گاهی به نام اسلام و قرآن، افكار و اعمالی را در جامعه شاهد هستیم كه نه تنها مورد تأیید قرآن كریم و سنت نبوی و علوی و حتی زیبنده جامعه قرآنی و نظام اسلامی نیست؛ بلكه مصداق ترویج مبانی تفكر لیبرالیسم است. این كه ما آزاد باشیم تا از هر وسیله‌ای برای ترویج دین و قرآن و معارف اسلامی استفاده كنیم، روح اصلی مكتب لیبرالیسم است. گاهی مرز بین مكاتب تربیتی با مكتب نجات‌بخش قرآن و اسلام عزیز، چنان ظریف و باریك می‌شود كه تشخیص سره از ناسره دشوار می‌شود. در چنین شرایطی ورود صاحبان اندیشه(كارشناسان و متخصصان)لازم و بلكه واجب است؛ تا از گمراهی عده‌ای كثیر از طالبان حقیقت جلوگیری كنند.
نمونه‌، ترجمه غلط روایتی از پیامبر اعظم صلّی الله علیه و آله است كه ترجمه آن باعث تعجب و نیز تأثر عمیق‌ام شد که نمونه آن در پوستر زیر قابل مشاهده است كه اتفاقاً مغایر با متن حدیث شریف است.

حدیث شریف این است: «لا ینـبَـغی لِـحامِـلِ الـقُرآنِ اَن یـظِـنَّ اِنَّ اَحَـدًا اُعـطی اَفـضَلَ مِمّا اُعـطی لِـاَنَّـه لَـو مَـلِـكَ الـدُّنـیا بِـاَسـرِها لَـكانَ الـقِرآنُ اَفـضَـلَ مِـمّا مَـلَـكَه» ترجمه‌ای كه ذیل روایت آمده این است: برای حافظ قرآن سزاوار نیست، گمان كند چیزی بهتر از آنچه به او داده شده(حفظ قرآن ) به دیگری داده شده است؛ زیرا اگر او مالك تمام دنیا می‌شد، قرآن از آنچه او صاحبش شده بود، برتر می‌بود (مستدرك الوسایل، ج 4، ص 237 )
همان‌طور كه می‌بینید در ترجمه واژه «حامل قرآن» دوباره به حافظ قرآن ترجمه شده است. متأسفانه چنین رویه‌ای را در ترجمه آیات و روایات در سایت‌ها و سخنرانی‌ها و مصاحبه‌ها به كررات شاهد هستیم. آن هم از سوی كسانی كه در خط مقدم مبارزه با تهاجم فرهنگی و حفظ دستاوردهای نظام هستند و در این مسیر با دریافت اعتبارات قرآنی دولتی با برگزاری طرح 1452 و راه‌اندازی سامانه طرح ملی حفظ قرآن، سعی در تأسیس بنیایی مستحكم در حوزه ترویج معارف دینی و قرآنی دارند. اما باید گفت برخورد عوامانه و ظاهرگرایانه با كلام ناب و ژرف قرآن و عترت علیهم السلام از موارد مصادره به مطلوب و از مصداق مغالطه منطقی و تنزل مقام شامخ این گوهرهای ناب و نجات‌بخش است و باز با نهایت تاسف در روزگار انفجار اطلاعات، این گونه برداشت‌های نابخردانه باعث ترویج چنین تفكراتی در جامعه مسلمین می‌شود.(به عنوان نمونه بررسی همین موضوع یعنی «حاملان قرآن» در فضای مجازی به روشنی گواه این مدعاست).

حاملان قرآن چه کسانی هستند؟
حاملان قرآن بنابر روایات شریف کسانی هستند که به قرآن و نزول آن از جانب خدای متعال بر قلب نازنین پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)، ایمان دارند و معانی آن را می‌فهمند و به احکام آن عمل می‌نمایند و به آداب آن مودب هستند.1
درباره تلاوت قرآن و عظمت مقام آن، در جوامع روایی ما كتابی است كه مشتمل بر چندین باب است. مرحوم كلینی(رضوان‏ الله علیه) نیز در كتاب ارزشمند كافی بخشی دارند، به نام  «فضل القرآن» بابی است به نام «فضل حامل القرآن» 3
علامه جوادی آملی حفظه الله در کتاب «حکمت عبادات» می‌نویسد: از بعضی روایات آن استفاده می‏‌شود، انسانی كه حامل قرآن باشد با فرشتگان محشور خواهد بود. نه چون یهودیان كه توارت بر آنان تحمیل شد، امّا توارت را حمل نكردند.
قرآن كریم درباره قوم یهود می‏‌فرماید: «مَثَلُ الَّذینَ حُمِّلوا التورة، ثم لم یحملوها، كَمَثَلِ الحمار یحمل أسفاراً» 4 «خطر یهودزدگی» را در چند جای این سوره می‏‌بینیم كه مبادا یهودیت در بین مسلمین رواج پیدا كند. فرمود: شما با قرآن كاری نكنید كه یهودی‌ها با توراتشان كردند، تورات را بر آنان تحمیل كردیم، ولی حمل نكردند؛ به آنان دادیم ولی نگرفتند.
فضل و برتری از آنِ كسی است كه قرآن را حمل می‌كند. یعنی معانی آن را بفهمد و احكامش را عمل و به آدابش مؤدب باشد؛ آنگاه به حكمتش پی ببرد. كسی كه با قرآن چنین رفتار كند، حامل قرآن است.»5

«حُـمِّـلُـوا الـتَّـوراه» چه كسانی هستند؟
همان طور كه گفته شد قرآن كریم در آیه 5 سوره جمعه درباره قوم یهود می‌فرماید: مَـثَـلُ الّـذیـنَ حُمِّـلوا الـتّوراهَ، ثُمَّ لَم یَحـمِلوها، مثل کسانی که تورات را آموختند و مکلف به عمل به آن شدند، ولی به آن عمل نکردند، کَـمَـثَـلِ الـحـمار، یَحـمـل اَسـفارًا مثل الاغی است که بر پشتش کتاب‌هایی حمل می کند.

با توجه به معنای این آیه و روایاتی که در مورد حاملان قرآن وارد شده است؛ می‌توان نتیجه گرفت که حامل قرآن کسی است که با قرآن مأنوس است و از محتوای آیات آن آگاهی دارد و پیام‌ها و احكام و معارف نورانی آن را به خوبی دریافته و به اندازه توان و ظرفیت خود به دستورات آن عمل كرده و وجودش ظرف حقایق و معارف قرآنی شده است؛ به گونه‌ای که گویا قرآن مجسم شده است؛ چنین فردی قرآن را با خود حمل می کنند.
در روایتی حاملین قرآن پیشوایان و سرپرستان اهل بهشت و در روایت دیگری اشراف و بزرگان امت شمرده شده اند و در حدیث دیگری به عنوان آموزگاران کلام خداوند که لباسی از نور خدا پو شیده اند، معرفی شده اند.
مجموع این اوصاف و ویژگی ها دلالت دارد که حامل قرآن، اهل فهم قرآن و عمل به محتوا و برنامه های آن است نه این که تنها حافظ قرآن باشد، هر چند اهل عمل به آن نباشد

«حاملان قرآن» در آیینه روایات
در مقام قضاوت این كه آیا این ترجمه از «حامل قرآن» به معنی «حافظ قرآن» صحیح است به خوانند عزیز و فهیم وامی‌گذاریم و تنها با آوردن روایات شریف درباره این موضوع زمینه را برای تفكر و اندیشه فراهم می كنیم.

1- پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله: «اَشرافُ امتی حملة القرآن وَ اصحاب اللیل» بزرگواران امت من حاملان(همراهان) قرآن و شب زنده‌داران هستند.(البحار، ج 92، ص 177، ر 2) 

2- پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله: «حَمَلَة القرآن، عرفاء اهل الجنة» حاملان (همراهان) قرآن عارفان اهل بهشت هستند.(مجمع البیان، ج 7، ص 161)

3- پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله: حملة القرآن: «المخصوصون برحمة الله، الملبوسون نور الله، المعلمون کلام الله، المقربون من الله» حاملان قرآن: به ویژه به رحمت و بخشش خدا و پوشیده به نور خدا، معلم کلام خدا، و مقربان نزد خدا هستند، «مَن والاهم فقد والی الله؛ و من عاداهم فقد عادی الله» هرکس آنها را دوست دارد، خدا را دوست داشته و هرکه با آنها دشمن باشد، با خدا دشمن است.(البحار، ج 92، ص 181، ر 15)

4- پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله: «اِن اکرم العباد الی الله بعد الانبیاء العلماء، ثم حملة القرآن»؛ همانا بهترین مردم در نزد پروردگار بعد از پیامبران و علماء حاملان قرآن هستند، «یخرجون من الدنیا کما یخرج الانبیاء» خارج می‌شوند از دنیا همان طوری که انبیاء خارج می‌شوند «و یحشرون من قبورهم مع الانبیاء» و برانگیخته می‌شوند از قبور همانند انبیاء «و یَمرون علی الصراط مع الانبیاء» و می‌گذرند از صراط با انبیاء و یاخذون ثواب الانبیاء و می‌گیرند ثواب و پاداش انبیاء را «فطوبی لطالب العلم و حامل القرآن» پس چه خوب پاداشی است برای طالب علم و حامل قرآن. (المستدرک، ج 4، ص 244، ر 4604)

5- امیرالمؤمنین امام علی علیه السّلام: «حَمَلَةُ القُرآن فی الدنیا عرفاء اهل الجنة یوم القیامة»؛ حاملان(همراهان) قرآن در دنیا، عرفاء بهشت هستند در روز قیامت.(الوسایل، ج 6، ص 169، ر 7650 )

6- پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله: «یا حامل القرآن! تواضع به یرفعک الله و لا تعزز به فیذلک الله» ای حامل قرآن تواضع کن به این قرآن خدا تو را بالا می‌برد، معزور نشو خدا تو را ذلیل می‌کند «یا حامل القرآن! تزین به الله یزنیک الله به» ای حامل قرآن زینت بده و افتخار کن برای خدا تا خدا به تو افتخار کند «و لا تزین به للناس فیشینک الله به» و زینت نده افتخار نکن برای مردم پس خدا تو را خوار می‌کند به وسیله این قرآن. (الوسایل، ج 6، ص 181، ر 7676)

7- پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله: «یوضع یوم القیامة منابر من نور و عند کل منبر نجیب من نُجُب الجنة» روز قیامت برپا می‌شود؛ منبرهایی از نور که نزد هر منبر بزرگی از بزرگان بهشت هست، «ثم ینادی منادٍ من قِبَل رب العزه» پس ندا می‌دهد منادی از طرف خداوند «این حملة کتاب الله؟ اجلسوا علی هذه المنابر» کجایند حاملین کتاب خدا؟ بنشینید بر این منبرها، «فلا خوف علیکم و لا انتم تحزنون حتی یفرغ الله من حساب الخلائق» پس ترسی بر شما نیست و شما محزون نباشید تا خدا از حساب خلایق فارغ شود، «ثم ارکبوا علی هذه النجب و اذهبوا الی الجنة»؛ پس سوار می‌شوید و با این بزرگواران و می‌روید به سوی بهشت. (مستدرک، ج 1، ص 290 )

8- پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله: «یا اباذر! من اجلال الله ای اباذر! از بزرگواری خداوند اکرام ذی الشیبة المسلم اکرام فرمانده سپاه مسلمان، و اکرام حملة القرآن العاملین به اکرام حامل قرآن که عامل به آن باشد و اکرام السلطان المقسط»؛ و اکرام سلطان عادل است. (راجع مستدرک الوسایل، ج 1، ص 290)

9- پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله: «حامل القرآن، حامل رایة الاسلام حامل قرآن، پرچمدار اسلام است و من اکرمه، فقد اکرم الله کسی که به او احترام بگذارد، خدا را گرامی داشته است و من اهانه، علیه لعنة الله» و کسی که به او اهانت کند، لعنت خدا بر او باد.(کنزالعمال، ج 1، ص 515، ر 2294)

نتیجه گیری
از آن چه گفته شد، می‌توان نتیجه گرفت:
1- اطلاق «حافظ» قرآن به عنوان ترجمه «حامل قرآن» چندان صحیح نیست و اصرار بر این معنا، موضوع را به «مغالطه» و «سفسطه» سوق می‌دهد. پس نباید در این زمینه احساسی عمل كرد و از مبالغه و یا مصادره به مطلوب پرهیز كرد.
2- بر صاحبان اندیشه و متخصصان امر لازم و ضروری است، این گونه مسائل را رصد كرده و پاسخ‌های مناسب را ارائه كنند تا از كژتابی فكری در جامعه اسلامی جلوگیری شود.
3- اصحاب رسانه به ویژه در حوزه فعالیت‌های قرآنی و فرهنگی ضمن اطلاع از این نوع موضوعات و دقت در اشاعه صحیح مطالب، در انعكاس مناسب نقد و نظرها مساعدت و مبادرت ورزند. یقیناً چنین دیدگاه‌هایی در رشد كیفی فرهنگ قرآنی و دینی جامعه مؤثر خواهد بود.
4- کسی که حفظ و قرائت قرآن را فرا گیرد تا فقط در محافل قرآنی بخواند و یا در خطابه‌ها یا نگارش کتاب‌ها از آن بهره گیرد، معلوم می‌شود، قرآن را برای تدبّر در آن و عمل به آن نخواسته است و این دانش تجاری، حرفه‌ای بیش نیست و چنین علمی در اواخر عمر آدمی نیز به فراموشی سپرده می‌شود. گرچه این فراگیری نیز ثواب آشنایی با ظاهر قرآن را دارد؛ اما آن که قرآن را برای تدبّر و عمل فرا گیرد جایگاه دیگری دارد.
5- نگاه فاخر و اندیشه‌ورز مكتب تشیع از دیرباز با نگاهی عمیق و عقلانی و مبتنی بر مكتب تربیت و هدایت انسان، به تعالی و سعادت او می‌اندیشد. روشن شدن این مكتب نیازمند بیان «قول سدید» است و نه ترویج افكار و مطالب مضطرب و مخدوش.
6- آن چه از سنت نبوی و سیره علوی استباط می‌شود، آن است كه ما باید افكار و طرح و برنامه‌هایمان را به قرآن عرضه كنیم و نه آن كه از آن‌ها به نفع منافع خود بهره بگیریم. هرچند هم كه نیت ما خیر و عمل ما در ظاهر به نفع جامعه اسلامی باشد.
هـشـدار كه با حدیـث بــازی نکنید. با جعل حدیث، چهره‌سازی نکنید. حیثیت دین، امانت است در دست شما بر بدعت دین، زمینه‌سازی نكنید.

سخن پایانی
از جامعه قرآنی كشور انتظار می‌رود، این حدیث شریف پیامبر اكرم(صلّی الله علیه و آله) را نصب‌العین خود قرار دهند و بكوشند تا راهی را بروند كه قرآن كریم فرموده و پیامبر اكرم طی كرده‌اند.
پیامبر اکرم صلّی الله علیه و آله: «یا معاشر قرّاء القرآن! ای گروه قرآن خوانان! اتقوالله عزوجل فیما حمّلکم به من کتابه»؛ از خدای بپرهیزید در آن چه از کتاب خود به شما داده است؛ «فَانّی مسئوول و انکم مسئولون زیرا که من مسئولم و شما هم مسئول هستید»؛ «انی مسؤول عن تبلیغ الرسالة من از رساندن و تبلیغ رسالت مسئولم، و امّا انتم فتُسألون عمّا حمّلتم من کتاب الله و سنّتی» و شما از آن چه از قرآن و سنت من در بردارید، مسئول هستید.(الکافی، ج 2، ص 443 )

منابع و مآخذ
1- تفسیر منهج الصادقین فی إلزام المخالفین، ج‏1، ص 1
2- اصول كافی، ج 2، ص 596
3- همان، ص 603
4- سوره جمعه آیه 5
5- حكمت عبادات، ص 201

رضا نباتی
كارشناس آموزش قرآن
دانشجوی دكترای فلسفه تعلیم و تربیت