«زلزله خاموش»، «خطر در کمین است»، «تهدید خاموش» و «بحران زمین» عناوینی است که گه‌گاهی در رسانه‌ها و از زبان کارشناسان هشدار داده می‌شود و هشدار بالاتر «زمین فرونشست». به گزارش ایمنا، همه از بغض زمین می‌گویند؛ بغضی که سر باز کرده و گریبان شهر تاریخی اصفهان را گرفته است. تاریخ این شهر همچون نگینی بر تارک کشور می‌درخشد، اما اینجا در حاشیه تاریخ خانه‌ها ترک خورده و زمین‌هایش شکاف برداشته است. کاهش بارندگی، مدیریت نکردن مصرف آب در بخش کشاورزی، رعایت نکردن سهمیه برداشت آب و افزایش مصرف آب سبب شده بخش جالب توجهی از منابع آبی خشک و سطح سفره‌های زیرزمینی کاهش یابد. همین موضوع نیز موجب شده حفره‌های تهی از منابع آبی در اثر وارد آمدن فشار طبقات فوقانی زمین فرو بریزد و پدیده فرونشست زمین در بسیاری از مناطق اتفاق بیفتد. البته فرونشست زمین فقط گریبان شهر اصفهان را نگرفته بلکه دشت مهیار گلپایگان، دشت کاشان و دامنه نیز با این پدیده روبه‌رو شده‌اند. یک کارشناس برنامه‌ریزی شهری در این باره می‌گوید: طبق بررسی‌های انجام‌‌شده آثار فرونشست زمین در شمال شهر اصفهان، در محله ولی‌عصر(عج) و عاشق‌آباد مشاهده شده؛ همچنین در ساختمان‌های واقع‌شده در محدوده اتوبان فرودگاه اصفهان ترک‌هایی مشاهده شده که احتمال ارتباط آن‌ها با پدیده فرونشست وجود دارد. 


عوامل تشدید فرونشست

 «فریاد پرهیز»، رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری شهرداری اصفهان، کاهش نزولات آسمانی، قطع آب زاینده‌رود، افت سطح آب‌های زیرزمینی و تغذیه نشدن چشمه‌های آب زیرزمینی را از مهم‌ترین عوامل تشدید فرونشست زمین عنوان و تاکید می‌کند: با توجه به شرایط موجود و تهدید محسوس و انکارناشدنی فرونشست زمین باید مطالعات پایه‌ای در خصوص آب‌های زیرزمینی انجام شود. 
رئیس اداره مطالعات و برنامه‌ریزی شهری شهرداری اصفهان معتقد است: برای بررسی موضوع فرونشست زمین نیاز است تمام دستگاه‌های مرتبط درگیر شوند و به صورت مشارکتی مطالعات فرونشست زمین در شهر اصفهان را انجام دهند، زیرا عملکرد تمام این دستگاه‌ها با فرونشست زمین دچار اختلال می‌شود. 
پرهیز اظهار می‌کند: در حال حاضر یک‌چهارم از مساحت شهر اصفهان را بافت‌های فرسوده تشکیل می‌دهد و۲۰ درصد جمعیت شهر اصفهان در این بافت‌ها که از نظر اسکلت، پایداری و استقامت در حد ضعیفی هستند و کمترین تغییر بر اثر پدیده فرونشست باعث ریزش این ساختمان‌ها می‌شود، ساکن هستند؛ بنابراین باید به این موضوع اساسی پرداخته شود. 


طرح جامع ریز پهنه‌بندی اصفهان

به رغم هشدارهای کارشناسان مبنی بر فرونشست زمین، اما معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان نظر دیگری دارد: به نظر من اصفهان در معرض تهدید فرونشست زمین قرار ندارد، مگر این که مطالعات ثابت کند؛ البته با توجه به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی احتمال این که این پدیده در اصفهان رخ دهد، وجود دارد؛ زیرا کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، لرزه‌خیزی یا رانش زمین از مهم‌ترین عوامل پدیده فرونشست به شمار می‌رود. 
 «محمد نورصالحی» با اشاره به نقاط خطر شهر می‌گوید: نمی‌توان دقیق اعلام کرد کدام نقطه از اصفهان در معرض تهدید است و باید نتایج مطالعات و بررسی‌ها را مد نظر قرار داد. این که گاهی اعلام می‌شود یک نقطه از شهر دچار فرونشست زمین شده، تنها در حد اظهار نظر است و معتقدم بدون مطالعه و بررسی نباید نظری را اعلام و در بین مردم نگرانی ایجاد کرد. 

معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان با بیان این که طرح جامع ریزپهنه‌بندی و مدیریت ریسک لرزه‌ای شهر اصفهان برای تامین اعتبار به معاونت برنامه‌ریزی و توسعه سرمایه انسانی شهرداری اصفهان ارسال شده است، ادامه می‌دهد: اعتبار این طرح به صورت مشترک بین شهرداری و استانداری اصفهان تامین می‌شود، مجری انجام طرح دانشگاه اصفهان است تا با تاکید بر بررسی فرونشست اصفهان، پهنه‌بندی انجام و نقاط در معرض آسیب شناسایی شود. 
نورصالحی در مورد این که مرکز تحقیقات منابع طبیعی اعلام کرده سطح آبخوان بزرگ اصفهان یک متر کاهش پیدا کرده و به همین دلیل تعدادی از منازل مسکونی واقع شده در محدوده منطقه ۱۲ دچار ترک‌خوردگی شده است، تصریح می‌کند: من نمی‌توانم در این باره اظهار نظر کنم، زیرا دلیل آن می‌تواند کاهش سطح آب، ساخت خانه‌ها بر روی خاک دستی یا قرار گرفتن آن‌ها در حریم قنات یا نهر آب باشد؛ البته وقتی آقایان اظهار نظر کرده‌اند بی‌شک با توجه به انجام مطالعات بوده است. 


فرونشست زمین، مسأله‌ای فراشهرداری

دستیار شهردار اصفهان در امور عمرانی و شهرسازی با بیان این که دغدغه جدی شهرداری اصفهان در خصوص فرونشست زمین از سال ۸۵ شروع شد هر چند قبل از این زمان نیز مطالعاتی انجام شده بود، می‌گوید: فرونشست زمین موضوعی فراشهرداری است؛ زیرا این موضوعی نیست که شهرداری به تنهایی بتواند از عهده آن برآید و اقدام جدی در این خصوص انجام دهد.  

«سیدجمال‌الدین صمصام‌شریعت» اظهار می‌کند: اکنون با وضعیت کلانشهر اصفهان، ده‌ها متر سطح آب‌های زیرزمینی پایین رفته و بعضی دشت‌های اطراف آن دچار فرونشست شده است، به هر حال وقتی سطح آب‌های زیرزمین پایین برود خاک رطوبت خود را از دست می‌دهد، لایه‌های خاک دچار فشردگی می‌شود و این فشردگی باعث فرونشست خواهد شد. وی ادامه می‌دهد: فرونشست زمین و فشردگی خاک باعث می‌شود حتی اگر زمانی دوره پر آبی فرا رسد و خشکسالی پایان یابد، کاهش سطح آب‌های زیرزمینی دیگر قابل جبران نباشد و به صورت کافی تغذیه نشود، زیرا در زمان کم‌آبی درجه فشردگی خاک زیاد می‌شود، خاک حالت سرب پیدا می‌کند و نفوذناپذیر می‌شود. دستیار شهردار اصفهان در امور عمرانی و شهرسازی در خصوص ترک‌خوردگی چند منزل مسکونی در منطقه ۱۲ شهرداری اصفهان می‌گوید: تهدید فرونشست در نقاط مختلف شهر بسته به منابع و مخازن آب‌های زیرزمینی و نحوه برداشت آب متفاوت است، منطقه ۱۲ جزء مناطق حاشیه‌ای شهر به شمار می‌رود که در گذشته سطح جالب توجهی از اراضی آن کاربری کشاورزی داشته که با توجه به کم‌آبی، به مرور خاک آن رطوبت خود را از دست داده و دیگر قابل کشت نیست. 

وی ادامه می‌دهد: در منطقه ۱۲ برای مصارف کارگاهی، صنعتی و دیگر کاربری‌ها از آب‌های زیرزمینی استفاده می‌شود که در آینده ضررهایی از جمله آن‌ها فرونشست زمین و در معرض خطر قرار گرفتن ابنیه تاریخی و... را متوجه شهر خواهد کرد. صمصام‌شریعت با اشاره به طرح جامع ریزپهنه‌بندی و مدیریت ریسک لرزه‌ای شهر اصفهان، تصریح می‌کند: در این طرح که قرار است توسط دانشگاه اصفهان انجام شود، بر اساس پهنه‌های آسیب‌پذیر، مسیر توسعه شهر مشخص، اصلاح ضابطه‌ها انجام، کاربری‌ها از نظر ارتفاع بررسی و تاب‌آوری شهری در مواقع بحران مورد توجه قرار 
می‌گیرد. 


ضرورت انجام اصلاحات برای پایداری شهر

این روزها با ادامه بحران کم‌آبی و تغذیه نشدن چشمه‌های زیرزمینی، نگرانی‌های زیادی در مورد فرونشست زمین در جهان‌شهر تاریخی اصفهان به وجود آمده است، به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، صاحب‌نظران، استادان دانشگاه و متخصصان، در صورت وقوع فرونشست زمین چاره‌ای جز تخلیه شهر وجود ندارد؛ بنابراین تا دیر نشده است باید پیش‌بینی‌های لازم را در نظر بگیرند و با شناسایی پهنه‌های در معرض خطر فرونشست، اصلاحات لازم برای پایداری شهر را انجام دهند.