پسته یکی از گیاهان مهم در تیره پسته سانان (Anacardiaceae) است. تیره پسته سانان با حدود ۶۰ جنس و ۶۰۰ گونه، تیره‌ای مهم در بین گیاهان می‌باشد. پسته به صورت خودرو در شمال شرقی ایران و اسیای مرکزی و افغانستان وجود دارد.

پسته گیاهی دو پایه است بنابراین درختان نر و ماده مجزا از یکدیگر هستند و بدین صورت با کاشت بذر و پیوند نزدن آن نیمی از نهال‌ها نر و نیم دیگر ماده خواهند شد و همچنین کاشت بذر به‌علت تفرقه صفات، تنوع ژنتیکی بین درختان بوجود آورده و بعضاً امکان دارد صفاتی نامطلوب در بین جمعبت بروز کند؛ بنابراین در تکثیر توسط بذر، گاهی مرغوبیت از بین می‌رودو نیز زمان لازم برا‌ی بالغ شدن گیاه در درختانی که توسط بذر تکثیر می‌شوند طولانی‌تر می‌شود؛ بنابراین برای داشتن درختان یک دست و یکنواخت از یک رقم پر محصول ومرغوب و نیز برای کوتاه‌کردن دوره نونهالی باید از تکثیر غیر‌جنسی استفاده کرد. پس پیوند زدن نهال امری ضروری به نظر می‌رسد.

در این مطلب با روش‌های ازدیاد و تکثیر پسته آشنا میشویم. در ادامه با کشتزار همراه باشید

بذر

در اواخر اسفند و اوایل بهار بذر‌ها را حدود ۲۴ تا ۴۸ ساعت (ترجیحا ۲۴ ساعت) در آب خیس خیسانده، پس از شست و شوی مجدد با استفاده از سموم قارچ‌کش نظیر کاربو‌کسین تیرام، بنومیل به نسبت ۳ در هزار و هیپوکلرید سدیم (مایع سفیدکننده) ۵/۰ به مدت ۵ الی ۱۰ دقیقه ضدعفونی می‌شود. پس از آن باید بذر‌ها را در کیسه‌های پارچه‌ای که به طورمنظم به مدت ۴ تا ۵ روز مرطوب نگه داشته شوند، قرارداد (دمای مناسب برای جوانه‌زنی بذرها۳۰-۲۰ درجه سانتی‌گراد می‌باشد). بعد از جوانه زدن بذر‌ها بایستی آن‌ها را با قارچ‌کش بنومیل ۴ در هزار ضدعفونی کرده و در محل مورد نظر کاشت. توانایی جوانه زنی در بین بذر گونه‌های مختلف پسته متفاوت است. جوانه‌زنی بستگی به سختی پوست استخوانی (آندوکارپ) دارد. خراش دهی با اسید سولفوریک به مدت ۵/۱ ساعت و سپس غوطه‌ور کردن در آب به مدت ۲۴ ساعت، سرعت و درصد جوانه زنی (مغز) بنه را افزایش می‌دهد. استفاده از بذر‌های بدون پوست استخوانی برای جوانه زنی به دلیل سبز شدن یکنواخت می‌تواند مورد توجه واقع شود.

در ایران بذر پسته را به دو صورت کشت می‌کنند. روش اول کشت بذر در گلدان پلاستیکی در گلخانه در اواخر شهریور یا در اوایل اسفند می‌باشد. معمولا نهال‌ها پس از یک سال رشد در گلخانه به زمین اصلی انتقال داده می‌شوند.

در روش دوم بذر را بصورت مستقیم در زمین اصلی در اواسط تا اواخر فروردین کشت می‌کنند. برخی باغدارن معتقدند که کشت مستقیم بذر در زمین اصلی اگر چه از نظر زمانی نسبت به دانهال‌های گلدانی با تاخیر رشد همراه است، اما بعد از ۲ تا ۳ سال سبب ایجاد گیاهان قویتری نسبت به نهال‌های گلدانی می‌گردد.

پیوند

ازدیاد از طریق پیوند متداول‌ترین روش تکثیر پسته در دنیاست. ۲ تا سه سال پس از کشت نهال یا بذر در زمین اصلی و پس از اینکه دانهال به رشد قطری و طولی مناسبی برسد مبادرت به انجام عملیات پیوند جوانه (کوپیوند) می‌نمایند. فصل کوپیوند در ایران از اردیبهشت تا تیرماه انجام می‌گیرد. در برخی مناطق بخصوص مناطق بادخیز از کوپیوند لوله‌ای و در برخی مناطق از کوپیوند شکمی (T شکل) استفاده می‌کنند.

۳ نوع روش پیوندزنی در ایران مرسوم است

۱) پیوند لوله‌ای

۲) پیوند شکمی

۳) پیوند اسکنه‌ای

پیوند اسکنه‌ای و پیوند شکمی از دیرباز در ایران کاربرد داشته که به تدریج کنار گذاشته شده است. هم اکنون استفاده از پیوند لوله‌ای به دلیل سادگی، سرعت عملیات و درصد بالای جوش خوردن بین پایه با پیوندک رواج یافته و ۹۹ درصد درختان پسته با استفاده از این روش تکثیر میشوند. زمان مناسب برای پیوند نهال‌های پسته به طور عمده در اواخر اردیبهشت تا اوایل خرداد یعنی هنگامی است که درخت به راحتی پوست میدهد و دمای هوا در حد معتدل قرار دارد.

کشت بافت

امروزه ازدیاد درختان میوه از طریق سیستم کشت بافت یکی از مهمترین تکنیک‌های رویشی برای بدست آوردن تعداد زیادی گیاهچه از یک قسمت کوچک گیاه اصلی می‌باشد. این روش جزو تکنیک‌های تکثیر رویشی می‌باشد. مزایای عمده تکثیر از طریق کشت بافت، یکنواختی نهال‌ها به علت تکثیر غیر جنسی (کلون) تکثیر سریع در فضای کم و تولید نهال‌های عاری از بیماری و نیز کوتاه نمودن طول دوره نونهالی است؛ و بنابراین گیاهچه‌های حاصل شده در این روش ژنوتیپ و یکنواختی یکسانی دارند. ازدیاد از طریق کشت بافت بیشتر برای پایه‌های پسته انجام می‌گیرد. این تکنیک نیاز به امکانات کافی آزمایشگاهی و گلخانه‌ای و مهارت کافی تکنیسین دارد. این روش در ایران برای پسته کمتر متداول است، ولی در آمریکا و ترکیه به خوبی از این روش استفاده می‌شود.

خوابانیدن

یکی دیگر از روش‌های تکثیر می‌باشد که با این روش می‌توان تعداد معدودی گیاه ریشه دار را از گیاه مادری بدست آورد.

منبع: کشتزار