دکتر قانعی‌راد سال 1334 در شهر ری متولد شد. او دارای مدرک کارشناسی پژوهشگری اجتماعی و کارشناسی ارشد و دکترای جامعه‌شناسی از دانشگاه تهران بود. او سال‌ها سرمایه گرانبهای دانایی خود را وقف توسعه و ترویج علم جامعه شناسی کشور کرده و برای اصلاح امور از هیچ کوششی دریغ نکرده بود.

عضو شورای پژوهشی مركز تحقیقات علمی كشور(از سال 1378 تا 1397)، معاون پژوهشی مركز تحقیقات علمی كشور (1380-1379)، مشاور علمی دبیرخانه شورای تحقیقات و فناوری(1381)، عضو هیات مدیره انجمن آموزش عالی ایران (1381-1383)، عضو ششمین و هفتمین دوره هیات مدیره انجمن جامعه شناسی ایران(1383-1386)، معاون كمیسیون ملی یونسكو ایران (1/4/84 تا31/3/85)، مدیر گروه علم و جامعه، مركز تحقیقات سیاست علمی كشور(از سال 1385تا 1397)، مدیر گروه شناخت و سنجش تحقیقات مركز تحقیقات سیاست علمی كشور (1380-1378) و عضو شورای پژوهشی پژوهشكده مطالعات فرهنگی و اجتماعی از جمله سوابق کاری و علمی او به حساب می آید.

این استاد به تازگی به عضویت شورای راهبردی سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران در آمده بود و مشاوره علمی این سازمان و مسوولیت اندیشگاه فرهنگی این نهاد ملی را بر عهده گرفته بود.

دریافت جایزه جشنواره بین المللی فارابی به عنوان پژوهشگر برگزیده(1396)، دریافت جایزه کرسی یونسکو در آموزش سلامت روان(1395)، دریافت جایزه هفدهمین دوره ترویج علم ایران(1395)، دریافت جایزه نقد کتاب علوم اجتماعی(1394)، دریافت جایزه به عنوان دانش آموخته ممتاز دکتری جامعه شناسی دانشگاه تهران(1376)، دریافت جایزه از رئیس جمهور به عنوان دانش آموخته ممتاز کارشناسی ارشد جامعه شناسی(1376) از جمله جوایز علمی او به حساب می آیند.

سال گذشته نیز او جایزه دهخدا را برای نگارش کتاب پیمایش علم و جامعه؛ تجربه جهانی و اجرای نسخه ایرانی دریافت کرد و سال 95 نیز جایزه انجمن ترویج علم را به خود اختصاص داد.

از جمله آثار مرحوم دکتر قانعی راد می توان به «ساختار مدیریت نظام علمی کشور»، «نظام علمی کشور در برنامه سوم توسعه»، «ناهمزمانی دانش: روابط علم و نظام‌های اجتماعی - اقتصادی در ایران»، «تبارشناسی عقلانیت مدرن» (قرائتی پست مدرن از اندیشه دکتر علی شریعتی)،«جامعه‌شناسی رشد و افول علم در ایران»،‌ «هابرماس و روشنفکران ایرانی» و بسیاری تالیفات و مقالات دیگر اشاره کرد.

دریچه نوین او نسبت به مسایل جامعه

یکی از مهمترین ویژگی‌های فعالیت های علمی این استاد بزرگ، نگاه جامع‌نگر و کلان او به عنوان یک جامعه شناس در ارتباط با توسعه و مدیریت بود. این مساله را می‌توان در آثار به جا مانده از این استاد فاضل مانند «ناهمزمانی دانش: روابط علم و نظام‌های اجتماعی - اقتصادی در ایران» و «نظام علمی کشور در برنامه سوم توسعه» به روشنی مشاهده کرد.

دیدگاه های دکتر قانعی راد همواره دریچه ای نوین را نسبت به مسایل جامعه باز می کرد. او موشکافانه و از سر دلسوزی بسیاری از موارد مبتلا به جامعه را زیر ذره بین می گرفت و آنها را تحلیل می کرد تا شاید بتواند به عنوان یک پژوهشگر و جامعه شناس دردی از دردهای جامعه را بکاهد یا اقلا نسبت به آنها هشدار دهد. یکی از پژوهش های مهم او رشد و افول علم درایران است. این اثر پژوهشی اولین مطالعه جامعه‌شناسی درباب رشد و افول علم در ایران است كه داده‌های تاریخی و یافته‌های مورخان ادبیات و فرهنگ این كشور را در چارچوب جامعه‌شناسی تفهمی – تفسیری به كار می‌گیرد تا اثری در باب تحولات فرهنگی – دینی و سیاسی ایران در آن دوران و تاثیر آن بر سرنوشت معرفت علمی فراهم آورد.

او جدا از تالیفات متعدد در این حوزه به تربیت شاگردان و دانشجویان بسیاری همت گمارده بود که بی شک نامی نیک از او به یادگار خواهد ماند. 

دیدگاه او درباره علم و رسانه

اوهمچنین درباره روزنامه نگاری علمی و رسانه ها دیدگاه های زیادی داشت. او با بیان اینکه کارکرد رسانه برقراری ارتباط بین علم با جامعه است، گفته بود: رسانه ها تلاش دارند که از درون نهاد علمی، علم را خارج و در عرصه عمومی گسترش دهند که به آن ترویج علم گفته می شود.

وی درباره وظایف روزنامه نگاری علمی در شرایط جدید افزوده بود: میانجی گری بین دانشمندان و مردم وظیفه اصلی روزنامه نگار علمی است به طوریکه زبان دانشمندان را به زبان مردم و زبان مردم را برای دانشمندان ترجمه کند. روزنامه نگاران علمی آدم های دو لبه ای هستند از یک طرف به جامعه و مردم تعلق دارند و از طرف دیگر در یک گرایش علمی فعالیت می کنند. همچنین روزنامه نگاری علمی باید به گفتگو در علم دامن بزند و به دو صدایی شدن علم کمک کند و نگرانی های مردم را به دانشمندان منتقل کنند.

نقدهای سازنده او از مهاجرت نخبگان

او همچنین یکی از منتقدان مهاجرت نخبگان بود و در این زمینه گفته بود: در کشور ما افرادی که می‌روند دیگر برنمی‌گردند. من گفته بودم که همه جای دنیا مهاجرت نخبگان وجود دارد اما در ایران گریز اجتماعی رخ می‌دهد. هرچند برخی می‌گویند که پایه اصلی مهاجرت اقتصادی است اما از نگاه من عوامل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دارد و علت اقتصادی بخشی از این مجموعه عوامل است. البته نقش عوامل اقتصادی در مهاجرت در ایران ضعیف ترین عامل است. من معتقدم که اگر بتوانند مشارکت نخبگان را تامین کنند، نخبگان در کشور می‌مانند.

این جامعه شناس افزوده بود: مهاجرت تنها این نیست که از کشور بروند بلکه ممکن است مهاجرت فکری، سازمانی، شغلی، مهاجرت به منزل، داخلی، عاطفی و مجازی باشد. از نظر من نخبه کسی است که بماند و شرایط را تغییر بدهد. نخبه مشارکت آفرین است یعنی شرایط اجتماعی هرچند که اجازه مشارکت به او نمی‌دهند ولی او برای خود شرایطی می‌آفریند که مشارکت کند. برای خودش مشارکت ایجاد می‌کند.

وی گفته بود: موجود زنده ای می‌تواند هوشمند باشد که بتواند خود را با محیط سازگار کند و نه اینکه بگریزد. بنابراین کسانی دچار هوشمندی خواهند شد که بمانند محیط را بشناسند تا بتوانند آن را تغییر بدهند. این‌ها هوشمندتر از کسانی هستند که گریز اجتماعی پیدا می‌کنند. سوژه ایرانی هوشمند در ایران ساخته می شود نه کسی که از ایران رفته است. بنابراین در پاسخ به اینکه برخی که می‌گویند هوشمندها می‌روند من می‌گویم که هوشمندها خود را با محیط انطباق می‌دهند.

گزارش: فرزانه صدقی