پرسش:
اندیشمندان و صاحب‌نظران قرآنی چه دیدگاه‌هایی را درباره جامعیت قرآن کریم مطرح کرده‌اند. لطفا به نحو اجمال توضیح دهید؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سوال به ملاک‌های جامعیت و اولین دیدگاه‌ یعنی جامعیت مطلق قرآن پرداخته شد. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم.
دلائل بيرونى:
الف) روايات: مدافعان نظريه فوق در تأييد برداشت خود از آيات كريمه الهى و هر چه دينى‌تر كردن آن برداشت، به رواياتى چند نيز تمسك كرده‌اند كه از آن جمله مى توان به «و سعيدبن منصور از ابن مسعود آورده كه گفت: «هر كس علم مى خواهد بر او باد قرآن كه در آن خبر اولين و آخرين هست (بيهقى گفته: يعنى: اصول علم) ‌اشاره كرد. و يا رواياتى همچون «كتاب خدا، در آن است خبر پيش از شما و خبر بعد از شما، و حكم ما بين شماها.» (نهج‌البلاغه - حکمت 303) كه در منابع شيعى و اهل سنت نقل شده است.
ب) نگاه تطبيقى بعضى از معتقدان به جامعيّت مطلق قرآن ضمن بيان تطبيقى و خارجى برخى آيات بر حِرَف و فنون مختلف سعى در دفاع از نظريه خويش كرده‌اند. به عنوان نمونه ايشان در مورد اثبات وجود اصول صنايع و نام‌هاى ابزارهاى ضرورى آنها همانند، خياطى به آيه ۲۲ سوره اعراف،نويسندگى به آيه ۴ سوره علق، كشاورزى به آيه ۶۳ سوره واقعه و... استناد كرده و سعى در دينى جلوه دادن تمامى اين فنون و حِرَف كرده‌اند. (الاتقان، ج2، ص 275) در مورد علوم جديد نيز برخى از ايشان نوشته اند: «آياتى كه تفسير آن به دانش علوم جديد مرتبط مى گردد بسيار است» و هم ايشان براى همسونشان دادن آموزه‌هاى وحيانى با نوآوريهاى دانش جديد در عرصه انسان شناسى و تأييد نظريه تك سلولى حيوانى به آياتى چون ۷ و ۸ سوره سجده، ۶۷ مؤمن، ۷۱ سوره صاد، ۴۵ سوره نور، ۱۸۹ سوره اعراف... استناد كرده و مى نويسد: «شايد منظور آيه ۴۵ سوره نور همين باشد كه: تمام حيوانات از يك منشا پديد آمدند و سپس به پرندگان و چرندگان و غيره تقسيم شدند و انسان هم از تغيير و پيشرفت و تحول نوعى حيوان به وجود آمد (همان، ص 396)اين نظريه به نظر مى‌رسد همچنان به حيات خويش تداوم داده و با توجه به پيشرفت دانش بشرى سعى در ارائه مستندات بيشترى نمايد.
2- جامعيت نسبى قرآن
معتقدان به اين نظريه مى‌گويند: قرآن جامعيت دارد ولى جامعيتش محدود به حيطه مورد انتظار و محدوده مسئوليت قرآن است. به بيان ديگر قرآن چون براى هدايت است، جامعيتش نيز در همين قلمرو قابل پذيرش است و نه بيشتر، البته خود اين صاحب نظران نيز به دو دسته طرفداران جامعيت نسبى حداقلى و جامعيت نسبى حداكثرى قرآن تقسيم مى‌شوند كه از پرداختن به اين نكته به جهت اختصار صرف نظر مى‌كنيم. اين نظريه پرطرفدارترين نظريه در ميان محققان علوم قرآنى و مفسران بوده است. نظريه جامعيت نسبى همان‌گونه كه در ميان گذشتگان داراى بيشترين اقبال و استقبال بوده است، در ميان معاصرين ما نيز چنين است. جامعيت نسبى چون مورد توجه بيشتر بوده است لذا مستندات بيشتر و قوي‌ترـ نسبت به ديگرنظريات ـ را نيز در پى داشته است. طرفداران اين نظريه دلائل متعدد و مختلفى از كتاب، سنت و عقل ارائه كرده‌اند كه ما به بعضى از آنها ‌اشاره خواهيم كرد ولى قبل از آن لازم به تذكر است كه ادله ايشان را مى توان به دو دسته تقسيم كرد... دليل عقلى و دلائل نقلى. دلائل نقلى مستندات قرآنى و روائى ايشان است و دليل عقلى شامل استنادات عقلى طرفداران اين نظريه است كه ابتدا به دليل عقلى ايشان ‌اشاره مى كنيم.
ادامه دارد