه های مورد نظر در ارتباط با صنایع دستی در معرض منسوخ شدن است.
علوی گفت: چلنگری (آهنگری سنتی)، سکه دوزی بر روی لباس ها، سفید گری و مسگری از جمله هنرهای صنایع دستی استان است که اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری پیشنهاد مستند نگاری آن را به سازمان مرکزی داده و در انتظار تخصیص اعتبار ویژه آن هستیم.
وی در خصوص بیمه هنرمندان صنایع دستی یادآور شد: 14 هزار و 500 هنرمند در این استان دارای پروانه تولید انفرادی و گارگاهی بوده و تمام آنها واجد شرایط استفاده از مزایای بیمه صنعتگران صنایع دستی هستند.
علوی اضافه کرد: پیش از این سه هزار و 400 نفر از هنرمندان صنایع دستی کردستان زیر پوشش بیمه تامین اجتماعی قرار گرفته اند و سعی می شود بقیه افراد نیز بر اساس تفاهم نامه معاونت صنایع دستی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری با صندوق بیمه روستاییان، کشاورزان و عشایر کشور تحت پوشش این بیمه قرار گیرند.
مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان یادآور شد: در این طرح صنعتگران می توانند مانند سایر بیمه های اجتماعی در کشور از مزایای حقوق بازنشستگی، پیری، از کارافتادگی و فوت استفاده کنند و در صورتی که در آینده زیر پوشش سایر بیمه ها بروند سوابق شان قابل انتقال است.

** صنایع دستی برای نجات نیازمند به روز رسانی هستند
کارشناس صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان هم معتقد است: احیای رشته ها یکی از ماموریت های این سازمان است و علاوه بر مستند نگاری خدماتی مانند ارائه تسهیلات کم بهره، شرکت دادن هنرمندان در نمایشگاه های ملی و منطقه ای، اعطای فضای کارگاهی به هنرمندان فاقد محل فعالیت به آنان ارائه می شود.
سعید نظری اظهار داشت: سعی می شود با حضور پژوهشگران دانشگاهی، استفاده از نظرات فعالان صنایع دستی که تجربه در به روز رسانی طراحی و کاربری این هنرها دارند، استفاده کرد تا گامی در راستای حفظ این هنرها برداشته شود.
وی گفت: سال گذشته این موارد در خصوص نساجی سنتی استان بکار گرفته شد که در نهایت شرکتی که اقدام به هنگام سازی کاربرد تولیدات نساجی سنتی کردستان کرده بود، در کشور مقام اول را کسب کرد.
کارشناس صنایع دستی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری کردستان در خصوص هنر سفیدگری یادآور شد: این هنر به علت کاربردی که داشته در تمام نقاط ایران فعال بوده و اکنون به برخی علت ها در حال خارج شدن از چرخه جامعه است.
وی اضافه کرد: در خصوص این طرح اگر متقاضیانی برای احیای آن و فعالیت در این عرصه وجود داشته باشند میراث فرهنگی می تواند دوره های آموزشی آن را به صورت دوره های استاد شاگردی برگزار و از امتیازاتی مانند اعطای تسهیلات به آنها ارائه کند.
به گزارش ایرنا، حال هنر سفیدگری خود نیازمند کسی است که زنگار خطر فراموشی را از چهره آن بزداید تا هنرمندان آن بتوانند مانند رقبای خود در عرصه اجتماعی به عنوان یک هنر اصیل ایرانی حضور داشته باشند.
مس در زندگی سنتی ایرانیان، نقش خاصی داشت چراکه عامه مردم بر این باورند که ظرفشان باید مس و فرش آنان قالی و گلیم باشد.
این بود که ظروف مسی مشتریان فراوانی از همه اقشار اجتماعی داشت، کار مسگران دو قسمت است شامل اول ساخت و ساز اشیا مسین بود که هنرمندان با استفاده از چکش و سندان به ساخت ظروف متعدد می‌پرداختند و قسمت دوم بازسازی ظروف کهنه و زنگارزده مسی بود که در اصطلاح، به قلعی‌گری (سفیدگری) شهرت داشت.
سفیدگری عبارتست از سفید کردن ظروف مسی با قلع، که بعد از خرید و قبل از استفاده و یا هر دو سال یک بار انجام می‌شود.
معمولا بعد از خرید مس یا هر دو سال یکبار که ظروف به مرور زمان سفیدی خود را از دست می‌دهند و رنگ آن‌ها تیره می‌گردد آن را جهت سفید کردن به سفیدگر می‌دهند.
این صنعت در بازارهای سنتی، راسته بازارها، تیمچه‌ها و کارگاه‌های کوچک در سطح شهرها و روستاها موجود بود.
هنرمندان استان کردستان در نزدیک به 50 رشته فعالیت دارند که 21 مورد از این رشته ها صنایع دستی بومی است.
بیش از 40 هزار نفر از هنرمندان کردستان در 45 رشته فعال صنایع دستی بومی و غیر بومی فعالیت می کنند.
هم اکنون پنح رشته بومی صنایع دستی کردستان شامل رشته‌های مسگری، اسلحه سازی، پلاس بافی، جل دوزی و قفل سازی غیر فعال شده است.
همچنین 12 رشته صنایع دستی بومی استان نیز شامل اُرسی‌سازی، گره‌چینی، قواره‌بری، چاقو سازی، سفیدگری، موج بافی، جاجیم بافی، نمد مالی، حجاری سنگ، چلنگری (آهنگری سنتی)، خراطی‌سنتی و وه ندی سازی در حال منسوخ شدن است.
کردستان دارای یک هزار و 520 اثر تاریخی شناسایی شده شامل آثار باستانی، غارهای طبیعی، درختان کهنسال، میراث منقول، قنات و مکان های طبیعی است که 878 اثر ثبت شده استان در فهرست آثار ملی شامل شامل 773 اثر غیر منقول (شامل آثار تاریخی، تپه، محوطه و بنا)، 20 مورد میراث طبیعی، 62 مورد میراث معنوی و 23 مورد میراث منقول و است.
گزارش از حسن حسین زاده
3034/9102