گروه دانشگاه خبرگزاری دانشجو، محیامعصومی- خداوند همواره بخاطر اعطای عقل و فهم به انسان‌ها در اکثر آیات قرآن، آدمیان را به تفکر در هستی وامی‌دارد، از زمین گرفته تا آسمان و کهشکشان‌ها. قدرت تفکر و تعقل انسان‌ها باعث شده آن‌ها مطابق ضمیر ناخودآگاهشان همیشه به دنبال کشف دنیایی جدید و دستیابی به اهدافی بلند بالا باشند از این رو با بهره‌گیری از هر نوع ابزاری که در اختیار دارند برای کنکاش هستی و کشف رازی از رموز الهی گام برمی‌دارند.
دریا یکی از دنیا‌های ناشناخته‌ای است که انسان همیشه به دنبال کشف آن بوده است، از وجود ماهی‌های شگفت‌آور و پر از فایده تا سنگ‌ها، صخره‌ها و گیاهان، از این رو با پیشرفت تکنولوژی انسان دل به دریا زد و هر روز جلوه‌ای تازه از این خلقت الهی را نمایان کرد.
رموز دریا به قدری است که هنوز انسان‌ها از آن دل نکندند و طی چندین سال اخیر برای ساخت برترین اقیانوس‌پیما‌های تحقیقاتی اقدام کردند. این موضوع باعث شده تا هر بار کشوری توسعه یافته تصمیم به ساخت اقیانوس‌پیما بگیرد و رقابتی جدی را به وجود آورد.
بیش از ۶۰ کشور توسعه یافته و در حال توسعه به تشکیل ناوگان تحقیقاتی اقدام کرده‌اند تا داده‌های جدیدی در حوزه‌هایی مثل شناسایی منابع غذایی دریایی به دست آورند. بر اساس آمارها، در جهان بیش از ۸۵۸ شناور تحقیقاتی اقیانوس‌شناسی وجود دارد که در این میان آمریکا ۲۳۶، فرانسه ۱۷، روسیه دارای ۱۱۶، آلمان ۲۷، ترکیه ۱۱ و عربستان و قطر و کویت هرکدام ۲ و پاکستان و عمان هم هرکدام یک فروند کشتی تحقیقاتی هستند. جالب است بدانید که موسسه اقیانوس شناسی هند به تنهایی ۷ کشتی تحقیقاتی دارد که یکی از آن‌ها با داشتن یخ‌شکن می‌تواند به قطب جنوب سفر کند.
ایران، کشوری آب محور
بنا به اعلام بخش نیرو‌های مسلح دریایی درسال‌های گذشته، ایران دارای ۲ هزار و ۷۰۰ کیلومتر خط ساحلی است، اما سازمان بنادر و دریانوردی طرحی را ارایه کرد که در آن تمام خطوط کج ساحلی و اطراف جزایر نیز مد نظر قرار گرفت و بر اساس این طرح، خط ساحلی ایران ۵ هزار و ۷۰۰ کیلومتر اعلام شد، بنابراین با توجه به دو پهنه آبی دریای خزر و خلیج فارس شکل‌گیری و توسعه فعالیت‌های دریای و اقیانوسی در ایران الزامی به نظر رسید و موجب کلید خوردن طرح ساخت کشتی تحقیقاتی اقیانوس پیما در کشور شد.
درحالی که کشور‌های مختلف بیش از ۱۰۰ اقیانوس‌پیمای تحقیقاتی فعال دارند، اما کلید خوردن و ساخت اقیانوس‌پیمای ایرانی به راحتی گفتن آن نبود و کشور در برخی مراحل تکمیل آن با مشکل مواجه شد به گونه‌ای که چندسال پس از تصمیم و تکمیل پروژه کاوشگر خلیج فارس ما راهی آب شد.
طبق گفته وحید چگینی رییس وقت پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم دریایی، این پژوهشگاه سال ۸۹ برای اولین بار طرح «اقیانوس‌شناسی آب‌های عمیق» را به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ارایه کرد و پس از آن طرح به «ساخت کشتی تحقیقاتی اقیانوس پیما» تغییر نام داد تا با در نظر گرفتن بحث فناوری، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز وارد عرصه شود و طرح را مورد حمایت قرار دهد.
ازاین رو برای ساخت کشتی تحقیقاتی با هدف ورود به آب‌های عمیق، تفاهم نامه‌ای بین وزارت علوم و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری امضا و کار‌های نظارت و اجرای آن به پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی واگذار شد و قرار بود از سال ۹۱ طی ۲ سال با اعتبار ۱۰ میلیارد تومان کشتی تحقیقاتی تکمیل شود، اما تحریم‌ها و افزایش قیمت ارز باعث شد پروژه ۵ زمان ببرد.
از تحریم ایتالیایی‌ها تا همت ایرانیان برای ساخت کشتی بومی
در آن زمان قرار بود، کار طراحی و ساخت توسط یک شرکت ایتالیایی انجام شود، اما تحریم‌ها منجر شد که کشتی تحقیقاتی به دست محققان داخلی و کاملا بومی طراحی گردد.
به گفته چگینی یکی از مشکلات بر سرراه ساخت کشتی تحقیقاتی تهیه یک سری قطعات خاص بود که باید از خارج تامین می‌شد، اما به دلیل تحریم و افزایش سه برابری قیمت ارز در آن زمان، دیگر اعتبار ۱۰ میلیارد تومان کفاف نمی‌کرد و پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی پیشنهاد افزایش اعتبار را به معاونت علمی و فناوری داد.
از این رو برای ساخت کشتی تحقیقاتی با ۵۰ متر طول، ۱۰ متر عرض، ۳.۵ متر آبخور، دو آزمایشگاه‌تر و خشک، اتاق جلسات و رایانه که می‌تواند با جایگیری ۱۶ محقق و پژوهشگر و ۱۱ نفر خدمه تا ۳ هزار مایل دریایی (حدود ۵ هزار کیلومتر) از ساحل دور شود، ۲۰ میلیارد اعتبار در نظر گرفته و طی سه مرحله به صنایع دریایی بعنوان سازنده کشتی اعطا شد. امکانات و تجهیزات این کشتی تحقیقاتی توان اندازه گیری پارامتر‌های فیزیک دریا، شیمی دریا، زمین شناسی دریا، هواشناسی دریا، محیط زیست دریا، زیست شناسی دریا و بوم شناسی دریا را دارد.
چرا آغاز فعالیت اقیانوس‌پیما طول کشید؟
پس از تکمیل ساخت اقیانوس‌پیما در نیمه دوم سال ۹۳ قرار شد که همزمان با شانزدهمین همایش صنایع دریایی در بندرعباس این کشتی راهی آب شود، البته در همان زمان اعلام شد که کشتی در زمینه هیدروگرافی نیاز به نصب دو دستگاه سونار (حدود ۶ میلیارد تومان) در کف و بغل کشتی دارد تا امکان شناسایی کف دریا و بغل‌های کشتی نیزفراهم شود. از این رو مسئولان مربوطه ابراز امیدواری کردند که حداکثر تا پایان طرح در دهه فجر همان سال اعتبار جداگانه مورد نیاز تامین و سونار‌ها نصب گردند، درحقیقت آن‌ها امیدوار بودند که آغاز سال ۹۴، سال ورود ایران به باشگاه اقیانوس شناسی جهانی خواهد بود.
اما نه تنها در اواخر سال ۹۳ بلکه در سال‌های ۹۴ و ۹۵ هم کشتی‌اقیانوس‌پیما رنگ آب را به خود ندید و هربار مسئولان مربوطه مسئله‌ای تازه را برای انتظار کشیدن کاوشگر خلیج فارس مطرح می‌کردند، درواقع علیرغم تکمیل ساخت اولیه، اما دستگاه پروفایل این کشتی بعنوان یکی از تجهیزات تخصصی با مشکل و ایراد فنی روبه رو شد و قدری کار را با تاخیر مواجه کرد چرا که ارسال دستگاه پروفایل برای رفع نقص به آلمان و فرآیند تعمیر و ارسال دوباره آن به ایران حدود چهار ماه به طول انجامید.
هنگامی که برای شفافیت دلیل تاخیر به آب‌اندازی کاوشگر خلیج فارس از ناصر حاجی‌زاده رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی سوال شد، این‌چنین پاسخ داد که زمان قرارگیری کشتی روی داکت برای به آب انداخته شدن، ایراداتی ظاهر شد که اصلاحات آن‌ها ضروری است و تا وقتی سیستم به آب اندازی کشتی فعلا تعمیر و آماده نشود، کاوشگر به آب نمی‌رود.
طبق گفته حاجی‌زاده، تاخیر‌های رخ داده، مربوط به خود کشتی نبوده و با قرار گرفتن کشتی روی داکت، سیستم به آب اندازی مجتمع شهید درویشی از کار افتاده است.
عدم تامین اعتبارات لازم در موعد مقرر برای پیشبرد یک پروژه تحقیقاتی ارزشمند، تحریم و کندشدن فرآیند تامین قطعات و تجهیزات، عدم اطمینان از صحت سیستم‌های به آب‌اندازی کشتی و خیلی مسائل دیگر همه دست به دست یکدیگر دادند تا نخستین کشتی تحقیقاتی ایران پس از راهی پرفراز و نشیب درنهایت زمستان سال ۹۵ به آب انداخته شود.
این کشتی نخستین گشت تحقیقاتی خود را برای مدت ۶ روز در محدوده تنگه هرمز، زمستان سال ۹۶ پشت سر گذاشت و مرحله دیگر از گشت دریایی خود را از ۲۶ اردیبهشت با حضور جمعی از متخصصان و اعضای هیئت علمی پژوهشگاه و محققان دانشگاه‌های هرمزگان، خلیج فارس (بوشهر) و علوم و فنون دریایی (خرمشهر) آغاز کرده است.
به امید فردایی پرشتاب‌تر
مواجهه با چنین اتفاقاتی برای کشوری مانند ایران که طبق گفته مسئولان حدود ۲۰ سال است به عرصه تحقیقات دریایی و اقیانوس‌شناسی وارد شده دور از انتظار است و ایران با نیرو‌های جوان، نخبه و بسیار با تجربه خود باید برای پیشرفت پروژه‌هایی به این بزرگی و ارزشمندی اندکی تلاش خود را بیشتر و سعی کند با پیش‌بینی و آزمایش کردن موانع و مشکلات احتمالی را کاملا حساب شده از سرراه خود بردارد؛ بنابراین در دنیای رقابتی امروز که کشور‌ها ثانیه به ثانیه از یکدیگر پیشی می‌گیرند، بهتر است برای پروژه‌های آینده قدری شتاب خود را بیشتر و با برنامه‌ریزی‌های منظم موانع تکمیل پروژه‌های مختلف را برطرف کنیم.
دریا یکی از دنیا‌های ناشناخته‌ای است که انسان همیشه به دنبال کشف آن بوده است، از وجود ماهی‌های شگفت‌آور و پر از فایده تا سنگ‌ها، صخره‌ها و گیاهان، از این رو با پیشرفت تکنولوژی انسان دل به دریا زد و هر روز جلوه‌ای تازه از این خلقت الهی را نمایان کرد.
رموز دریا به قدری است که هنوز انسان‌ها از آن دل نکندند و طی چندین سال اخیر برای ساخت برترین اقیانوس‌پیما‌های تحقیقاتی اقدام کردند. این موضوع باعث شده تا هر بار کشوری توسعه یافته تصمیم به ساخت اقیانوس‌پیما بگیرد و رقابتی جدی را به وجود آورد.
بیش از ۶۰ کشور توسعه یافته و در حال توسعه به تشکیل ناوگان تحقیقاتی اقدام کرده‌اند تا داده‌های جدیدی در حوزه‌هایی مثل شناسایی منابع غذایی دریایی به دست آورند. بر اساس آمارها، در جهان بیش از ۸۵۸ شناور تحقیقاتی اقیانوس‌شناسی وجود دارد که در این میان آمریکا ۲۳۶، فرانسه ۱۷، روسیه دارای ۱۱۶، آلمان ۲۷، ترکیه ۱۱ و عربستان و قطر و کویت هرکدام ۲ و پاکستان و عمان هم هرکدام یک فروند کشتی تحقیقاتی هستند. جالب است بدانید که موسسه اقیانوس شناسی هند به تنهایی ۷ کشتی تحقیقاتی دارد که یکی از آن‌ها با داشتن یخ‌شکن می‌تواند به قطب جنوب سفر کند.
ایران، کشوری آب محور
بنا به اعلام بخش نیرو‌های مسلح دریایی درسال‌های گذشته، ایران دارای ۲ هزار و ۷۰۰ کیلومتر خط ساحلی است، اما سازمان بنادر و دریانوردی طرحی را ارایه کرد که در آن تمام خطوط کج ساحلی و اطراف جزایر نیز مد نظر قرار گرفت و بر اساس این طرح، خط ساحلی ایران ۵ هزار و ۷۰۰ کیلومتر اعلام شد، بنابراین با توجه به دو پهنه آبی دریای خزر و خلیج فارس شکل‌گیری و توسعه فعالیت‌های دریای و اقیانوسی در ایران الزامی به نظر رسید و موجب کلید خوردن طرح ساخت کشتی تحقیقاتی اقیانوس پیما در کشور شد.
درحالی که کشور‌های مختلف بیش از ۱۰۰ اقیانوس‌پیمای تحقیقاتی فعال دارند، اما کلید خوردن و ساخت اقیانوس‌پیمای ایرانی به راحتی گفتن آن نبود و کشور در برخی مراحل تکمیل آن با مشکل مواجه شد به گونه‌ای که چندسال پس از تصمیم و تکمیل پروژه کاوشگر خلیج فارس ما راهی آب شد.
طبق گفته وحید چگینی رییس وقت پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم دریایی، این پژوهشگاه سال ۸۹ برای اولین بار طرح «اقیانوس‌شناسی آب‌های عمیق» را به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ارایه کرد و پس از آن طرح به «ساخت کشتی تحقیقاتی اقیانوس پیما» تغییر نام داد تا با در نظر گرفتن بحث فناوری، معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری نیز وارد عرصه شود و طرح را مورد حمایت قرار دهد.
ازاین رو برای ساخت کشتی تحقیقاتی با هدف ورود به آب‌های عمیق، تفاهم نامه‌ای بین وزارت علوم و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری امضا و کار‌های نظارت و اجرای آن به پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی واگذار شد و قرار بود از سال ۹۱ طی ۲ سال با اعتبار ۱۰ میلیارد تومان کشتی تحقیقاتی تکمیل شود، اما تحریم‌ها و افزایش قیمت ارز باعث شد پروژه ۵ زمان ببرد.
از تحریم ایتالیایی‌ها تا همت ایرانیان برای ساخت کشتی بومی
در آن زمان قرار بود، کار طراحی و ساخت توسط یک شرکت ایتالیایی انجام شود، اما تحریم‌ها منجر شد که کشتی تحقیقاتی به دست محققان داخلی و کاملا بومی طراحی گردد.
به گفته چگینی یکی از مشکلات بر سرراه ساخت کشتی تحقیقاتی تهیه یک سری قطعات خاص بود که باید از خارج تامین می‌شد، اما به دلیل تحریم و افزایش سه برابری قیمت ارز در آن زمان، دیگر اعتبار ۱۰ میلیارد تومان کفاف نمی‌کرد و پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی پیشنهاد افزایش اعتبار را به معاونت علمی و فناوری داد.
از این رو برای ساخت کشتی تحقیقاتی با ۵۰ متر طول، ۱۰ متر عرض، ۳.۵ متر آبخور، دو آزمایشگاه‌تر و خشک، اتاق جلسات و رایانه که می‌تواند با جایگیری ۱۶ محقق و پژوهشگر و ۱۱ نفر خدمه تا ۳ هزار مایل دریایی (حدود ۵ هزار کیلومتر) از ساحل دور شود، ۲۰ میلیارد اعتبار در نظر گرفته و طی سه مرحله به صنایع دریایی بعنوان سازنده کشتی اعطا شد. امکانات و تجهیزات این کشتی تحقیقاتی توان اندازه گیری پارامتر‌های فیزیک دریا، شیمی دریا، زمین شناسی دریا، هواشناسی دریا، محیط زیست دریا، زیست شناسی دریا و بوم شناسی دریا را دارد.
چرا آغاز فعالیت اقیانوس‌پیما طول کشید؟
پس از تکمیل ساخت اقیانوس‌پیما در نیمه دوم سال ۹۳ قرار شد که همزمان با شانزدهمین همایش صنایع دریایی در بندرعباس این کشتی راهی آب شود، البته در همان زمان اعلام شد که کشتی در زمینه هیدروگرافی نیاز به نصب دو دستگاه سونار (حدود ۶ میلیارد تومان) در کف و بغل کشتی دارد تا امکان شناسایی کف دریا و بغل‌های کشتی نیزفراهم شود. از این رو مسئولان مربوطه ابراز امیدواری کردند که حداکثر تا پایان طرح در دهه فجر همان سال اعتبار جداگانه مورد نیاز تامین و سونار‌ها نصب گردند، درحقیقت آن‌ها امیدوار بودند که آغاز سال ۹۴، سال ورود ایران به باشگاه اقیانوس شناسی جهانی خواهد بود.
اما نه تنها در اواخر سال ۹۳ بلکه در سال‌های ۹۴ و ۹۵ هم کشتی‌اقیانوس‌پیما رنگ آب را به خود ندید و هربار مسئولان مربوطه مسئله‌ای تازه را برای انتظار کشیدن کاوشگر خلیج فارس مطرح می‌کردند، درواقع علیرغم تکمیل ساخت اولیه، اما دستگاه پروفایل این کشتی بعنوان یکی از تجهیزات تخصصی با مشکل و ایراد فنی روبه رو شد و قدری کار را با تاخیر مواجه کرد چرا که ارسال دستگاه پروفایل برای رفع نقص به آلمان و فرآیند تعمیر و ارسال دوباره آن به ایران حدود چهار ماه به طول انجامید.
هنگامی که برای شفافیت دلیل تاخیر به آب‌اندازی کاوشگر خلیج فارس از ناصر حاجی‌زاده رییس پژوهشگاه ملی اقیانوس‌شناسی و علوم جوی سوال شد، این‌چنین پاسخ داد که زمان قرارگیری کشتی روی داکت برای به آب انداخته شدن، ایراداتی ظاهر شد که اصلاحات آن‌ها ضروری است و تا وقتی سیستم به آب اندازی کشتی فعلا تعمیر و آماده نشود، کاوشگر به آب نمی‌رود.
طبق گفته حاجی‌زاده، تاخیر‌های رخ داده، مربوط به خود کشتی نبوده و با قرار گرفتن کشتی روی داکت، سیستم به آب اندازی مجتمع شهید درویشی از کار افتاده است.
عدم تامین اعتبارات لازم در موعد مقرر برای پیشبرد یک پروژه تحقیقاتی ارزشمند، تحریم و کندشدن فرآیند تامین قطعات و تجهیزات، عدم اطمینان از صحت سیستم‌های به آب‌اندازی کشتی و خیلی مسائل دیگر همه دست به دست یکدیگر دادند تا نخستین کشتی تحقیقاتی ایران پس از راهی پرفراز و نشیب درنهایت زمستان سال ۹۵ به آب انداخته شود.
این کشتی نخستین گشت تحقیقاتی خود را برای مدت ۶ روز در محدوده تنگه هرمز، زمستان سال ۹۶ پشت سر گذاشت و مرحله دیگر از گشت دریایی خود را از ۲۶ اردیبهشت با حضور جمعی از متخصصان و اعضای هیئت علمی پژوهشگاه و محققان دانشگاه‌های هرمزگان، خلیج فارس (بوشهر) و علوم و فنون دریایی (خرمشهر) آغاز کرده است.
به امید فردایی پرشتاب‌تر
مواجهه با چنین اتفاقاتی برای کشوری مانند ایران که طبق گفته مسئولان حدود ۲۰ سال است به عرصه تحقیقات دریایی و اقیانوس‌شناسی وارد شده دور از انتظار است و ایران با نیرو‌های جوان، نخبه و بسیار با تجربه خود باید برای پیشرفت پروژه‌هایی به این بزرگی و ارزشمندی اندکی تلاش خود را بیشتر و سعی کند با پیش‌بینی و آزمایش کردن موانع و مشکلات احتمالی را کاملا حساب شده از سرراه خود بردارد؛ بنابراین در دنیای رقابتی امروز که کشور‌ها ثانیه به ثانیه از یکدیگر پیشی می‌گیرند، بهتر است برای پروژه‌های آینده قدری شتاب خود را بیشتر و با برنامه‌ریزی‌های منظم موانع تکمیل پروژه‌های مختلف را برطرف کنیم.
نظر شما