این هم سرنوشت مردان بزرگ است و گریزی از آن نیست. مدام مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرند و گاهی بحق یا ناحق به آنها می‌تازند. فردوسی، مولوی، سعدی، حافظ و ... از این روزها زیاد دیده اند و طبق حدس ما از روز گذشته متحیرتر هم شده‌اند و از جایی آن بالاها سرنوشت ما مردمان عصر جدید و اظهار‌نظرهایمان را درباره خودشان تماشا می‌کنند.

بزرگان شعر کلاسیک فارسی تاکنون بارها از سوی افراد مختلف مورد قضاوت قرار گرفته‌اند. افراد بزرگی که البته در اغلب موارد، قضاوت‌های نادرست و دور از منطقی را هم داشته‌اند و مخاطب حتی ناآشنا با ادبیات را هم حیرت‌زده کرده‌اند.

حکیم توس همان به نظم آورنده شاهنامه، اثر بزرگ ادبیات فارسی، هنوز آب کفنش خشک نشده بود که مخالفانش قد علم کردند و البته هنوز هم در اظهار‌نظرهایی نقدهای ناآگاهانه یا مخالفت‌هایی را نسبت به او می‌بینیم.

حافظ هم همین سرنوشت را داشته و شاید بتوان گفت سرنوشت مولوی از او هم در این عرصه تلخ‌تر بوده است. همین حالا که ما هنوز هم درگیر مخالفت‌هایی درباره این شخصیت هستیم، کشور ترکیه سال‌هاست با مقبره او توریست جذب می‌کند و دانشگاه مولوی شناسی راه انداخته و ... .

در این گزارش قصد داریم به معرفی این بزرگواران و اظهارنظرهای خاصشان بپردازیم. البته بر این نکته هم تاکید می‌کنیم در این گزارش به هیچ وجه در صدد این نیستیم که بگوییم بزرگان ادبیات کشورمان قابل نقد نیستند، اتفاقا ما در این عرصه نیازمند نقدهای جدی و علمی هستیم، اما بیان هر اظهار نظری هم کار درستی نیست و می‌تواند نگاه برخی افراد ناآگاه را به ادبیات نسبت به چهره‌های بزرگ کشورمان مخدوش کند.

تاریخ‌نویس کتاب‌سوز

آقای کسروی شخصیت شناخته شده‌ای دارد. هر چند تاریخدان قابل توجهی است، اما به‌قول معروف از آن طرف بام هم افتاده، هم کتابسوزی راه انداخته بوده و هم اظهارنظرهای تند و غیرمعقولی داشته. هم در مسائل مربوط به امور دینی و هم درباره بزرگان ادبیات ایران. او درباره حافظ و سعدی نظرات تندی داشته است. شعرهای حافظ را مشتی حرف بی‌اعتبار دانسته و او را «شاعرک یاوه‌گوی مفتخوار» و سعدی را «مرد ناپاک» خوانده است. کسروی و پیروانش در یکم دی هر سال جشن کتاب‌سوزی برگزار می‌کردند و کتاب‌هایی را که مضر تشخیص می‌دادند می‌سوزاندند. دیوان حافظ، رمان‌ها، کتاب‌های دعا و کتاب‌های بهائیان از جمله این آثار بودند.

اظهارات عجیب شاعر بزرگ معاصر

احمد شاملو شاعر بزرگی است، اما متاسفانه در حق شاعران بزرگ پیش از خود قضاوت بحث برانگیزی دارد و البته به‌زعم شاهنامه شناسان بزرگ، او ابدا فردوسی، مولوی و حافظ را نشناخته و درباره شان قضاوت کرده است. او در کتابی با عنوان «حافظ شیراز» به تصحیح و ارائه روایتی از شعر حافظ هم پرداخت و حافظ را قلندر یک لاقبای کفرگو دانست که گاه نهی از منکر می‌کند و گاه دعوت به منکر. گاه یک تنه وعده رستاخیز می‌دهد و گاه خدا را عاشق و شیطان را عقل می‌خواند…» او درباره فردوسی و مولوی هم دچار قضاوت نادرستی بود که نشان از عدم‌شناخت او دارد. با این حال شاملو در شعر معاصر چهره بزرگی است و نمی‌توان از این نکته گذشت.

کارگردان و شاهنامه فاشیستی

محمدحسین مهدویان را با فیلم‌های سینمایی خوبی می‌شناسیم؛ «ایستاده در غبار» و «ماجرای نیمروز». او در جشنواره فجر سال گذشته «لاتاری» را هم اکران کرد و در پاسخ به اظهار نظری که این فیلم را دفاع از خشونت می‌دانست، گفت: «اگر بخواهیم این‌طوری نگاه کنیم، شاهنامه فردوسی را هم می‌توان اثری فاشیستی، نژادپرستانه، پر از شعار و خشونت تعبیر کرد»؛ و بعد از تائید تلویحی رشیدپور، مهدویان ادامه داد: «می‌خواهید من بعضی ابیات فردوسی را بخوانم که خیلی فاشیستی است؟» بیان این حرف‌ها حاشیه‌های فراوانی برای او رقم زد. حتی کار به جایی رسید که میرجلال‌الدین کزازی شاهنامه‌شناس برجسته هم مطلب انتقادی تندی در این باره نوشت. مهدویان هم کوتاه آمد و گفت بریده‌ای از حرف‌هایش پخش شده و سوءتفاهم ایجاد کرده است!

اهانت به شعر و شاعری

دکتر مهدی حمیدیان، استاد دانشگاه درباره این مخالفت‌ها نظرات جالبی داشته و می‌گوید: دو شاعر را در برابر هم قرار دادن بزرگ‌ترین اهانت به شعر و شاعری است. شاملو بر این باور بود که سعدی بزرگترین ناظم در ادبیات است، یعنی می‌گوید سعدی شاعر نیست. به گمان من دو شاعر را مقابل هم قرار دادن جریانی بسیار خطرناک و مبتذل است و حکایت از خواب‌رفتگی می‌کند. هیچ کدام از این شاعران که معرکه‌ها را گرم می‌کنند یک‌بار با تعمق آثار سعدی را نخوانده‌اند. باید دریابیم که عقیده نیما، شاملو و دیگران در پیروانشان اثر می‌گذارد و یک فکر و اندیشه را از شاعر اشاعه می‌دهد.

حاشیه‌سازی برای شهید مطهری

آیت‌ا... مطهری اندیشمند برجسته مسلمان از جمله افرادی است که گفته می‌شود مخالفت شدیدی با فردوسی داشته است. اما این مخالفت‌ها را فقط می‌توان در فضای مجازی پیدا کرد! هر چند گفته می‌شود او یکی از سرسخت‌ترین مخالفان فردوسی است، اما این حرف از اساس بی‌پایه است. این شخصیت برجسته آنطور که خودش هم بیان کرده، فرصت پرداختن به فردوسی را پیدا نکرده، اما کتابی با نام «تماشاگه راز» در دفاع از برخی نقدهای ناروا درباره حافظ نگاشته است. گفته می‌شود این کتاب در پاسخ به نظرات احمد شاملو نوشته شده، اما در اصل کتاب به چنین موضوعی اشاره نشده است.

امید رحمانی

فرهنگ و هنر