عربستان در جریان دشمنی و خصومت با ایران همواره از ابزارهای مختلفی بهره گرفته است، ابزارهایی که هیچ کدام نتوانسته است آل سعود را به پیروزی برساند. شکست عربستان در چهار میدان بزرگ در برابر ایران(سوریه، یمن، لبنان و عراق) باعث شده است تا اکنون این کشور با خطر دیگری تحت عنوان واگرایی حامیان و متحدان خود مواجه باشد. نقطه شروع این واگرایی در خرداد 96 بود که قطر به صورت عملی در برابر ایران ایستادگی کرد و سیطره ریاض بر استقلال خود را نپذیرفت. به دنبال این مسئله عربستان به همراه چند کشور دیگر عربی روابط خود با قطر را قطع و این کشور را تحریم کردند. نتیجه این امر نزدیکی بیشتر قطر به ایران شد.

اما در ماه های اخیر اردن نیز به کشور دیگری تبدیل شده است که برخی رسانه ها از احتمال نزدیکی این کشور به ایران خبر داده اند. اردن پس از 7 سال جنگ سوریه به این نتیجه رسیده که باید با دمشق روابط خود را از سر بگیرد و از این رو دو بار به بشار اسد رئیس جمهور سوریه نامه نوشته است. علاوه بر این اخیرا خبرهایی منتشر شده بود که حکایت از تمایل اردن برای بهبود روابط با ایران است. عبدالله دوم پادشاه اردن با حسن روحانی رئیس جمهور ایران در حاشیه اجلاس استانبول دست داد. این مسئله از آنجا مهم است که عبدالله دوم در آوریل گذشته در جریان اجلاس سران عرب از دست دادن با محمد بن سلمان ولیعهد سعودی خودداری کرد. به دنبال این واگرایی اردن، عربستان به اقداماتی دست زده که سعی دارد بار دیگر این کشور را تحت اختیار و تسلط خود داشته باشد.

ناآرامی های اردن و نقش عربستان

اردن اخیرا شاهد اعتراضات وسیعی در شهرهای مختلف بود. اعتراضاتی که بزرگترین از نوع خود در 5 سال گذشته محسوب می شود. مردم اردن در اعتراض به افزایش مالیات و قیمت حامل های انرژی  به خیابان ها آمدند و حتی با پلیس نیز درگیر شدند.  اما نکته مهم در این مورد به نقش عوامل خارجی و به ویژه عربستان در ناآرامی ها اردن بر می گردد. چرا که بسیاری معتقدند این ناآرامی ها به دلیل دخالت های عربستان گسترده شده است. حمد بن جاسم آل ثانی، نخست‌وزیر سابق قطر در این مورد اعلام کرد، امیدوارم آنچه که در اردن روی می‌دهد، طرح همسایگان به منظور تحت فشار گذاشتن این کشور امن جهت پذیرش طرح "معامله قرن" نباشد.

اردن در جریان طرح معامله قرن با اسرائیل، آمریکا، عربستان و امارات دچار اختلاف شد و حتی از انتقال سفارت آمریکا از تل آویو به قدس حمایت نکرد و حتی در نشست استانبول که در مورد قدس برگزار شد شرکت کرد. از جمعیت 9 میلیون و 500 هزار نفری اردن، نزدیک به 60 درصد آن را آوارگاه فلسطینی تشکیل می دهند. در واقع اردن در 4 دهه گذشته همواره با این نیت در موضوع فلسطین دخالت کرده که زمینه را برای تشکیل کشور فلسطین به پایتختی قدس فراهم کند و از این طریق آوارگاه ساکن در اردن به کشور خود بازگردند. چرا که اردن به شدت با مشکلات اقتصادی مواجه بوده و این آوارگان در کنار اضافه شدن بیش از یک میلیون آواره سوری مشکلات اردن را دو چندان کرده است. اما طرح معامله قرن این رویا و هدف اردن را نابود خواهد کرد و آوارگان فلسطینی دیگر به کشور خود بازنخواهد گشت به همین دلیل اردن  از همان ابتدا به عنوان مخالف این طرح مطرح بود. در این میان عربستان به دنبال آن است تا کشورهای عربی را در مورد معامله قرن مجاب کند و مخالفت اردن با این طرح برای عربستان چندان مطلوب نخواهد بود. از این رو عربستان کمک های خود را به اردن تعلیق کرده تا بلکه این کشور از موضع خود در مورد فلسطین کوتاه بیاید.

در همین راستا، روزنامه صهیونیستی یدیعوت آحارونوت فاش کرد که عربستان، امارات، مصر، اسرائیل و آمریکا در تشدید اعتراضات جاری در اردن دست داشته اند. روزنامه واشنگتن پست آمریکا در تایید گزارش‌های قبلی درخصوص فشار عربستان به اردن برای امتیاز دهی درخصوص شهر اشغالی قدس در قالب طرح موسوم به "معامله قرن" نوشت: قطع کمک‌های سعودی باعث بحران در اردن شد.

نشست مکه و تلاش عربستان برای قدرت نمایی

به دنبال تشدید بحران اردن، عربستان خواستار برگزاری نشستی در مکه با حضور کویت، اردن و امارات شد. در بیانیه پایانی نشست چهار جانبه مکه که برای کمک به اردن برگزار شده بود، عربستان، امارات و کویت متعهد شدند مجموعه‌ای از کمک‌های اقتصادی به ارزش ۲.۵ میلیارد دلار به این کشور اختصاص دهند.  روزنامه صهیونیستی هاآرتص در یادداشتی با اشاره به قطع کمک های عربستان به اردن که منجر به بروز مشکلات اقتصادی و تظاهرات دراین کشور گردید ، خبر داد ، فراخوانی عبدالله دوم به ریاض که در ظاهر برای رایزنی جهت کمک به ساختار او بوده با هدف توبیخ وی به دلیل عدم همکاری اردن با معامله قرن است. اما نکته جالب این است که دیوید هرست نویسنده انگلیسی معتقد است، بر خلاف آنچه گفته می شود، این کویت و قطر بودند که اقتصاد اردن را نجات دادند نه عربستان و این دو مسیر و رویکردهای مستقل از ریاض را در پیش گرفته اند. وی در مقاله ای در این باره توضیح داد، بر خلاف آنچه پادشاه سعودی تظاهر می کرد این کویت بود که متعهد شد دو و نیم میلیارد دلار به اردن کمک کند و شیخ تمیم بن حمد آل ثانی امیر قطر نیز در تماس با ملک عبدالله دوم مبلغ بالایی را به او پیشنهاد کرد، اما او در انتظار موضع عربستان در قبال بحران اردن ماند حال آنکه کمک های عربستان و امارات بر خلاف تبلیغات زیاد بسیار کمتر از کمک کویت بود. طبق این گزارش، در این شرایط ملک سلمان بن عبدالعزیز احساس می کند که رهبری عربستان در منطقه با نوعی خلأ روبه رو شده است و سایر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس که رقیب عربستان به شمار می آیند، در حال پر کردن این جای خالی هستند.

تلاش برای جلوگیری از واگرایی اردن

در حالی که کویت و قطر با اختصاص کمک های مالی خود به اردن به نوعی این کشور را وامدار خود کردند تلاش ها و فشارهای عربستان بر اردن در چند ماه گذشته با هدف مشارکت اردن در جنگ یمن و پذیرش طرح معامله قرن افزایش یافته است. این مسئله باعث نوعی شکاف هرچند محدود درروابط دو کشور شده و ریاض قصد دارد تا پیش از عملی شدن گرایش اردن به بهبود روابط این کشور با ایران و سوریه مانع از واگرایی بیشتر شود. به همین دلیل عربستان از طریق دامن زدن به یک خبر نادرست اقدام به به راه انداختن یک موج رسانه ای کرده است.  در این راستا شبکه العربیه در خبری اعلام کرد که دولت اردن سفیر خود را از تهران فراخوانده و فرد دیگری را به جای وی معرفی نکرده است. یک منبع دولتی اردن نیز در گفت‌وگویی با العربیه مدعی شده است، در شرایط فعلی قصدی برای معرفی سفیر جدیدی در ایران نداریم و موضع اردن در خصوص سیاست‌های ایران مشخص است. اردن بر امنیت کشورهای منطقه به خصوص امنیت عربستان و کشورهای شورای همکاری اصرار دارد و امنیت عربستان امنیت ماست و ما بر عمق روابط خود با کشورهای عربی و کورهای حاشیه خلیج فارس اصرار داریم.

اما نکته مهم این است که اصل  خبر مشکل دارد. چرا که اساسا در دو سال گذشته و به دنبال قطع روابط عربستان با ایران در سال 2016 اردن سفیر خود را از ایران فرخواند و سطح روابط با ایران را به سطح کاردار کاهش داد. بنابراین اردن سفیری در ایران نداشته تا بخواهد آن را فرابخواند. واقعیت این خبر این است که روز یکشنبه دولت اردن در تصمیم داخلی عبدالله سلیمان ابورمان سفیر سابق اردن در ایران را با تغییر پست به مقر وزارت خارجه این کشور منتقل کرد. روزنامه الدستور اردن نوشت که "حکومت پادشاهی اردن با تصمیم هیئت وزیران برای موافقت با انتقال عبدالله سلیمان ابو رمان از سفارت اردن در جمهوری اسلامی ایران به مرکز (مقر وزارت خارجه ) از تاریخ 15 ماه مه 2018 موافقت کرد".شبکه تلویزیونی العربیه نیز با بهره برداری از این تصمیم داخلی اردن، درصدد  فضاسازی علیه ایران برآمد و گفت که سفیر اردن در ایران با توافق هیئت وزیران و موافقت حکومت پادشاهی اردن اعلام کرد که مجددا به تهران بازنخواهد گشت. در حالی که اردن از سال 2016 به بعد هیچ سفیری در ایران نداشته است.

اهداف عربستان

عربستان از طریق این جنجال رسانه ای سعی دارد تا اردن را نیز مجبور به تقابل با ایران کند. در شرایط کنونی کسری بودجه و شدت اعتراض ها در اردن باعث شده است تا این کشور به شدت آسیب پذیرتر از قبل باشد. در سال 2016 با وجود فشار زیاد عربستان به اردن، این کشور حاضر به قطع روابط خود با ایران نشد و تنها سطح روابط را کاهش داد. اما مخالفت اردن با طرح معامله قرن باعث شده است تا این بار اسرائیل و آمریکا نیز در کنار عربستان بر اردن فشار وارد کنند. مثلث نتانیاهو، ترامپ و بن سلمان به دنبال آن هستند تا از یک سو مانع از نقش آفرینی محوری کشورهای دیگر عربی خلیج فارس مانند کویت و قطر شوند تا بدین وسلیه نقش محوری عربستان با چالش مواجه نشود. از سوی دیگر تمایل اردن برای بهبود روابط با سوریه نیز کاملا بر خلاف خواست و اهداف مثلث شوم در منطقه است و فشارها بر اردن در این زمینه بسیار زیاد شده است. در نهایت نیز اردن تحت تاثیر فشارهای داخلی و خارجی، نشانه هایی از تمایل برای بهبود روابط با ایران نشان داده است اما این بر خلاف خواست بن سلمان است. به همین دلیل در درجه اول عربستان کمک خود را به اردن تعلیق کرد و باعث ایجاد بحران اقتصادی اخیر شد و از سوی دیگر عربستان با فضاسازی رسانه ای به دنبال آن است تا اردن هم طرح معامله قرن را بپذیرد و هم واگرایی اردن متوقف شود.

در کل می توان نتیجه گرفت که عربستان سعی دارد تا شکست های منطقه ای خود در برابر ایران را در عرصه رسانه و جنگ روانی جبران کند. به همین دلیل این کشور با تمسک به یک خبر نادرست به دنبال آن است تا اردن را تحت فشار برای آشکارسازی دشمنی خود با ایران بگذارد. اما نکته مهم این است که نقش برادر بزرگتری عربستان در خلیج فارس در دوران حکومت آل سلمان به پایان رسیده و روند واگرایی در بین متحدان ریاض به سرعت در حال تکمیل شدن است.

انتهای متن/