مسابقات جام جهانی فوتبال به همان اندازه که وضعیت اجتماعی پس از جنگ جهانی دوم را در دنیا تغییر داد، مفاهیم و مناسباتِ موضوعاتی خارج از حوزه ورزش را نیز به چالش کشید. هر چهار سال یکبار، در آستانه و یا در جریان مسابقات جام جهانی این رویداد ورزشی در بسیاری از حوزه‌های به ظاهر نامرتبط با ورزش، همچون اقتصاد، سیاست، فرهنگ، هنر و حتی شاخه‌های علوم انسانی، مورد بررسی قرار می‌گیرد.
تشویق تیم ملی و اتحادی که میان مردم یک کشور برای حمایت از تیم ملی فوتبال وجود دارد، یکی از مظاهر آشکار ملی‎‌گرایی است. هواداران تیم‌های باشگاهی یک کشور که گاه درگیری‌های لفظی و گاه فیزیکی هم با یکدیگر پیدا می‌کنند در تشویق تیم ملی کشور خود، هم‌صدا و هم‌رای می‌شوند. حتی برای تشویق تیم ملی خود در کنار هم جمع می‌شوند و تماشای دسته‌جمعی بازی را ترجیح می‌دهند.
ملی‌گرایی نوعی تعلق و آگاهی جمعی است که «آگاهی ملی» هم خوانده می‌شود. آگاهی ملی معمولا احساس وفاداری، شور، و دلبستگی افراد به عناصر تشکیل‌دهنده ملت (نژاد، زبان، سنت‌ها و عادت‌ها، ارزش‌های اجتماعی، اخلاقی، و به‌طور کلی فرهنگ) است. پرچم و سرود ملی نیز از مظاهر ملی‌گرایی محسوب می‌شوند.
ملی‌گرایی اغلب با مفهوم نوین جهان‌میهنی و یا جهان وطنی در تقابل و تضاد قرار می‌گیرد. این باور جدید با رد وابستگی‌های قومی-ملی، جهان را میهن مشترک تمامی مردم معرفی می‌کند. در همین راستا برخی جام جهانی را که در ظاهر تنها یک مسابقه ورزشی است، تجسم مفهوم جهان‌وطنی می‌دانند که امکان زیست مشترک را به نمایش می‌گذارد.
شکل‌گیری این مسابقات در نیمه دوم قرن بیستم، جشن بزرگ و همگانی را برای انسانِ غربی خسته از جنگ‌های جهانی ترتیب داد. انسان‌هایی که در قالب نیروهای نظامی و اشغالگر یک کشور با یکدیگر می‌جنگیدند و کشته می‌شدند، در این رویداد ورزشی در کنار هم بازی می‌کردند و خوش می‌گذراندند.
جام جهانی ترس از «دیگری» را به شناختِ «دیگری» تبدیل کرد. نقطه اوج این فهم اجتماعی آنجاست که گردهمایی بزرگی مثل جام‌جهانی فوتبال با زدودن احساس غریبگی انسان‌ها با یکدیگر، آن ها را در کنار هم شاد و سرگرم می‌کند.
جام جهانی به دلیل تغییری که در وضعیت اجتماعی غرب به وجود آورد مورد توجه جامعه‌شناسان قرار گرفت. این رویداد همچنین با در کنار هم قرار دادن دو مفهوم متضاد ملی‌گرایی و جهان‌وطنی در کنار یکدیگر از منظر انسان‎شناسی نیز قابل بررسی است: در حالی که مردم هر کشور یک صدا تیم ملی خود را در مسابقات تشویق می‌کنند ممکن است از تیم ملی کشور دیگری نیز طرفداری کنند. در کشور خودمان افراد زیادی طرفدار تیم‌های برزیل، آلمان و … هستند و این در حالی است که گاه چیز زیادی هم از آن کشور نمی‌دانند. به عنوان مثال، زبان، آداب و فرهنگ برزیلی را نمی‌شناسند. همانطور که مردم همه کشورهایی که از ورود به جام جهانی بازماندند، مسابقات را پیگیری می‌کنند تا جایی که با نصب پرچم دیگر کشورها بر سر در خانه‌هایشان اعلام می‌کنند که از تیم ملی کدام کشور در جام جهانی حمایت می‌کنند.
همه ملت‌ها و تیم‌های ورزشی‌شان در این آیین جهانی شرکت می‌کنند تا با رقابتی دوستانه که هدف همه آیین‌های فرهنگی و ورزشی است، جهان را به صلح و آرامش دعوت کنند.
اکنون ما مردم ایران یکی از شرکت کنندگان در جام جهانی هستیم با تاریخ چند هزار ساله‌ای که در مورد صلح و مدارا و تسامح ما در برابر فرهنگ‌ها، ملت‌ها و گروه‌ها با زبان‌ها، دین‌ها، نژادهای دیگر گواهی می‌دهد.
*خبرنگار ایرنا
فراهنگ** 9053** 1701