به گزارش جامجم، یکی از بزرگترین عوامل تخریب منابع طبیعی، استفاده بیش از ظرفیت آنها برای کسب درآمد بیشتر است، نظیر آنچه بهعنوان زراعت در زیرآشکوب در جنگلهای غرب میتوان دید، اما زمانی که بتوان از یک شغل پایدار در کنار کشاورزی و دامپروری کسب درآمد کرد، دیگر کمتر شاهد آسیب رساندن به محیطزیست خواهیم بود. این شغل پایدار میتواند همان صنعت توریسم باشد که سومین صنعت پرسود جهان (پس از صنایع نفت و گاز) است و در این میان از آگروتوریسم هم میتوان به عنوان کلید حل مشکلات روستاییان و جذب ارز سخن به میان آورد، آن هم در کشور چهار فصل و سراسر تنوع ایران که طبق گزارش سازمان جهانی گردشگری، استعداد قرار گرفتن در بین ده کشور اول گردشگری دنیا را دارد، اما اصولا ایران نسبت به همسایگان خود در بحث جذب گردشگر بسیار ضعیف عمل کرده است. شاهد ماجرا حضور گردشگران به کشورهای امارات و ترکیه است، کما اینکه ایران از نقطه نظر چشماندازهای طبیعی، تاریخی و فرهنگی بسیار بالاتر از آنها قرار دارد تا آنجا که مهاتیر محمد در سفر به اصفهان میگوید اگر مدیریت گردشگری اصفهان در اختیار مالزی قرار گیرد، سالانه برابر ارزآوری نفت ایران سوددهی خواهد داشت.
گنج پنهان گردشگری روستایی
آگروتوریسمیا یا همان گردشگری کشاورزی که به نوعی تحت لوای گردشگری روستایی است، به عنوان یکی از عوامل برونرفت از رکود اقتصادی روستاها و همچنین جلوگیری از مهاجرت آنها به شهرها عنوان میشود. گردشگری کشاورزی AGRO TOURISM یا Farm Tourism بهگونهای از گردشگری اطلاق میشود که هدف از سفر، بازدید (بهصورت تفریحی یا علمی) از مزارع کشاورزی، باغها و دامپروریهاست که فرد بازدیدکننده از نزدیک از تمامی مراحل تولید تا فرآوری محصولات دانش کسب کرده یا بهصورت فعال در بخشی از فعالیت مشارکت میکند. علاوه براین، گردشگری کشاورزی شغلی است که کشاورزان و دامداران روی فعالیتهای کشاورزی، باغی یا کسبوکار کشاورزی، با هدف ایجاد تفریح برای بازدیدکنندگان و آموزش آنان انجام میدهند، بیآنکه فعالیت خدماتی جای فعالیت تولیدیشان را بگیرد، بلکه درآمد کشاورزان را تکمیل میکند و آنان را در سبک زندگی کشاورزی ارتقا میدهد.
آینده روشن گردشگری کشاورزی
قدرتاله برزهکار، کارشناس گردشگری، صنعت آگروتوریسم در ایران را دارای آینده روشن میداند و به جامجم میگوید: هر کشوری با توجه به مقتضیات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی خویش، تنوع منحصر به فردی داشته و ایران نیز اینگونه است، بویژه تنوع محصولات کشاورزی که آن را مدیون تنوع بالای اقلیمی در ایران هستیم، یکی از نکات مهم و با ارزش در جذب گردشگر است که میتوان از آن استفاده کرد.
به عقیده وی، کشور ما در خاورمیانه موقعیت ممتازی دارد که میتواند حداقل در ابتدای کار، گردشگران کشورهای همسایه را جذب کند، اما متاسفانه این ظرفیت در نبود برنامهریزی منسجم و پایهای دستگاههای متولی، مغفول مانده و به جذب گردشگر پایدار منجر نشده؛ توسعه پایداری که بهواسطه ایجاد اشتغال، افزایش درآمد، کاهش مهاجرت و در یک کلام توانمندسازی جوامع فقط با برنامهریزی قوی در این خصوص به وجود میآید.
کارشناس مسئول پارکهای طبیعی، جشنوارههای کشاورزی همچون گلابگیری در کاشان، توت فرنگی در کردستان، انگور در زنجان را نمادهایی از گردشگری کشاورزی در ایران معرفی میکند که در چند سال اخیر به طور کاملا خود جوش توسط مردم ایجاد و برگزار شده است؛ حرکتی که محلی و استانی بوده، ولی همین حرکت میتواند موتور محرکه اقتصاد مبتنی بر گردشگری پایدار را روشن کند.
برزهکار درعین حال معتقد است نتیجه بخش بودن و به سرمنزل مقصود رسیدن این حرکتهای خودجوش مردمی اما منوط به اجرای ساز و کارهای مبتنی بر برنامهریزی علمی و کارآمدی است که متولی آن یعنی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری باید تدوین کرده و به کار ببندد. وی یادآور میشود: بسترسازی و رفع موانع برای جذب گردشگر خارجی یکی از این الزامات است؛ درواقع ما باید ابتدا گردشگران داخلی را جذب و ساماندهی کنیم و سپس به دنبال گردشگر خارجی باشیم، در واقع با این کار جذب گردشگر خارجی برای سازمان متولی توجیهپذیر خواهد شد. این کارشناس گردشگری، تفاوت اصلی میان ایران و کشورهای پیشرو در بحث گردشگری کشاورزی را محدود بودن این فعالیت در همان چند روز جشنوارهها میداند و میگوید: در کشورهای پیشرفته، بسترهای هماهنگ با ویژگیهای فرهنگی، اجتماعی و اقلیمی منطقه ایجاد شده تا فعالیت در این خصوص فقط به جشنواره و رخدادهای چند روزه محدود نباشد، به عبارتی تفاوت اصلی آگروتوریسم در ایران و کشورهای پیشرو، پویا و پایدار بودن فعالیت در آن کشورها و زودگذر و جشنوارهای بودن در ایران است. این کارشناس مسئول، استفاده از اکولوژها و احیای فعالیتهای کاشت، داشت و برداشت سنتی محصولات کشاورزی نظیر شخم زدن بهوسیله گاو، خرمنکوبی با اسب را از ابزارهای پویا کردن آگروتوریسم در ایران عنوان میکند؛ فعالیتی که میتواند با توانمندسازی جوامع محلی و رهایی آنان از فقر، باعث جلوگیری از تخریب منابع طبیعی و بهبود شرایط اقتصادی و فرهنگی شود
گردشگری روستایی، راهی به سوی نجات کشاورزی
فعالیت گردشگری کشاورزی در اواخر قرن 19 میلادی به صورت ابتدایی شکل گرفت. شاید بتوان ریشه آن را در افزایش حضور شهرنشینان به روستاها جست و جو کرد؛ زمانی که شهروندان به دیدن خویشاوندان یا دوستان خود در روستا برای لذت بردن از یک آب و هوای خوشایند، فرار از استرسهای شهری و شاید دوری جستن از آثار مخرب جنگ، پناه میبرند؛ روندی که در دهههای 60 و 70 تغییر و تحول اساسی یافت.
این صنعت در حدود دو دهه است که در آمریکا شکل جدی به خود گرفته، بویژه از سال 2007 تا 2012 درآمد حاصله از این بخش در آن کشور از 546 به 13346 میلیون دلار رسیده است. در حال حاضر بسیاری از مزارع بزرگ و کوچک در آمریکا در کنار کشت و تولید خود، میزبان گردشگران آگروتوریسم، شهروندانی که تمایل به خرید مستقیم محصولات ارگانیک از سر مزرعه دارند و همچنین دانشآموزان و دانشجویان و علاقهمندان به فعالیت کشاورزی هستند و به این ترتیب درآمدشان چند برابر شده است. جالب اینکه یکی از برنامههای پرطرفدار شبکههای تلویزیونی آمریکا، برنامههایی است که در این مزارع تهیه شده و همزمان صنعت کشاورزی، تولید داخلی و گردشگری را ترویج میکند.
و اما در کشور ما هماکنون بسیاری از کشاورزان و دامداران، به موجب عواملی مانند خشکسالی و تغییرات اقلیمی و بهدنبال آن کاهش تولید محصولات کشاورزی از یکسو و رقابت جهانی برای تولید و فروش این محصولات از دیگر سو، درآمدشان از این بخش بسیار کاهش یافته تا آنجا که شاهد رها کردن زمینهای کشاورزی در نواحی خشک ایران نظیر سیستان و بلوچستان و مهاجرت مردم به استانهای دیگر برای کسب درآمد بوده و هستیم. این درحالی است که روستاییان و کشاورزان دارای مزارع کوچک و کمبازده میتوانند با بهکارگیری یک رویکرد و رهیافت کارآفرینی جدید جهت متنوعسازی فعالیتهای کشاورزی و اقتصادی خود فراتر از تولید محصولات کشاورزی و بخصوص در ارتباط با توسعه منابع دامداری و زراعت برای گردشگری کشاورزی به سوی تثبیت درآمد و ماندگار کردن فعالیت اقتصادی خود در این چارچوب گام بردارند. علاوه بر آن به علت علاقه گردشگران به بازدید و درک آداب و سنن و همچنین بافتهای قدیمی روستاها، این فعالیت میتواند به زنده شدن دوباره باورهای بومی و آداب و رسوم جوامع محلی و درمجموع غنای فرهنگی این سرزمین کمک کند.
ارکان اصلی گردشگری کشاورزی
جاذبه، دسترسی، زیرساختها، خدمات مهماننوازی (اقامت و پذیرایی) و عناصر نهادی سازمان از ارکان اصلی گردشگری کشاورزی است و جاذبه، یکی از مهمترین رکنهای این صنعت است. درخصوص جاذبه این نوع گردشگری میتوان به برخورداری از انواع گروههای مختلف محصولات باغی مانند میوههای دانهدار (سیب، گلابی)، میوههای هستهدار (زردآلو، گوجه سبز، گیلاس، آلبالو)، میوههای دانهریز (انگور، کیوی)، میوههای خشک (پسته، بادام، فندق، گردو، خرما)، مرکبات (پرتقال، نارنگی، لیموشیرین، گریپفروت) و سایر محصولات مانند انار، توت، انجیر، زیتون و... و دیگر محصولات باغی و زراعی مانند چای، زیره، زرشک، گندم، برنج، نیشکر، زعفران و میوههای مناطق گرمسیری اشاره کرد که ایران را بهعنوان یکی از متنوعترین کشورهای حوزه کشاورزی با رتبه دهم جای داده است. در همین راستا میتوان به مراسم آیینی و جشنوارههای فرهنگی کشاورزی مانند آیین گلابگیری در کاشان، جشن خرمنکوبی در استانهای شمالی در زمان برداشت شالی، جشن برداشت گندم، جشنواره انار در بهشهر، جشنواره زردآلو در بسطام، جشنواره توت فرنگی در کردستان، جشنواره طلای سرخ (زعفران) در خراسانجنوبی و دیگر رویدادهای آیینی کشاورزی اشاره کرد که هماکنون در کشورمان برگزار میشود و میتواند زمینه بهرهبرداری از جاذبههای کشاورزی و باغداری ایران را فراهم کند.
زیرساختها، رکن مهم دیگری در گردشگری کشاورزی است. در بحث گردشگری کشاورزی با توجه به نوع گردشگری و استفاده از باغات، مزارع کشاورزی، مراتع و همچنین خانههای بومی (اکولوژها) وجود حداقلها و البته با نگاهی به کیفیت بالای آنها در این فعالیت میتواند در شروع کافی به نظر برسد. از سوی دیگر عمل به این چهار نکته ساده میتواند در رسیدن به اهداف آگروتوریسم توسط روستاییان مثمرثمر باشد.
ایجاد بازارچه محلی و دادن حق انتخاب و برداشت محصول توسط گردشگر: اینکار باعث فروش محصولات بیواسطه شده، همچنین گردشگر ضمن آشنایی و آموزش در خصوص محصول و برداشت آن با قیمت نازلتری آن را خریدار میکند و تجربه لذتبخش کار در مزرعه را بهدست میآورد.
رویدادهای فصلی گردشگری: رویدادهای فصلی مانند جشنوارههای برداشت، جشن شکرگزاری، آیینهای تاریخی نظیر جشن تیرگان، جشن سده و .. یک راه منحصربه فرد برای جذب گردشگران به مزرعه طی ماههای مختلف سال هستند.
گذران تعطیلات درمزرعه و مرتع فراهمکننده یک تجربه بیهمتا از دور شدن از استرسهاست: با گسترش شهرها و استرسهای ناشی از زندگی شهری، مردم شهرنشین بهدنبال فرصتی برای اغنای لذت دور شدن از خانههای شهری و استفاده از فضای آرام مناطق روستایی هستند. میتوان با فراهم آوردن امکاناتی نظیر اسبسواری، ماهیگیری، کار در مزرعه و دامداری در مرتع مردم را ترغیب به استفاده از توریسم کشاورزی کرد.
هتلینگ و غذا: با توجه به تغییر ذائقه فرهنگی مردم میتوان از خانههای روستایی با همان بافت قدیمی برای اسکان گردشگر استفاده کرد، همچنین پخت غذاهای محلی با همکاری گردشگر علاوه بر آموزش، حس نوستالژیک زندگی در گذشته را به گردشگر القا میکند.
در پایان پیشنهاد میشود ضمن ایجاد قوانین در خصوص تسهیل امر ایجاد و گسترش توریسم کشاورزی با ایجاد طرحهایی نظیر آنچه در گردشگری روستایی در حال رخ دادن است (طرح روستاهای هدف گردشگری)، ضمن ایجاد اشتغال پایدار برای جوامع روستایی، کشاورزی سنتی و خرده پا را از سراشیبی سقوط نجات داد.
.
رضا سعادت منش
نظر شما