بدیهی است قسمتی از همه کارکردها و آموزه‌ها و التزامات موزه‌ها مربوط به مخاطب بوده و کودکان را نمی‌توان از این جمع خارج کرد. کودکان حق دارند از سنین پایین به قدر وسع و درک خود از موزه‌ها استفاده کنند. حق دارند برای جوانی و میانسالی و پیری اندوخته‌ای از دانش و هویت داشته باشند. جملاتی از این دست را بارها از زبان مسئولان و مدیران سازمان میراث فرهنگی و کارشناسان موزه‌های کشور شنیده‌ایم. یا شنیده‌ایم که می‌گویند؛ موزه‌ها صرفاً محل نگهداری و نمایش اشیا نیستند، بلکه مکانی برای آموزش، پژوهش و تفریح محسوب می‌شوند. موزه‌ها باید شرایطی را فراهم کنند که کودکان با آنها آشتی کنند. مثلاً راهنماهای موزه هنرهای معاصر تهران برای هر نمایشگاه ـ هر چقدر که تخصصی ـ حتما نکته ای، روایتی، داستانی یا موضوعی برای جلب توجه و جلب رضایت کودکان پیش‌بینی می‌کنند تا با این گروه مخاطب ارتباط برقرار کنند و از لذت بردنشان مطمئن شوند. متاسفانه از این نظر وضعیت موزه ایران‌باستان چندان در شأن نام و جایگاه این موزه نیست. در طراحی سالن موزه، کوچک‌ترین عنصری برای پاسخ به میل و نیاز کودکان دیده نمی‌شود. نه در نحوه چیدمان و نه در رنگ و ارگونومی ویترین‌ها. نه در تابلوهای راهنما و نه در شیوه نمایشی آثار. هنوز موزه براساس تئوری کهنه سکوت سنگین و پچ پچ الزامی بازدیدکننده‌ها اداره می‌شود و نشانی از لذت و تفریح ـ خصوصاً برای کودک و نوجوان ـ ندارد.

و در واقع غیر از ته لبخندی از نگهبان ورودی ـ هیچ‌کدام از راهنماهای موزه کوچک‌ترین اقدامی برای راهنمایی دو سه کودکی که در موزه سرگردان می‌چرخیدند و بدون لذت خسته می‌شدند، انجام ندادند. دریغ از یک لبخند حتی. فقط در محل استقرار خود نشسته بودند و بیشتر مشغول صفحه موبایل خودشان بودند تا وظیفه ذاتی یک راهنمای موزه. شاید در اثر مجاورت با مجسمه‌های سنگی حالشان عوض شده است یا شاید آموزش‌های اشتباهی دیده‌اند. شاید هم وظیفه سازمانی دیگری برای ایشان تعریف شده باشد! ز طرفی به خاطر داشته باشیم؛ کودکان بدون لمس نمی‌توانند درست و کامل تجربه کنند. امکان بدیهی و ساده‌ای که در موزه ایران باستان با هیچ ترفندی برای کودکان پیش بینی نشده است. اگرچه بارها با دانشجویان مرمت و هنر از این موزه بازدید کرده‌ام، اما قطعا تخصصی برای راهنمایی کودکان ندارم و مثل موزه‌های تخصصی دیگر انتظار داشتم این مهم توسط راهنمای کاربلد موزه ایران باستان انجام شود. موزه‌ای که با آشنا چنین است با دیگران چگونه خواهد بود؟

سعید فلاح فر

مدرس و پژوهشگر