به گزارش خبرگزاری صدا و سیما مرکز گیلان، قد و قواره ای بزرگتر از گاو دارد و آنطور که کارشناسان امور دام می گویند ؛ نوعی بوفالوی اهلی محسوب می شود، سازمان فائو از این چهارپای آرام و قانع، به عنوان دام برتر هزاره سوم یاد کرده ، حیوانی که جمعیتش در مقایسه با سایر دام های سبک و سنگین کمتر است.
" گاومیش  "حیوانی آب و باتلاق دوست که بر اساس اعلام سازمان جهاد کشاورزی گیلان جمعیتش در ایران به حدود 400 هزار راس می رسد و بیش از 18هزار راس آن در گیلان نگهداری می شود. استانی که بر اساس همین آمار ، اگر چه به لحاظ داشتن تعداد دام هاي سبک و سنگين ، رتبه  12 کشور را دارد و فقط حدود چهار درصد از کل دام هایش،  گاومیش است اما توانسته با پرورش بیش از 18 هزار راس گاومیش، بعد از استان های خوزستان، آذربایجان غربی و شرقی، اردبیل و مازندران در جایگاه ششم پرورش این دام قرار بگیرد و همچنان بانی افزایش جمعیت این دام برتر هزاره سوم باشد. 

نگاهی به آمارهای معاونت بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی گیلان نشان می دهد که  اگر چه سهم گاومیش از تولید شیر در گیلان 12 هزار تن-  معادل 4 و نیم درصد شیر تولیدی گیلان در سال - است و سهمش از سبد تولید سالانه گوشت قرمز استان 900 تن - معادل سه  و 35 صدم درصد گوشت قرمز تولیدی -است اما پرورش این چهارپایان قانع، در مقایسه با گاو، مزایای بسیاری دارد که اهمیت صنعت پرورش گاومیش را دو چندان می کند.
کارشناسان امور دام، قانع بودن و امکان تغذیه گاومیش از "پس چر" مزارع، باقیمانده بقایای برنج و جلبک های داخل آب، مقاومت در برابر اغلب بیماری های دامی، سازگاری بالا در محیط پرورش، تولید شیر بیشتر و گوشت با کلسترول کم و پروتئین بالاتر و در نهایت ارزش افزوده بالای محصولات فرآوری شده شیر این دام نسبت محصولات لبنی دام های دیگر را از مهمترین مزیت های پرورش گاومیش می دانند. 

آقای طالبی کارشناس امور دام معاونت بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی می گوید : علاوه بر شهرستان های صومعه سرا، تالش و رضوانشهر که بیشترین جمعیت گاومیش استان را در خود جای داده اند ، روستاییان در برخی مناطق دیگر، در کنار زراعت، پرورش گاو، گوسفند و طیور، بطور پراکنده یک یا 2  گاومیش هم پرورش می دهند.
وی در تشریح مزیت های پرورش گاومیش گفت : گاومیش برخلاف گاو که هر علوفه ای را نمی خورد و انتخابی عمل می کند ، همه نوع علفی می خورد و حتی از بقایا و پسماندهای کشاورزی و جلبک های موجود در آب هم تغذیه می کند.
آقای طالبی افزود : گاومیش باوجود ظاهر خشن و زمختش، بر خلاف گاو، توانایی لگد پرانی به طرفین را ندارد و به دلیل خوی بسیار آرامش به راحتی می توان آن را کنترل کرد.

به گفته وی طبیعت گاومیش به گونه ای است که در مقابل اغلب بیماری ها از جمله تب برفکی  و لمپی اسکین که در گاوها شایع است، مقاوم است و سازگاری این حیوان، نسبت به محیط زندگی بیشتر از دیگر دام هاست و می تواند خود را با شرایط موجود وفق دهد.
این کارشناس امور دام با بیان اینکه مقدار تولید شیر یک گاو بومی 2 تا 3 لیتر در روز است گفت : این درحالی است که هر راس گاومیش که در شرایط گاو بومی نگهداری شود، 2 و نیم برابر یک گاو بومی در روز - معادل 6 و نیم  تا 8 لیتر - شیر تولید می کند. 
آقای طالبی یکی از مهمترین مزیت های پرورش گاومیش را بالا بودن درصد چربی موجود در شیر این دام عنوان کرد و گفت: در حالی که هر لیتر شیر گاو بطورمیانگین 4 تا 5 درصد چربی دارد، چربی موجود در شیر گاومیش بین 8 تا 12درصد است.
وی می گوید : شیر گاومیش به علت درصد بالای چربی و ماده خشک بیشتری که دارد برای فرآوری و تولید محصولات لبنی از جمله ماست، کره و شیر خشک، ایده آل است و ارزش افزوده بالاتری نسبت به شیر گاو دارد و بر این اساس مورد توجه صاحبان کارخانه های تولید لبنیات است. 

اما فواید و مزایای شیر گاومیش به همین جا خلاصه نمی شود و کارشناسان تغذیه به علت خواص بسیار ، مصرف آن را به مردم توصیه می کنند.            
خانم زراعتی کارشناس تغذیه و رژیم درمانی می گوید : شیر گاومیش نسبت به شیر گاو پروتئین بیشتری دارد و میزان چربی و مواد جامد آن هم بالاتر از شیر گاو است. 
این کارشناس تغذیه با بیان اینکه شیر گاومیش انرژی بالاتر و ویتامین A بیشتری نسبت به شیر گاو  دارد افزود : شیر گاومیش دارای کلسیم و فسفر بیشتری در مقایسه با شیر گاو است و مصرف پاستوریزه آن بویژه برای کودکانی که حساسیت ندارند، توصیه می شود. 

البته برخی از کارشناسان تغذیه هم معتقدند : گوشت گاومیش به دلیل دارا بودن چربی مفید بیشتر، کلسترول پایین و تـُرد بودن به مراتب از ارزش تغذیه ای بالاتری برخوردار و  برای سلامتی مفید و خوش خوراک تر از گوشت گاو است.

اما با وجود مزیت های بسیاری که پرورش گاومیش به دنبال دارد، فقط سه  واحد صنعتی و 25 واحد دامداری کوچک با 467 راس گاومیش، با مجوز و بصورت ساماندهی شده در گیلان فعالند و حدود 17 هزار و 500 راس گاومیش در گیلان پراکنده و سنتی پرورش داده می شود.
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی گیلان می گوید : اگرچه تنها تعاونی گاومیش داران کشور در گیلان و شهرستان رضوانشهر فعال است اما تاکنون فقط 80 نفر از سه هزار و 600 پرورش دهنده گاومیش در گیلان، عضو این تعاونی هستند اما این تعاونی همچنان در حال عضو گیری برای شناسایی و ساماندهی بهره برداران صنعت پرورش گاومیش در استان است.

آقای علی اکبر نژاد کدگیری و شناسنامه دار شدن، دریافت پروانه فعالیت، استفاده از نهاده های دامی یارانه ای و دریافت تسهیلات بانکی 4 تا 8 میلیون تومانی برای نگهداری هر راس گاومیش، تلقیح مصنوعی رایگان برای انجام اصلاح نژاد، مولد سازی و افزایش تولید را از مهم ترین مزایای عضویت در تعاونی گاومیش داران عنوان کرد.
وی گفت : بر اساس قانون ششم توسعه، آمار گاومیش در گیلان تا پایان این برنامه باید از 18 هزار راس کنونی به 30هزار راس برسد و 500 نفر از بهره برداران این صنعت در گیلان هم باید تا آن زمان ساماندهی شوند که برای تحقق این امر بنا داریم به روند عضو گیری سرعت دهیم.

معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی گیلان می گوید : اگرچه مناطق بسیاری در حاشیه رودخانه های گیلان، مستعد ایجاد واحد های صنعتی گاومیش است اما بر اساس الزامات و ضوابطی که در خصوص رعایت حفظ حریم تا  500متری رودخانه ها وجود دارد، توسعه واحدهای صنعتی پرورش گاومیش در گیلان منتفی است.

البته در روند تهیه این گزارش ، بسیاری از پرورش دهندگان گاومیش که بصورت سنتی گاومیش پرورش می دهند از سختگیری های زیست محیطی درخصوص رعایت فاصله ی واحدهای دامداری روستایی هم گلایه داشتند که آقای علی اکبرنژاد در این باره گفت : قول مساعد برای پیگیری بازنگری این قوانین برای گیلان که خانه های روستایی و مکان های نگهداری دام در نزدیکی هم واقع شده اند را از نمایندگان اداره کل اصلاح نژاد دام وزارت جهاد کشاورزی گرفته ایم و بنا شده است  وزارت جهاد کشاورزی در این باره با سازمان محیط زیست مذاکره و این الزامات را برای گیلان اعمال نکند.
وی به نبود مرکز جمع آوری شیر گاومیش در گیلان هم اشاره کرد و گفت : شیر گاومیش در مراکز جمع آوری شیر استان به قیمت شیر گاو خریداری و با آن مخلوط می شود این درحالیست که  قیمت هر لیتر شیر گاومیش در استان هایی چون خوزستان تا 2  برابر قیمت شیر گاو فروخته می شود.
معاون بهبود تولیدات دامی جهاد کشاورزی گیلان می گوید: هماهنگی لازم برای ایجاد مرکز جمع آوری شیر گاومیش در غرب گیلان تا 2 ماه دیگر که قابلیت جمع آوری روزانه 2 تن شیر را دارد، انجام شده است. 
مشکلی که مدیرعامل تنها تعاونی گاومیش داران ایران برای رفع آن چندان امیدوار نیست و می گوید: حمایت های دولتی برای جان گرفتن این صنعت، باید بیشتر باشد. 
خانم دریساوی که خود و همسرش یکی از بهره بردارن پیشروی گاومیش در ایران و از اعضای فعال فدراسیون گاومیش جهانی ایتالیاست می گوید : برای تامین زمین جایگاه جمع آوری شیر، بسیار دوندگی کرديم اما با مخالفت های منابع طبیعی و محیط زیست مواجه شدیم که البته به تازگی قول های مساعدی شنیده ايم . 

 وی با گلایه از وجود سخت گیری در صدور مجوز واحدهای کوچک روستایی گفت : فقط 10نفر از 80 نفری که عضو این تعاونی هستند، موفق به دریافت پروانه فعالیت شده اند که با پیگیری های جهاد کشاورزی می توان روند صدور پروانه را تسهیل و اعضای بیشتری را در تعاونی جذب کرد.
مدیر عامل تنها تعاونی گاومیش داران ایران، با بیان اینکه پایین بودن قیمت شیر باعث شده است  دامداران بصورت سنتی فرآورده هایی چون ماست و کره گاومیش را تهیه کنند و بفروشند گفت : در صورت راه اندازی یک مرکز جمع آوری، امید می رود فرآورده های صنعتی و پاستوریزه گاومیش با برند گیلان وارد بازار شود و رغبت بهره برداران را به پرورش این دام هزاره سوم بیشتر کند. 

اما صاحبان و دست اندرکاران کارخانه های تولید فرآورده های لبنی گیلان هم به ارزش افزوده محصولات شیر گاومیش اذعان دارند.
آقای طارم سری رییس اداره تامین شیر شرکت شیر پاستوریژه " پگاه گیلان "می گوید : ایجاد خط تولید فرآورده های لبنی گاومیش مستلزم مذاکره و اعلام آمار تولید از سوی سازمان جهاد کشاورزی گیلان است که تاکنون در این خصوص مذاکره ای از سوی این نهاد انجام نشده و اطلاعاتی از مقدار و کیفیت شیر گاومیش در گیلان نداریم.                                     

گفتگو با آقای آسایش، مدیر عامل شرکت خاطون گیلان که عرضه کننده محصولات لبنی با برند "سارا " است هم حاکی از تمایل وی به تولید محصولات جدید از شیر گاومیش است که البته مستلزم جمع آوری و تحویل شیر این دام به این کارخانه است. 
آقای مهرپور مدیرعامل شرکت فرآورده های لبنی پردیس هم که محصولاتش را با برند "دوشون" عرضه می کند می گوید: با وجود اینکه در سال های گذشته با پرورش دهندگان گاومیش برای خرید شیر مذاکره کرده ایم، متاسفانه راه به جایی نبردیم و لازم است جمع آوری و خریداری شیر گاومیش بصورت سازماندهی شده و از سوی یک نهاد مستقل انجام شود.

وی می گوید : در صورت راه اندازی مرکز جمع آوری و جداسازی شیر گاومیش، در شرکتمان یک روز در هفته را به تولید فرآورده های لبنی گاومیش اختصاص خواهیم داد.
اگرچه روزگاری در بسیاری از مناطق گیلان از جمله حاشیه مرداب انزلی بوفالوهای اهلی بسیاری دیده می شد اما صنعت پرورش گاومیش در گیلان به اذعان بهره بره برداران این دام های هزاره سوم، همواره مغفول واقع شده و با وجود تشکیل تنها تعاونی گاومیش داران کشور در این استان، توسعه این صنعت در اول راه قرار دارد.
البته آنطور که از حرف های مسئولان امور دام استان برمی آید؛ آستین های همت برای رونق پرورش گاومیش حدود دو سه سال است که بالاتر رفته و باحمایت های مالی و اصلاح نژادی، دریچه تازه ای به سوی پرورش دهندگان گاومیش گشوده شده است. حال باید منتظر بود و دید تعهداتی که در برنامه ششم توسعه برای رونق این صنعت در گیلان تدوین شده، تا چه حد اجرایی خواهد شد. 

 

*نگارندگان : عباس قنبری و مریم امدادی