چکیده

قدرت‌گیری علویان در شمال ایران معلول تحولات سیاسی،فکری و نظامی مناطق غربی طبرستان،گیلان و دیلمان دربرابرِ عباسیان بود. این پهنۀگسترده به‌دلیل بهره‌گیری از شرایط طبیعی نه‌تنها دربرابر اعراب مسلمان، بلکه در مقابلِ حکومت‌های مرکزی ایران نیز توانستند پایدار باشند؛ اما از سدۀسوم هجری به‌علت بهره‌گیری عباسیان از خاندان‌های ایرانی برای دست‌یابی بر مناطق فتح‌نشدۀگیلان و دیلمان، امکان مقاومت دربرابرِ آنان بسیار دشوار شد.بدین جهت مردم طبرستان غربی و گیلان برای نشان‌دادن مخالفت خود دربرابرِ عباسیان با انگیزۀسیاسی و نظامی از مدعیان حکومت عباسی به‌ویژه علویان حمایت کردند.حکومت‌های محلیِ این سامان با دعوت از علویان از آنان به‌صورت ابزاری برای مخالفت با عباسیان استفاده کردند.
براساسِ یافته‌های پژوهش می‌توان این‌گونه استنباط کردکه برخلاف پژوهش‌هایی که تأسیس حکومت علویان درطبرستان را نتیجۀ تلاش‌های حسن‌بن‌زید می‌دانند،منافع مردم گیل،دیلم وطبرستان غربی موجب شکل‌گیری علویان در این سامان شد. هرچند این اقدامِ خاندان‌های کهن دیلمی درنهایت به نفع علویان تمام شد،اما بعدها دودمان‌های دیلمی با رنگ و لعاب اسلامی از درون علویان سر برآوردند.
در پژوهش حاضر با استنادبه منابع و داده‌های تاریخی ضمن بررسی تعامل و تقابل دودمان‌های گیل و دیلم با علویان نقش شاخص‌های فرهنگی،نظامی و سیاسی مؤثر در روابط بین علویان و دیلمیان تحلیل و ارزیابی شده است.

کلیدواژه‌ها: دیلمان؛ خاندان‌های حکومت‌گر؛ طبرستان غربی؛ گیلان؛ علویان؛ عباسیان

نویسندگان:

عباس ماهیگیر آبکنار: دانشجوی دکترای تاریخ اسلام، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم تحقیقات تهران

 اللهیار خلعتبری: استاد گروه تاریخ دانشگاه شهید بهشتی

 عباس پناهی: استادیار دانشگاه گیلان

مجله پژوهش های تاریخی ایران و اسلام - دوره 11، شماره 20، بهار و تابستان 1396.

برای مشاهده کامل مقاله روی فایل مقابل کلیک کنید.